مارتن شوارزشیڵد

مارتن شوارزشیڵد (لە دایک بووی ٣١ی ئایاری ١٩١٢ – ١٠ی نیسانی ١٩٩٧ کۆچی دوایی) فیزیای ئەستێرەیی ئەڵمانی-ئەمریکی بووە.

ژیاننامە

شوارزشیڵد لە شاری پۆتسدام لە خێزانێکی ئەکادیمی جوولەکەی بەناوبانگی ئەڵمانی لەدایکبووە، باوکی فیزیازانی شارەزا کارل شوارزشیڵد و مامی فیزیای ئەستێرەیی ڕۆبەرت ئێمدن بوو، خوشکەکەی بە ناوی ئاگاس تۆرنتن بووە زانای کلاسیک لە نیوزلەندا.

بەپێی داواکارییەک لە وەسیەتنامەی باوکیدا، خێزانەکەی لە ساڵی ١٩١٦دا ڕوویان لە گۆتینگن کرد. شوارزشیڵد لە زانکۆی گۆتینگن خوێندوویەتی و لە کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٣٦ تاقیکردنەوەی دکتۆرای ئەنجامداوە. لە ساڵی ١٩٣٦ ئەڵمانیای بەجێهێشت و بەرەو نەرویج و پاشان ئەمریکا. شوارزشیڵد لە هەواڵگری سوپای ئەمریکادا خزمەتێکی زۆری کردووە. خەڵاتی لیجیۆنی شایستەیی و ئەستێرەی برۆنزی پێبەخشرا بەهۆی خزمەتەکانی لە کاتی جەنگدا. دوای گەڕانەوەی بۆ ئەمریکا، هاوسەرگیری لەگەڵ هاوڕێ فەلەکناسی باربارا چێری (١٩١٤-٢٠٠٨) کرد. ^[١] ^[٢] لە ساڵی ١٩٤٧ مارتن شوارزشیڵد پەیوەندی بە هاوڕێی تەواوی ژیانیەوە کرد کە ناوی لایمان سپیتزەرە لە زانکۆی پرینستۆن. سپیتزەر ١٠ ڕۆژ پێش شوارزشیڵد کۆچی دوایی کرد.

کارەکانی شوارزشیڵد لە بوارەکانی پێکهاتەی ئەستێرەیی و پەرەسەندنی ئەستێرەکان بووە هۆی باشترکردنی تێگەیشتن لە ئەستێرە پەپولەکان، خولانەوەی جیاوازی خۆر، ڕێڕەوی پەرەسەندنی دوای زنجیرەی سەرەکی لەسەر دیاگرامی هێرتزسپرۆنگ-ڕاسێل (لەوانەش چۆن ئەستێرەکان دەبنە زەبەلاحی سوور)، سەرچاوەی توێکڵی هایدرۆجین, هیلیۆم فلاش, و تەمەنی کۆی ئەستێرەکان . لەگەڵ فرێد هۆیل, هەندێک لە یەکەم مۆدێلی ئەستێرەیی حیساب کرد بۆ ئەوەی بە دروستی سەرکەوتن بەسەر لقە زەبەلاحە سوورەکەدا بە سووتاندنی هایدرۆجین لە توێکڵێکدا لە دەوری ناوەکیدا بە شێوەیەکی بەردەوام. ^[٣] ئەو و هارم یەکەم کەس بوون کە مۆدێلی ئەستێرەیییان حیساب کرد کە بە پەلسی گەرمیدا تێدەپەڕن لەسەر لقە زەبەلاحە asymptotic ^[٤] و دواتر نیشانیان دا کە ئەم مۆدێلانە ناوچەی گواستنەوە لە نێوان توێکڵەکانی هیلیۆم و هایدرۆجین سووتێنەردا پەرەپێدەدەن، ^[٥] کە دەتوانن خۆڵەمێشی ئەتۆمی بهێنن بۆ... ڕووی بینراو. کتێبی پێکهاتە و پەرەسەندنی ئەستێرەکان ^[٦] لە ساڵی ١٩٥٨ی شوارزشیڵد، نەوەیەکی فیزیای ئەستێرەناسی فێری چۆنیەتی بەکارهێنانی کۆمپیوتەری ئەلیکترۆنی کرد بۆ حیسابکردنی مۆدێلی ئەستێرەیی.

لە ساڵانی ١٩٥٠ و شەستەکاندا سەرۆکایەتی پڕۆژەکانی ستراتۆسکۆپی کرد، کە باڵۆنە ئامێرییەکانیان بردە بەرزایییەکی بێ وێنە. یەکەم ستراتۆسکۆپ وێنەی وردبینی بەرزی دانەوێڵەی خۆری و پەڵەی خۆری بەرهەمهێنا، کە بوونی گەرمبوونەوە لە بەرگەهەوای خۆردا پشتڕاستکردەوە، دووەمیش سپێکتری ژێر سووری هەسارەکان و ئەستێرە زەبەلاحەکانی سوور و ناوکی گەلەئەستێرەکانی بەدەستهێنا. لە ساڵانی دواتردا بەشدارییەکی بەرچاوی کردووە لە تێگەیشتن لە داینامیکی گەلەئەستێرە بیضییەکان. شوارزشیڵد وەک مامۆستا ناوبانگی دەرکردبوو و لە چەندین کۆمەڵگەی زانستیدا پۆستی سەرکردایەتی گەورەی هەبووە.

لە ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا شوارزشیڵد لێهاتوویی و باڵا دەستی ژمارەیی خۆی بەکارهێنا بۆ دروستکردنی مۆدێل بۆ گەلەئەستێرە سێ ڕێڕەوەکان. ^[٧]

مارتن شوارزشیڵد پرۆفیسۆر و کارمەندی فەلەکناسی تایبەتی یوجین هیگینز بووە لە زانکۆی پرینستۆن ، زۆربەی ژیانی پیشەیی خۆی لەوێ بەسەر بردووە. ^[٨]

ڕێزلێنان

خەڵاتەکان

مەدالیای کارل شوارزشیڵد (١٩٥٩)
هێنری نۆریس ڕوسیل وانەوتنەوە (١٩٦٠) ^[٩]
مەدالیای هێنری دراپەر لە ئەکادیمیای نیشتمانی زانستەکان (١٩٦٠) ^[١٠]
مەدالیای ئێدینگتۆن (١٩٦٣)
مەدالیای بروس (١٩٦٥) ^[١١]
مەدالیای ڕیتنهاوس (١٩٦٦)
مەدالیای زێڕی کۆمەڵەی فەلەکناسی شاهانە (١٩٦٩) ^[١٢]
خەڵاتی برۆوەر (١٩٩٢)
خەڵاتی بالزان (١٩٩٤، لەگەڵ فرێد هۆیل )
مەدالیای نیشتمانی زانست (١٩٩٧)

ئەندامێتی

ئەکادیمیای هونەر و زانستی ئەمریکی (١٩٥٤) ^[١٣]
ئەکادیمیای نیشتمانی زانستی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (١٩٥٦) ^[١٤]
کۆمەڵەی فەلسەفی ئەمریکی (١٩٨١) ^[١٥]

ناوی لێنراوە

گەڕەستێرۆچکە ٤٤٦٣ مارشوارزشیڵد

سەرچاوەکان

^ Virginia Trimble (December 1997). «Martin Schwarzschild (1912-1997)». Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 109. Astronomical Society of Pacific: 1289. Bibcode:1997PASP..109.1289T. doi:10.1086/134011.
^ «Obituary. Barbara Schwarzschild». Town Topics, Princeton's Community Newspaper. Vol. LXIII, no. 5. February 4, 2009. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی نیسانی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ Hoyle، F. (1955)، «On the Evolution of Type II Stars»، Astrophysical Journal Supplement Series، Vol. 2، p. 1، Bibcode:1955ApJS....2....1H، doi:10.1086/190015
^ Schwarzschild، M. (1965)، «Thermal Instability in Non-Degenerate Stars.»، Astrophysical Journal، Vol. 142، p. 855، Bibcode:1965ApJ...142..855S، doi:10.1086/148358
^ Schwarzschild، M. (1967)، «Hydrogen Mixing by Helium-Shell Flashes»، Astrophysical Journal، Vol. 150، p. 961، Bibcode:1967ApJ...150..961S، doi:10.1086/149396
^ Schwarzschild، M. (1958). Structure and evolution of the stars. Princeton University Press, Princeton. Bibcode:1958ses..book.....S.
^ Ostriker، J. P. (1997). «Obituary: Martin Schwarzschild (1912-97)». Nature. 388 (6641): 430. Bibcode:1997Natur.388..430.. doi:10.1038/41230.
^ DAVID M. HERSZENHORN (١٢ی نیسانی ١٩٩٧). «Martin Schwarzschild, 84, Innovative Astronomer». The New York Times. لە ٢٤ی تەممووزی ٢٠١٠ ھێنراوە.
^ «Grants, Prizes and Awards». American Astronomical Society. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ «Henry Draper Medal». National Academy of Sciences. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ «Past Winners of the Catherine Wolfe Bruce Gold Medal». Astronomical Society of the Pacific. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ «Winners of the Gold Medal of the Royal Astronomical Society». Royal Astronomical Society. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە. {{cite web}}: |archive-date= / |archive-url= timestamp mismatch; 2016-06-30 suggested (یارمەتی)
^ «Martin Schwarzschild». American Academy of Arts & Sciences (بە ئینگلیزی). لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ «Martin Schwarzschild». www.nasonline.org. لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ «APS Member History». search.amphilsoc.org. لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

بەستەری دەرەکی

بڵاوکراوەی توێژینەوەکانی مارتن شوارزشیڵد لەسەر سیستەمی داتاکانی فیزیای ئەستێرەیی SAO/NASA
D. Merritt, بەشدارییەکانی مارتن شوارزشیڵد لە داینامیکی گالاکسی
چاوپێکەوتنی مێژووی زارەکی لەگەڵ مارتن شوارزشیڵد، ٤ دانیشتن، ١٩٧٧ . کتێبخانەی نیڵز بۆر، پەیمانگای فیزیای ئەمریکی, College Park, MD.
چاوپێکەوتنی مێژووی زارەکی لەگەڵ مارتن شوارزشیڵد، ١٩٨٦ . پەیمانگای چارڵز بابیج, زانکۆی مینیسوتا، مینیاپۆلیس.

[PASP-1] Virginia Trimble (December 1997). «Martin Schwarzschild (1912-1997)». Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 109. Astronomical Society of Pacific: 1289. Bibcode:1997PASP..109.1289T. doi:10.1086/134011.

[2] «Obituary. Barbara Schwarzschild». Town Topics, Princeton's Community Newspaper. Vol. LXIII, no. 5. February 4, 2009. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی نیسانی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[3] Hoyle، F. (1955)، «On the Evolution of Type II Stars»، Astrophysical Journal Supplement Series، Vol. 2، p. 1، Bibcode:1955ApJS....2....1H، doi:10.1086/190015

[4] Schwarzschild، M. (1965)، «Thermal Instability in Non-Degenerate Stars.»، Astrophysical Journal، Vol. 142، p. 855، Bibcode:1965ApJ...142..855S، doi:10.1086/148358

[5] Schwarzschild، M. (1967)، «Hydrogen Mixing by Helium-Shell Flashes»، Astrophysical Journal، Vol. 150، p. 961، Bibcode:1967ApJ...150..961S، doi:10.1086/149396

[6] Schwarzschild، M. (1958). Structure and evolution of the stars. Princeton University Press, Princeton. Bibcode:1958ses..book.....S.

[NATURE-7] Ostriker، J. P. (1997). «Obituary: Martin Schwarzschild (1912-97)». Nature. 388 (6641): 430. Bibcode:1997Natur.388..430.. doi:10.1038/41230.

[NYTIMES-8] DAVID M. HERSZENHORN (١٢ی نیسانی ١٩٩٧). «Martin Schwarzschild, 84, Innovative Astronomer». The New York Times. لە ٢٤ی تەممووزی ٢٠١٠ ھێنراوە.

[AAS-9] «Grants, Prizes and Awards». American Astronomical Society. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.

[Draper-10] «Henry Draper Medal». National Academy of Sciences. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.

[11] «Past Winners of the Catherine Wolfe Bruce Gold Medal». Astronomical Society of the Pacific. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.

[12] «Winners of the Gold Medal of the Royal Astronomical Society». Royal Astronomical Society. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە. {{cite web}}: |archive-date= / |archive-url= timestamp mismatch; 2016-06-30 suggested (یارمەتی)

[13] «Martin Schwarzschild». American Academy of Arts & Sciences (بە ئینگلیزی). لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[14] «Martin Schwarzschild». www.nasonline.org. لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[15] «APS Member History». search.amphilsoc.org. لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]