لاڤرێنتی بێریا
لاڤرێنتی پاڤلۆڤیچ بێریا (٢٩ی ئازاری ١٨٩٩–٢٣ی کانوونی یەکەمی ١٩٥٣) سیاسەتمەداری بەلشەفیکی و سۆڤیەتی جۆرجیا و مارشاڵی یەکێتی سۆڤیەت و بەڕێوەبەری ئاسایشی دەوڵەت و سەرۆکی ئاسایشی سۆڤیەت و سەرۆکی کۆمیساریای گەل بۆ کاروباری ناوخۆ (NKVD) بوو لە سەردەمی جۆزێف ستالین لە کاتی جەنگی جیھانی دووەمدا، و پلەی بەرزکرایەوە بۆ جێگری سەرۆک وەزیران لە سەردەمی ستالین لە ساڵی ١٩٤١. بە فەرمی پەیوەندی بە مەکتەبی سیاسییەوە کرد لە ساڵی ١٩٤٦. بێریا تەمەن درێژترین و کاریگەرترین سەرۆک پۆلیسی نھێنی ستالین بوو، کاریگەرییەکی بەرچاوی خۆی لە کاتی جەنگ و دوای جەنگدا ھەبوو. دوای لەشکرکێشی سۆڤیەت بۆ سەر پۆڵەندا لە ساڵی ١٩٣٩، بەرپرسیار بوو لە ڕێکخستنی پاکتاوکردنی وەک کۆمەڵکوژی کاتین کە ٢٢ ھەزار ئەفسەر و بەرپرسی پۆڵەندی تێدابوو.[١]
| لاڤرێنتی بێریا | |
|---|---|
| بە گۆرجستانی: ლავრენტი პავლეს ძე ბერია | |
 | |
| لەدایکبوون | ١٧ی ئازاری ١٨٩٩ Merkheuli، گورجستان |
| مردن | ٢٣ی کانوونی یەکەمی ١٩٥٣ (٥٤ ساڵ ژیاوە) مۆسکۆ، ڕووسیا |
| دڵسۆزی | یەکێتیی سۆڤیەت |
| Patronym or matronym | Pavlovich |
| ھۆی مەرگ | برینی فیشەک |
| کوژراوە بە دەستی | Pavel Batitsky |
| شوێنی ناشتن | Donskoe cemetery |
| ھاوسەر | Nino Gegechkori |
| منداڵ | Sergo Beria |
| کەسێکی دیار | جۆزێف ستالین |
| زمانەکانی ئاخاوتن | Mingrelian، زمانی ڕووسی |
| تاوانبار بە | treason، تیرۆریزم، counter-revolution |
| پیشە | سیاسەتوان |
| پەروەردە | Azerbaijan State Oil and Industrial University |
| ئەندامی حیزبی | پارتی کۆمۆنیستی یەکێتیی سۆڤیەت، Russian Social Democratic Labour Party (bolshevik) |
| نەژاد | |
| ئایین | بێخوایی |
| بەشداربووە لە | ١٧هەمین کۆنگرەی حزبی شیوعی سەرتاسەری، 18th Congress of the All-Union Communist Party |
| پلەی سەربازی | مارشاڵی یەکێتی سۆڤیەت |
| فەرماندە | Main Directorate of State Security، دەسەڵاتدارێتیی کاروباری نێوخۆیی گەل |
| ناکۆکی | بەرەی ڕۆژهەڵات، شەڕی نێوخۆییی ڕووسیا، شەڕی سارد |
| لقی سەربازی | دەسەڵاتدارێتیی کاروباری نێوخۆیی گەل |
| ئەندامی | کۆمیتەی ناوەندی حیزبی شیوعی یەکێتی سۆڤیەت، Politburo of the Central Committee of the Communist Party of the Soviet Union، کۆمیتەی ناوەندی بەڕێوەبەری یەکێتی سۆڤیەت |
| دەردەکەوێت لە بەرھەمی | Q9374753 |
| Special rank | Commissar General of State Security |
دوای مردنی ستالین لە مانگی ئازاری ساڵی ١٩٥٣، بێریا بوو بە جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران و سەرۆکی وەزارەتی ناوخۆ. لەم دوو پێگەدا لەگەڵ جۆرجی مالێنکۆڤ و ڤیاچێسلاڤ مۆلۆتۆڤ ترۆیکایەکی پێکھێنا کە بۆ ماوەیەکی کورت لە شوێنی ستالین وڵاتیان سەرکردایەتی کرد. سیستەمی گوڵاگ گواسترایەوە بۆ وەزارەتی داد و ئازادکردنی بەکۆمەڵ زیاتر لە ملیۆنێک زیندانی ڕاگەیەندرا، ھەرچەندە تەنھا ئەو زیندانیانەی کە بە تاوانی «ناسیاسی» سزا دراون ئازادکران. ئەو لێبوردنە بووە ھۆی زیادبوونی بەرچاوی تاوان. کودەتایەکی دەوڵەتی نیکیتا خروشچۆڤ، بە ھاوکاری مارشاڵی پێشووی یەکێتی سۆڤیەت جۆرجی ژوکۆڤ، لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٥٣دا بێریای لە دەسەڵات دوورخستەوە، دوای دەستگیرکردنی بە تاوانی خیانەت و تاوانی دیکە دادگایی کرا، سزای لەسێدارەدانی بەسەردا سەپێندرا و لە ٢٣دا لەسێدارەدرا کانوونی دووەمی ١٩٥٣.[٢][٣][٤]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Fischer، Benjamin B. «The Katyn Controversy: Stalin's Killing Field». cia.gov. Central Intelligence Agency. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی ئازاری ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}:|archive-date=/|archive-url=timestamp mismatch; 2010-03-24 suggested (یارمەتی) - ^ «Citizen Kurchatov Stalin's Bomb Maker» (documentary). PBS. لە ١٢ی شوباتی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
- ^ «Beria's terror files are opened». The Times. 18 January 2003.
{{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ «History's Forgotten People Lavrentiy Beria». Sky History TV. Sky TV. لە ٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە لاڤرێنتی بێریا تێدایە. |