فەزڵەوەی
ئەمیر ئەبوعلعەباس فەزل سەردارێکی کوردی[١][٢] شوانکارە بوو لە فارس. کوڕی عەلی کوڕی حەسەن کوڕی ئەیووب بووە لە تیرەی ڕامانی سەر بە هۆزی شوانکارە، کە کوردەکانی سوریا بوون کە کۆچیان کرد بۆ فارس.[٣][٤] فەزڵەوی دامەزرێنەری خانەدانی شوانکارە بووە لە فارس (١٠٣٠-١٠٧٨)، کە بە شێوەیەکی وردە وردە لە ساڵی ١٠٣٠ تا ١٣٥٥ بەردەوام بووە، شوانکارەکان ناوچە شاخاوییەکەیان داگیرکردووە لە کۆھگیلوویە و قەبارەیەکی گەورەی سەربەخۆیی پاراست.
| نیزامەدین فەزڵەڵا | |
|---|---|
| ئەمیر ئەبو عەباس فەزڵەوەی | |
| سوپاسالاری بوەیهەکانی فارس و سەرداری شوانکارە | |
| فەرمانڕەوایی | ١٠٣٠-١٠٤٩ |
| فەرمانڕەوای فارس | |
| ماوەی دەسەڵات | ١٠٥٠-١٠٧٨ |
| پێشوو | ئەبو مەنسوڕ پۆلادستون (شای بوەیهی فارس) |
| جێگر | توڕان شا (شای ڕکابەر) ئەبو عەباس حەسەنوەهی کوڕی فەزڵەوی (جێنشین) |
| خانەدان | تیرەی ڕامانی سەر بە هۆزی شوانکارە |
| باوک | عەلی کوڕی حەسەنی کوڕی ئەیوبی ڕامانی |
| مردن | ١٠٧٨ |
| ئایین | ئیسلام |
سەرەتای ژیان
دەستکاریپێشتر لە ژیانیدا عەلی باوکی فەزولیە ناردی بۆ لای ساحێب عادل کە ئەو کاتە وەزیری ئەبو کەلیجار فەرمانڕەوای بوەیهی بوو.[٥] عەلی داوای کرد کە پۆستێکی دادگا بدرێت بە کوڕەکەی. فەزولیە لە سەردەمی ساحێب عادلدا پلەی بەرزبووەوە و لە کۆتاییدا گەیشتە پلەی سوپاسالار (فەرماندەی گشتی). بەڵام ئەبو کەلیجار "بڕیاریدا دەست بەسەر خاکەکانی شوانکارەدا بگرێت بۆ خۆی"، ئەمەش فەزولیەی نامۆ کرد.[٥]
فەرمانڕەوای فارس
دەستکاری
کاتێک شازادەی سەلجووقی قەڤورت لە ساڵی ١٠٥٣دا هێرشی کردە سەر فارس داگیری کرد، فەزولیە ڕووی کردە ئالپ ئەرسەلان برای قەڤورت کرد. ساڵانە بە بڕی ٢٧ ملیۆن درهەم باجێکی پێشکەش دەکرد لە بەرامبەردا سەلجوقییەکان ڕێگەیان پێدا وەک فەرمانڕەوای فارس بمێنێتەوە. ئالپ ئەرسەلان قبوڵی کرد و تا ساڵی ١٠٥٥ فەزولیە دەسەڵاتی خۆی لە فارس چەسپاندبوو. پایتەختی سەرەکی ئەو لە گۆشناباد بوو، شارۆچکەیەک لە شوێنێک لە باکووری ڕۆژهەڵاتی فەسا. هەروەها هەندێک جار لە دارەبگێرد و شیراز نیشتەجێ بووە.[٥]
دواتر لە ساڵی ١٠٥٧، فەزولیە لە دژی ئالپ ئەرسەلان یاخی بوو. وازی لە ناردنی باجی ساڵانە هێنا و خۆی بە فەرمانڕەوای سەربەخۆ ڕاگەیاند و لە قەڵای خوڤۆرشە لە نزیک جەهروم پێگەی بەرگری گرتە دەست. بەڵام ئەم یاخیبوونە سەرکەوتوو نەبوو، نیزام مولک وەزیری ئالپ ئەرسەلان هات و دوای ١٦ ڕۆژ کۆتایی بە گرتنی قەڵاکە هێنا. فەزولیە خۆی ڕادەست کرد و پێشنیاری کرد قەرەبووکردنەوە بدات. لێخۆش بوو و ڕێگەی پێدرا دەست بە پۆستەکەی بکاتەوە وەک فەرمانڕەوای فارس.[٥]
فەزولیە لە ساڵی ١٠٧٢ جارێکی دیکە یاخی بووەوە و جارێکی دیکە نیزام مولک نێردرا بۆ ژێردەستەیی. هەوڵی نیزام مولک بۆ چارەسەرکردنی شتەکان بە شێوەیەکی ئاشتیانە شکستی هێنا، دیسانەوە فەزولیە لە کۆتاییدا خۆی لە قەڵایەکدا کۆکردەوە. نیزام مولک دەستی بە گەمارۆدان کرد کە تەنها بۆ ماوەیەکی تاڕادەیەک کورت بەردەوام بوو پێش ئەوەی بەرگریکاران بەهۆی کەمی ئاوەوە خۆیان ڕادەست کرد، فەزولیە هەوڵیدا هەڵبێت بەڵام گیرا و هێنرایە بەردەم ئالپ ئەرسەلان. ئالپ ئەرسەلان دیسانەوە لە فەزولیە خۆش بوو، بەڵام ئەمجارەیان لە قەڵای ئەستاخر زیندانی کرا.[٥]
مەرگ
دەستکاریبە وتەی ئیبن بەلخی، فەزولیە تا کۆتایی ژیانی وەک زیندانی لە ئەستەخر ماوەتەوە. لە ساڵی ١٠٧٨ هەوڵێکی تری دا دەست بەسەر قەڵاکەدا بگرێت بەڵام شکستی هێنا و گیرا وە کوژراش. پێستی بە نیسک پڕکرابوو و بۆ نمایشی گشتی هەڵواسرابوو لە ناو خەڵکیدا.[٥]
سەرچاوەکان
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Spuler، B. (2012-04-24)، «Faḍlawayh»، Encyclopaedia of Islam, Second Edition (بە ئینگلیزی)، Brill، لە 2022-10-06 ھێنراوە
- ^ Büchner، V. F. (2012-04-24)، «S̲h̲abānkāra»، Encyclopaedia of Islam, First Edition (1913-1936) (بە ئینگلیزی)، Brill، لە 2022-10-06 ھێنراوە
- ^ Potts، Daniel T. (2014). Nomadism in Iran: From Antiquity to the Modern Era (بە ئینگلیزی). Oxford University Press. p. 166. ISBN 978-0-19-933079-9.
- ^ Spuler, B. (1987). "ATĀBAKĀN-E LORESTĀN". Encyclopedia Iranica. II.
- ^ ئ ا ب پ ت ج Mardukh, 'Abd-Allah. "FAŻLŪYA, Amir ABU'L-ʿABBĀS FAŻL". Encyclopaedia Iranica. Retrieved 7 March 2022.
