فیقھی سەربازی ئیسلامی
فیقهی سه ربازی ئیسلامی ئاماژە بەو شتانە دەکات کە لە شەریعەت و فقهی ئیسلامی لەلایەن عولەماوە (زانایانی ئیسلامی) وەک شێوازی ئیسلامی دروست وەرگیراوە، کە چاوەڕوان دەکرێت لەلایەن موسڵمانانەوە جێبەجێ بکرێت لە کاتی جەنگدا. هەندێک لە زانایان و کەسایەتییە ئاینییە موسڵمانەکان خەباتی چەکداری لەسەر بنەمای ئیسلامی بە جیهادی کەمتر وەسف دەکەن.[١]
پێوەرەکانی سەربازبوون
دەستکاریفەقێیە موسڵمانەکان لەسەر ئەوە کۆکن کە هێزە چەکدارە موسڵمانەکان دەبێت لە گەورە بن کە خاوەنی عەقڵ و جەستەیەکی تەندروستبن. جگە لەوەش، نابێت شەڕکەرەکان بە زۆری بێنا ناو شەڕەوە، بەڵکو دەبێت بە ئیرادەی ئازادی خۆیان و بە مۆڵەتی خێزانەکەیان، خۆیان تۆمار بکەن.
شەرعیەتی شەڕ
دەستکاریمسوڵمانان خەباتیان کردووە بۆ جیاکردنەوەی شەڕی شەرعی و ناشەرعی. شەڕکردن بۆ بەرگریکردن لە خۆ نەک هەر شەرعییە بەڵکو بە واجب دادەنرێت لەسەر موسڵمانان بەپێی قورئان. بەڵام قورئان دەڵێت ئەگەر ڕەفتاری دوژمنکارانەی دوژمن بوەستێت ئەوا هۆکاری شەڕکردن لەگەڵ دوژمنیش کۆتایی دێت.[٢]
ململانێی بەرگریکردن
دەستکاریبە گوێرەی زۆرینەی فەقێناسان، قورئان تەنیا لە دەستدرێژیکردنە سەر موسڵمانان و فیتنە و گۆشەگیری سەر موسڵمانان بەهۆی بیروباوەڕی ئایینیانەوە سنووردارە. ئەوان پێیان وایە بێباوەڕی بە خۆی پاساو نییە بۆ شەڕ. بۆیە ئەم فەقێوانانە پێیان وایە کە تەنیا شەڕکەرەکان دەبێ شەڕیان لەگەڵدا بکرێت غەیرە شەڕکەرەکانی وەک ژن، منداڵان، پیاوانی ئایینی، بەساڵاچووان، شێتەکان، جووتیاران، کۆیلەکان، کوێرەکان و هتد لە شەڕدا نابێ بکوژرێن.
ململانێی هێرشبەرانە
دەستکاریمحەمەد کوڕی ئیدریس شافیعی (کۆچی دوایی ٨٢٠)، دامەزرێنەری قوتابخانەی شافعی، یەکەم کەس بوو ڕێگەی بە جیهادی هێرشبەرانە دا، ئەم شەڕەی تەنها دژی عەرەبە بتپەرستەکان سنووردار کرد، ڕێگەی نەدا دژی غەیرە موسڵمانانی غەیرە عەرەب شەڕ بکرێت.[٣]
بە وتەی عەبدولعەزیز سەچەدینە، جیهادی هێرشبەرانە پرسیار لەسەر ئەوە دەوروژێنێت کە ئایا جیهاد لەسەر بنەمای ئەخلاقی ڕەوایە یان نا. ئەو باس لەوە دەکات کە قورئان داوا لە موسڵمانان دەکات کە نەرمی و دادپەروەرانە دابمەزرێنن، کاریگەریی ئیسلام زیاد بکات، ڕێگە بە عیبادەتی گشتی ئیسلامی بدات، لە ڕێگەی ڕێوشوێنی هێرشبەرانە. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش ئایه‌ته قورئانییه‌كان كه دابه‌شیان كردووه داوایان له موسڵمانان كرد جیهاد به‌رامبه‌ر ئه‌و بێباوه‌ڕانه بكه‌ن كه گۆشه‌گیریان ده‌كرد. ئەمەش بەهۆی فەتحەکانی سەرەتای موسڵمانانەوە ئاڵۆزتر بووە، کە ئەو دەڵێت هەرچەندە لەلایەن زانایانی سوننەوە بە جیهاد دادەنرێت، بەڵام لە ژێر لێکۆڵینەوەی ورددا دەتوانرێت دیاری بکرێت کە سیاسین. جگە لەوەش، جیهادی هێرشبەرانە زیاتر ئاماژە بە پەیوەندییە ئاڵۆزەکە لەگەڵ "خاوەن کتێبەکان" دەکات.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «Jihad and the Islamic Law of War». The Royal Islamic Strategic Studies Centre (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ١ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٩. لە ٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ https://wolfpangloss.files.wordpress.com/2008/02/malik-quranic-concept-of-war.pdf
- ^ https://rissc.jo/books/War-Peace-Islam.pdf
