عەینوڵڵا مەحمودی هەمدانی

عەینوڵڵا مەحمودی (عین الله محمودی) ناسراو بە ئەفسەر عەینوڵڵا خان حەمدانی (لەدایکبووی ساڵی ١٢٧٥ ڕوونکردنەوە | ١٨٩٦ ، هەمەدان، ئێران - لە ١٥ی کانوونی دووەمی ١٣٤٧ ڕوونکردنەوە | ٦ دیسه‌مبر ١٩٦٨ ، تاران کۆچی دوایی کردووە ) خەباتکاری ئازادیخواز و خاوەنکار و ئەندازیار(مهندس) و یەکێک لە یەکەم دامەزرێنەرانی فراوانکردنی هێڵەکانی تەلەفۆن و پەیوەندییەکان لە ئێران بووە . بۆیە هەندێک کەس بە باوکی پیشەسازی پەیوەندییەکانی ئێران دەزانن.

ژیان

عەینوڵڵا (خان) مەحمودی (حەمدانی) کوڕی فەتحوڵڵاخان بووە و لە نەوەی مەحمودخان ئەفشار (یەکێک لە گەورەکانی خێڵی ئەفشار ) بووە. سەرەتا لە سەردەمی جەنگی جیهانی یەکەم و داگیرکردنی ئێران, لە کاتێکدا زۆر گەنج بوو، بۆ ڕزگارکردن و ڕێگریکردن لە داگیرکردنی ئێران لەلایەن ڕووسەکانەوە چووە ناو لیوای قزاق (یان کازاک ) و وەک ئەفسەری سوپای کازاک بۆ... چەند ساڵێک. ئەمەش لە کاتێکدا بوو کە هێزە زەمینیەکانی ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا هەوڵی لەناوبردنی کۆمیتەی ملیۆنی ئێرانی دەدا کە لەگەڵ نوێنەرانی ئیمپراتۆریەتی ئەڵمانیا و ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لە پەیوەندیدا بوون، بە ڕێپێوان بەرەو ڕۆژئاوای ئێران. لەو ماوەیەدا، بە فەرماندەیی عەبدولحوسێن میرزا فەرمانفەرما ، وەک فەرماندەی ڕۆژئاوای وڵات و سەرۆکی کابینەی حکوومەتی کۆچبەران، وەک پلە و پایە و پلە و پایە لە شەڕەکانی ڕۆژئاوای بەرەی ئێراندا بەشداری کردووە. ئەفسەری مەلەفی فیرقەی هەمەدان. یەکەم ئاشنابوونی لەگەڵ ڕەزاخان ئەو کاتە بوو کە ڕەزاخان بوو بە فەرماندەی فیرقەی قەناس بەدەستەکان بە پلەی یاریدەدەر (نەقیب).

ڕەزاشا لە ١٥ی ڕێبەندانی ساڵی ١٣٠٠ ڕایگەیاند کە سوپای نوێی ئێران بە پێنج فیرقە ڕێکخراوە. بارەگای ئەم سوپاکان لە شارەکانی تاران و تەورێز و هەمەدان و ئیسفەهان و مەشهەد بوو . بەم چالاکییە مەفرەزەی کۆزاکی هەمەدان پلەی بەرزکرایەوە بۆ سوپای هەمەدان بۆ کۆنترۆڵکردنی ڕۆژئاوای وڵات. دوای یەکگرتنی جەندرمە و کۆزاکەکان و پێکهێنانی سوپای یەکگرتوو، عەینوڵڵا خان یەکپۆشی سوپای ئیمپراتۆری ئێرانی لە لەشکری ڕۆژئاوا لەبەر کرد. ڕەزاشا هاوکارە دڵسۆزەکانی فیرقەی کۆنی کۆزاکی بەرزکردەوە و خستیانە سەر بەرپرسی فیرقە نوێیەکانی سوپا، بە توندی مامەڵەی لەگەڵ هەر نیشانەیەکی بێ وەفادا دەکرد و زنجیرەیەکی فەرماندەیی کاریگەر لە فەرمانگەی سەربازییەوە لەناو دەربارەکەیدا لە سەرۆک ئەرکانەکانەوە تا فەرماندەی مەیدانی دامەزراند. ئەنجامی دا

پەیوەندییەکان

تا ساڵی ١٣٠٨ مامەڵەکردن لەگەڵ کاروباری تەلەفۆن لە ژێر بەرپرسیارێتی "وەزارەتی کشتوکاڵ و بازرگانی و کارە گشتیەکان"دا بوو. بەڵام لەو ساڵەدا بەهۆی خۆدزینەوە لە هەندێک کۆمپانیا لە ئەرکەکانیان، مامەڵەکردن لەگەڵ کاروباری تەلەفۆن و سکاڵای بەشداربووان ڕادەستی وەزارەتی پۆست و تەلەگراف کرا و ناوی وەزارەتەکەش گۆڕدرا بۆ "وەزارەتی پۆست، تەلەگراف و تەلەفۆن". ئەم وەزارەتە لە ساڵی ١٣١٠دا بە وەرگرتنی قەرزی یەک میلیۆن تۆمان لە بانکی نیشتمانی ئێران بە مەبەستی گرنگیدان بە کاروباری پەیوەندییەکان، هەموو پشکەکانی کۆمپانیای تەلەفۆنی کڕی. هاوکات بەهۆی بارودۆخی سەختی جەندرمە و ناردنی هێزی سوپا بۆ شوێنە جیاجیاکان بۆ دەوریە و دامرکاندنەوەی یاخیبوونە ناوخۆییەکان، عەینوڵا مەحمودی کە بەهەمان شێوە بەهۆی دڵسۆزیەکەیەوە پلەی بەرزکرایەوە بەڵام دژایەتی گواستنەوەی بۆ ڕێکخراوێکی تر بوو، گواسترایەوە بۆ کۆشکی سەعد ئاباد چووە بۆ ڕەزا شا بۆ سکاڵاکردن. بەهۆی خشتەی سەردانکردنی باڵەخانە نوێیەکانی ڕەزا شا ڕێگری دەکەن لە چوونە ناو کۆشکەکە. بەڵام دوای ئەوەی گوێی لە هۆشداریی پاسەوانی شاهانە نەگرتووە، خۆی دەخاتە سەر ڕێگای ئۆتۆمبێلی پاشا. ڕەزا شا فەرمانی ڕاوەستانی دا و لە ئۆتۆمبیلەکە دابەزی. دوای بیستنی داواکارییەکانی عەینوڵڵا مەحمودی، دەستبەجێ فەرمانی هەماهەنگی بۆ گواستنەوەی لە بەشی جەندرمەی هەمەدان بۆ بەشی تەلەفۆنی تازە دامەزراو کە کارمەندی بەڕێوەبردن نەبوو، دەرکرد. عەینوڵڵا مەحمودی لەو کاتەوەی قاسم خان سوور ئەسرەفیل پۆستی وەزارەتی پۆست و تەلەگرافی وەک وەزیری یەکەم وەرگرت تا خانەنشین بوونی، یەکێک لە بەڕێوەبەرە جێبەجێکارەکانی ئیدارەی تەلەفۆنی ئێران (دواتر کۆمپانیای پەیوەندییەکانی ئێران ) بوو.

دواجار پاش چەند دەیە خزمەتکردن لە پاراستن و گەشەپێدانی ئێران لە وەزارەتی تەلەفون و تەلەگرافی ئێران خانەنشین بوو. بەڵام بەهۆی ئەو لێهاتووییە ئەندازیارییەی پەیوەندییەکان کە دۆزیبوویەوە و حەزی بەهێزی بۆ ئەم بوارە، تا مردنی، پارچە و سووڕەکانی کارەبایی و ئەلیکترۆنی و پەیوەندییەکانی لە تەکنەلۆژیا پێشکەوتووەکانی سەردەمی خۆیدا، وەک ڕادیۆ و تەلەفۆن، بە خۆڕایی بۆ ئەو... خەڵکی دەوروبەری پارەدانەکە. ئەو ویستی یەکەمین وۆرکشۆپی پارچەی پەیوەندییەکان لە ئێران دروست بکات، بەڵام هەرگیز بە خەونەکەی نەگەیشت.

لە ٢٥ی کانوونی دووەمی ١٣٤٧ لە تەمەنی حەفتا ساڵیدا لە تاران کۆچی دوایی کردووە. گۆڕەکەی لە باکووری گۆڕستانی مێژوویی ئیبن بابویە بە خاک سپێردرا .

سەرچاوەکان

 

• مێژووی جەندرمەی ئێران لە نووسینی لیوا پەرویز ئەفسار، لاپەڕە ١٠٧، ٣٠٢، ٣٠٩

گەلەری

• 
  گۆڕەکە بنێژنگۆڕستانی ئیبن بابۆیە
• 
  مەدالیای وەرگرتنوەزارەتی پۆست و تەلەفۆن و تەلەگراف
• 
  سێیەم نیشانەی مانگێ ئازەر
• 
  مەدالیاکان
• 
  نیشانەی خزمەتی سەربازی پۆلی سێیەم
• 
  جۆرێک لە نیشانەی شایستەیی سەربازی - پلەی دووەم