شەڕی مەککە (١٨١٣)
شەڕی مەککە (١٨١٣) چەند ڕۆژێک دوای گرتنی جەدە لەلایەن عەرەبستانی سعوودییەوە لەکاتی شەڕی وەھاببی ڕوویدا.[١]
| جەنگی مەککە | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 مەککە | |||||||
| |||||||
| شەڕکەرەکان | |||||||
 ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی |
 یەکەم وڵاتی سعودی (ئیماراتی دەرعییە) | ||||||
| فەرماندە و سەرکردەکان | |||||||
|
محەممەد عەلی پاشا تۆسۆن پاشا |
سعوود کوڕی عەبدولعەزیز ئالسعود | ||||||
| ھێز | |||||||
| ٢٢،٠٠٠ [ژێدەر پێویستە] | ١،٠٠٠ [ژێدەر پێویستە] | ||||||
| زەرەر و زیانە گیانییەکان | |||||||
| ٣٢ | ٩٥٠ (کوژرا و گیراو) | ||||||
سوپای سعوودیە کە لە ھەزار میلیشیا پێکھاتبوو، بە شەڕێکی بچووک خۆیان ڕادەستی سووپای چەند ھەزار کەسی محەممەد عەلی پاشا کرد.[٢][٣]
کوورتە مێژوو
دەستکاریبانگەوازەکە سەلەفییەکەی محەممەد کوڕی عەبدولوەھاب لە نەجد سەرکەوتنی بەدەستھێنا، دوای ئەوەی لەلایەن میری دەرعییە ئیمام محەممەد کوڕی سعوود کوڕی محەممەد کوڕی موقرینەوە پەسەند کرا، و بانگەوازەکە گەیشتە ھەندێک ناوچەی حیجاز و یەمەن و عەسیر و ھەندێک ناوچەی عێراق و شام و سعوودییەکان مەککە و تایف و مەدینەیان لکاند بەخۆیانەوە، تا ھەڕەشەکانی وڵاتی سعوودییە ڕوون بووەوە لەگەڵ ھەبوونی دەسەڵاتی عوسمانی لە شوێنەکانی ڕۆژھەڵاتی عەرەبی و جیھانی ئیسلامی بە گشتی، و وڵاتی عوسمانی ھەستی بە مەترسی ئەو بزووتنەوەیە کرد و تێگەیشت کە سەرکەوتنەکەیان دەبێتە ھۆی جیابوونەوەی حیجاز و لەدەستدانی دوو مزگەوتە پیرۆزەکە، کە وا دەکات ئەو سەرکردایەتییە لەدەست بدات کە لە جیھانی ئیسلامیدا ھەیەتی بەھۆی بەڕێوەبردنی ئەم دوو مزگەوتە پیرۆزە، لە سەردەمێکدا کە دەستیان کردبوو بە ھەوڵدان بۆ بەزاندنی ھۆکارە ناوخۆییە لاوازیەکان و بەھێزکردنی پەیوەندییەکانی نێوان خۆیان و بەشەکانی جیھانی ئیسلامی کە وەکو ناوەندی خەلافەتی ئیسلامی خۆی وەسف کردبوو. ھەموو ئەم ھۆکارانە ھاندەرێک بوون بۆ وڵاتی عوسمانی بۆ وەستانەوە بەرامبەر بانگەوازی سەلەفییەکان و ڕووبەڕووبوونەوەی بۆ سنووردارکردنی بڵاوبوونەوەیان، بۆیە سەرەتا لە ڕێگەی پارێزگارەکانی بەغدا و دیمەشقەوە ھەوڵیدا، بەڵام شکستی ھێنا، بۆیە محەممەد عەلی پاشای ھەڵبژارد، ئەویش ھەڵمەتێکی سەربازی ئامادە کرد بە سەرۆکایەتی ئەحمەد تۆسۆنی کوڕی.
ھەڵمەتی گەورەی میسر
دەستکاریمحەممەد عەلی و ئیبراھیمی کوڕی لە ڕامیاری تۆسۆن ڕازی نەبوون، بۆیە پارێزگارێکی بۆ تۆسۆن نارد بۆ گەڕانەوە و ئیبراھیمی کوڕی ئەو بابەتە دەگرێتە خۆیەوە، و پێش ئەوەی گەشتی حیجاز بکات وتی:
(ئەی والی، کلیلەکانی دەرعییەت بۆ دەھێنم).[٤]
لە ٢٣-٩-١٨١٦ی زایینی ئیبراھیم پاشا میسری بەجێھێشت، بە یاوەری شارەزایانی باڵای سەربازی بیانی لە سوپادا، وەک: سکۆتۆ، جەنتیل، تۆدێسکینی و سۆشیۆ، پێی وابوو کە تەنیا ئەم سەرکردە و سەربازانە توانای چوونە ناو شاری دەرعییەیان ھەیە، لەبری ئەوەی وەک شەپۆل لە کەنارەکانی حیجازدا شەڕ بکەن، لە ٣٠-١٠-١٨١٦ی زایینی ئیبراھیم پاشا گەیشتە یەنبووع، پاشان حەناکییەی کردە ناوەندێک بۆی، دڵخۆش بوو کە لە ١٩ی کانوونی دووەم ١٨١٧ پلەی پاشای بەدەستھێنا و بە خاڵی دەستپێکی دەزانی.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Tolan، John Victor (2013). Europe and the Islamic World: A History (بە ئینگلیزی). Princeton University Press. ISBN 978-0-691-14705-5.
- ^ سعوودیە. ویلیام. ISBN 0-905743-74-1.
- ^ «VIVOS VOCO: К.А. Киселев, "Египет и государство ваххабитов: «война в пустыне» (1811-1818 гг.)"». vivovoco.astronet.ru. لە ٢٥ی ئایاری ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ https://web.archive.org/web/20170721223432/http://www.civicegypt.org/?p=6460
