زانست لە شارستانییەتی ئیسلامیدا

زانست لە جیھانی ئیسلامی سەدەی ناوەڕاستدا ئەو زانستە بوو کە لە سەردەمی زێڕینی ئیسلامیدا لە سەردەمی خەلافەتی عەباسی بەغدا و ئومەوییەکانی کۆردۆبا و عەبادییەکانی سێڤییا و سامانییەکان و زیارییەکان و بویھییەکان لە فارس و دەرەوەی وڵات پەرەی پێدرا و پراکتیزە کرا، کە ئەو سەردەمەی گرتەوە بە نزیکەیی لە نێوان ٧٨٦ و ١٢٥٨. دەستکەوتە زانستییە ئیسلامییەکان کۆمەڵێک بابەتی بەرفراوانی لەخۆگرتبوو، بەتایبەتی فەلەکناسی و بیرکاری و پزیشکی. بابەتەکانی دیکەی لێکۆڵینەوەی زانستی بریتی بوون لە کیمیا و، ڕووەکناسی و کشتوکاڵی، جوگرافیا و نەخشەسازی، پزیشکی چاو، دەرمان ناسی، فیزیا و ئاژەڵناسی.

زانستی ئیسلامی سەدەی ناوەڕاست ئامانجی کردەیی و ھەروەھا ئامانجی تێگەیشتنیشی ھەبوو. بۆ نموونە، فەلەکناسی بەسوود بوو بۆ دیاریکردنی قیبلە, ئاراستەی نوێژکردن، ڕوەکناسی بەکارھێنانی کردەیی لە کشتوکاڵدا ھەبوو، وەک لە کارەکانی ئیبن بەسال و ئیبن عەوامدا، جوگرافیا وای کرد ئەبو زەید بەلخی بتوانێت وردبینی نەخشەکان بکات. بیرکاری زانانی ئیسلامی وەک خواریزمی و ئەڤیسینا و جەمشید کاشی پێشکەوتنیان لە بواری جەبر و سێگۆشە و ئەندازەیی و ژمارە عەرەبییەکان بەدەستھێنا. پزیشکە ئیسلامییەکان باسی نەخۆشییەکانی وەک کۆکە و سورێژەیان کرد، و تەحەدای تیۆری پزیشکی کلاسیکی یۆنانییان کرد. بەیروونی و ئەوانی تر باسیان لە ئامادەکردنی سەدان دەرمان کردووە کە لە ڕوەکی دەرمانی و پێکھاتەی کیمیایی دروستکراون. فیزیازانانی ئیسلامی وەک ئیبن ھەیسەم و بیرونی و ئەوانی تر لە زانستی بیناکاری و میکانیک و ھەروەھا فەلەکناسی خوێندوویانە، و ڕەخنەیان لە تێڕوانینی ئەرستۆ بۆ جووڵە گرتووە.

The Tusi couple, ئامێرێکی بیرکارییە کە لەلایەن پۆلیماتکاری فارسی نسرەدین توسییەوە داھێنراوە بۆ مۆدێلکردنی جووڵەی ھەسارەکان کە بە تەواوی بازنەیی نین

لە سەردەمی سەدەکانی ناوەڕاستدا، زانستی ئیسلامی لە ناوچەیەکی فراوانی دەوروبەری دەریای ناوەڕاست و دوورتر، بۆ چەند سەدەیەک، لە کۆمەڵێک دامەزراوەی بەرفراواندا گەشەی کرد.

سەرچاوەکان

دەستکاری
  • Linton، Christopher M. (2004). From Eudoxus to Einstein—A History of Mathematical Astronomy. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-82750-8.
  • Masood، Ehsan (2009). Science and Islam: A History. Icon Books. ISBN 978-1-78578-202-2.
  • McClellan، James E. III، ed. (2006). Science and Technology in World History (2 ed.). Johns Hopkins. ISBN 978-0-8018-8360-6.
  • Morelon، Régis (1996). Encyclopedia of the History of Arabic Science. Vol. 3. Routledge. ISBN 978-0-415-12410-2.
  • Turner، Howard R. (1997). Science in Medieval Islam: An Illustrated Introduction. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-78149-8.

ئەمانەش ببینە

دەستکاری

بەستەرە دەرەکییەکان

دەستکاری