مێژووی یەکێتیی سۆڤیەت

مێژووی سۆڤیەت لە ساڵانی نێوان ساڵانی 1922 بۆ 1991 بە شێوەیەکی سەرەکی مێژووی کۆمارە سۆسیالیستییەکانی یەکێتی سۆڤیەت . ئەم یەکێتییە ئایدیۆلۆژییە لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٢٢ لەلایەن سەرکردەکانی پارتی کۆمۆنیستی یەکێتی سۆڤیەت دامەزراوە کە تا ڕادەیەک تەنیشت ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا بوو. لەو کاتەدا ئەم وڵاتە نوێیە لە چوار کۆماری هەڵبژێردراو پێکهاتبوو: ڕووسیا (SFSR)، ئۆکرانیا (SSR)، بێلاڕووس (SSR) و ترانسکۆقازیا (SFSR).

ئاڵای فەرمی یەکێتی سۆڤیەت

دەستوورێک لە ساڵی ١٩٢٤ داڕێژرا، و سیستەمێکی حکومەتی فیدراڵی دامەزرا لەسەر بنەمای زنجیرەیەک ئەنجومەن کە لە گوندەکان و کارگە و شارۆچکەکان لە ناوچە گەورەکان پێکھاتوون؛ وە ئەم هەرەمی ئەنجومەنە لە ھەریەک لە کۆمارە هەڵبژێردراوەکاندا لە کۆنگرەی گشتی یەکێتی سۆڤیەتدا گەیشتە لوتکەی خۆی. بەڵام لە کۆتاییدا ئەوە ڕوون بووەوە کە ئەم کۆنگرەیە لە ژێر چاودێری دەسەڵاتی دەسەڵاتداردایە، و کە ئەم دەسەڵاتە لە ڕاستیدا لەلایەن حزبی کۆمۆنیستی یەکێتی سۆڤیەت بەڕێوەدەبرا، کە لەبری ئەوە لە ڕێگەی مەکتەبی سیاسی لە مۆسکۆ پایتەختی یەکێتی سۆڤیەت، کۆنترۆڵکرابوو. کە لە ژێر چاودێری پیتەری گەورەدا بوو .ئەوە تزارەکان بوون.

کۆمۆنیزمی جەنگ و سیاسەتی ئابووری نوێ

ڕوبڵی زیو، ساڵی ١٩٢٤

قۆناغی چەسپاندنی شۆڕشی بەلشەفیک لە نێوان ساڵانی 1917 بۆ 1921 بە قۆناغی کۆمۆنیزمی جەنگ ناسراوە . بانکەکان و هێڵی ئاسن و هێڵەکانی کەشتیوانی بە نیشتمانی کران و ئابووری دراویش سنووردار کرا. زۆری نەخایاند دژایەتی جددی بڵاوبووەوە. ڕەعیەتەکان ( گوندنشینەکان) دەیانویست داهاتی فرۆشتنی بەرهەمەکانیان بە شێوەی کاش وەربگرن، و ناڕەزاییان دەربڕی لەوەی کە داهاتی زیادەیان لەلایەن حکومەتەوە دەستی بەسەردا دەگیرێت بۆ دابینکردنی دارایی شەڕی ناوخۆ لە ڕووسیا. لە بەرامبەر دژایەتی جووتیاران، لینین لە ژێر سیاسەتی ئابووری نوێ (NEP) دەستی بە پاشەکشەی ستراتیژی کرد بۆ ناو کۆمۆنیزمی جەنگ. خەڵکی گوندەکە لە پێدانی باجی جوملە بۆ بەرھەمەکانیان ئازاد کران و ڕێگەیان پێدرا بەرهەمی زیادەیان لە بازاڕی کراوەدا بفرۆشن. بازرگانی لە ئەنجامی ڕێگەدان بە بازرگانی تاکەکەسی تایبەت گەشەی کرد. ھەروەھا حکومەت بوو بە بەرپرسیار لە بانکی و گواستنەوە و پیشەسازی قورس و خزمەتگوزارییە گشتیەکان.

ھەرچەندە مانەوەی دژایەتی لە نێو کۆمۆنیستەکاندا بووە ھۆی ڕەخنە لە کۆڵبەرە دەوڵەمەندەکان، یان کوڵەکەکان ، کە سوودمەند بوون لە سیاسەتی ئابووری نوێ، بەڵام ئەو بەرنامەیە سەلماندی کە زۆر بەسوود بوو و ئابووری ڕووسیای زیندوو کردەوە. دوای مردنی لینین لە سەرەتای ساڵی ١٩٢٤ ، سیاسەتی ئابووری نوێ لەگەڵ زیادبوونی دژایەتی لە نێوان ئەندامانی ناو پارتی کۆمۆنیستی یەکێتی سۆڤیەتدا بەرەوڕوو بووەوە.

سەرچاوەکان

بەشداربووانی ویکیپیدیا، «History of the Soviet Union»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ٢١ی شوباتی ٢٠٢٣.