داواکارییەکەی بوسحاقی بۆ مافە سیاسییەکان

داواکارییەکەی بوسحاقی بۆ مافە سیاسییەکان
نووسەر	محەممەد ساغیر بووسحاقی (1869-1959)
سەردێڕی سەرەکی	بە فەڕەنسی: Pétition N°30
وڵات	جەزائیر
زمان	فەڕەنسی
زنجیرەکان	داواکاری
بابەت	مافی مەدەنی و سیاسی
چەشن	داواکاری
ڕێکەوتی بڵاوبوونەوە	١٨ی تەمموزی ١٩٢٠
لاپەڕەکان	٥ لاپەڕە

داواکارییەکەی بوسحاقی بۆ مافە سیاسییەکان، (بە فەڕەنسی: Pétition N°30) کە ناوی پێتیتۆن ژمارە ٣٠ بوو، یەکەم داواکاری بوو کە تێیدا محەممەد ساغیر بووسحاقی (1869-1959) داوای مافی مەدەنی و سیاسی جەزائیرییەکانی لە جەزائیری فەرەنسی کرد لە دوای هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی ساڵی ١٩١٩ لە جەزائیر.^[١]^[٢]

مێژوو دەستکاری

بەشداری دەیان هەزار سەربازی جەزائیر لە شەڕی جەنگی جیهانی یەکەم لە فەرەنسا و دەستێوەردانی یەکلاکەرەوەیان لە شکستپێهێنانی سوپای ئیمپراتۆری ئەڵمانیا، لەگەڵ گەڕانەوەیان بۆ جەزائیر دیکۆراتی بەدەستهێنان.^[٣]

هەر بەم شێوەیە بوو کە یاسای جۆنار ڕێگەی بە پێشمەرگە دێرینەکان و کەمئەندامان دا دەستیان بە ئەرکەکانی ئیدارەی کۆلۆنیالیزم بگات و خانووبەرە لە شار و لادێکان بەدەست بهێنن وەک نیشانەی ئاسمیلەکردن بەپێی کۆدی ڕەسەن.^[٤]

ئەو ڕێسایانەی کە دوای دەرچوونی یاساکە لە ٤ی شوباتی ١٩١٩ پەسەندکران ڕێگەیان بە پەرەپێدانی دەقە یاساییەکان دا کە پێناسەی ئەو پیشانە دەکەن کە ڕێگەیان پێدراوە بۆ خەڵکی ڕەسەنی جەزائیر، لەگەڵ سنووردارکردنی دواتر لە پلەبەندی پیشەیی کارگێڕیدا.^[٥]

بەڵام هەڵبژاردنی شارەوانییەکان لە ساڵی ١٩١٩ ڕێگەی بە نوێنەرایەتی سیاسی ڕەسەن لە شارەوانییەکان دا بە ماف فراوانتر بێت، ئەمەش پێویستییەکی نوێی بۆ ئازادییە سیاسی و سەندیکاییەکان دروستکرد.^[٦]

لەڕاستیدا، ئەندامی ئەنجومەنی گشتی خالید کوڕی هاشم لە جەزائیر، هەروەها ئەندامی ئەنجومەنی شارەوانی محمد الساغیر بوشاقی، وەک نوێنەری خەڵکی ڕەسەنی هەڵبژێردراو، دەستیان کرد بە چەقاندن و وروژاندنی ناڕەزایەتی لە ڕێگەی دامەزراوە فەرەنساوە، لە کۆمۆنەکانەوە تا ئەنجومەنی پیرانی فەرەنسا، و تەنانەت هێشتا لە نامەیەکدا بۆ سەرۆکی ئەمریکا وودرو ویلسۆن (١٨٥٦-١٩٢٤).^[٧]

داواکاری دەستکاری

داواکاری مافی سیاسی ڕەسەنی جەزائیری دوای جەنگی جیهانی یەکەم بە نووسینی داواکارییەکی فەرمی لە بەرواری ١٨ی تەمموزی ١٩٢٠ بۆ ئەنجومەنی پیرانی فەرەنسا کۆنکرێتی کرا.^[٨]

ئەم بەڵگەنامەی ناڕەزایەتییە لە ئیلهامبەخشی میر خالدەوە وەرگیراوە و لەلایەن زۆرێک لە ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانییەکانەوە گۆشت کراوە، بە سەرۆکایەتی و نوێنەرایەتی محەمەد سێغیر بوچاکی، کە لە شارەوانی خزمەتگوزاری تەواوەتی تێنیا (پێشتر مێنەرڤیل) هەڵبژێردرا.^[٩]

سکرتاریەتی ئەنجومەنی پیران ئەم بەڵگەنامەیەی لەژێر ناونیشانی "داواکاری ژمارە ٣٠" تۆمارکردووە، کە ئاماژەیە بۆ ناڕەزایەتی ڕێزدارانەی ئەنجومەنی شارەوانی ڕەسەنەکانی جەزائیر لەبەردەم ئەنجومەنی پیران دژی بڕگە نوێیەکانی یاسای ڕەسەن.^[١٠]

لەڕاستیدا خزمەتگوزارییەکانی حکومەتی فەرەنسا پڕۆژە یاسایەکی خستە ناو ئەنجومەنی باڵای پەرلەمان سەبارەت بە گۆڕانکاری لە بڕگەکانی ڕژێمی پێگەی دانیشتوانی ڕەسەن لە جەزائیر و پەیوەستبوونی دانیشتوانی ڕەسەنی جەزائیر بە مافە سیاسییەکان.^[١١]

دیبەیتەکان لە ئەنجومەنی پیران دەستکاری

ئەوە سیناتۆر چارڵز کادیلۆن بوو (١٨٧٦-١٩٤٠) کە لەلایەن ئەنجومەنی پیرانی فەرەنسا دەسەڵاتی پێدرا و ڕاسپێردرا بۆ ڕاپۆرتکردن لەسەر گفتوگۆ و مشتومڕەکانی سیناتۆرەکانی دیکە لەسەر لێدوانەکانی ناکۆکییەکانی و ئەمەش لە دانیشتنی ١٩ی ئایاری ١٩٢١دا.^[١٢]^[١٣]

پاشان ئەم سیناتۆرەی خەڵکی لاندز لە ڕاپۆرتەکەیدا ئاماژەی بەوەدا کە پڕۆژە یاسای هەموارکردنەوەی یاسای ڕەسەن کە داواکارییەکە پەیوەندی بەوەوە هەبووە، لە ڕاستیدا لەلایەن دوو ئەنجومەنی پەرلەمانی فەرەنسا پەسەندکراوە و پەسەندکراوە.^[١٤]

لەڕاستیدا پڕۆژەی حکومەت بوو بە یاسای ٤ی ئابی ١٩٢٠ (بە فەڕەنسی: یاسای ٤ی ئابی ١٩٢٠) دوای پەسەندکردنی بە زۆرینەی دەنگی جێگران و سیناتۆرەکان و دواتر ئەم یاسایە دوای ڕاگەیاندنی کۆتایی لە گۆڤاری فەرمی فەرەنسیدا بڵاوکرایەوە کۆماری ٦ی ئابی ١٩٢٠، لە لاپەڕەی ١١٢٨٧ دەست پێدەکات.^[١٥]

لە کۆتایی دیبەیتی سیناتۆرەکان لەسەر "داواکاری ژمارە ٣٠"، لیژنەکە بە سەرۆکایەتی ڕاپۆرتدەر چارڵز کادیلۆن، دواجار بە نەرێنی لە کارنامەی کارەکەدا سەبارەت بە فراوانکردنی مافە سیاسییەکان بۆ خەڵکی ڕەسەن ڕاگەیاند و ڕەتکردنەوە و ڕەتکردنەوەکە خرایە تۆمارەکانی... ئەنجومەنی پیران.^[١٦]

سەرچاوەکان دەستکاری

^ "Journal officiel de la République française. Débats parlementaires. Sénat : compte rendu in-extenso". Gallica. 19 May 1921.
^ Sénat, France Assemblée nationale (1871-1942) (12 April 1922). "Annales du Sénat: Débats parlementaires". Imprimerie des Journaux officiels – via Google Books.
^ "La requête de l'Emir Khaled au président Wilson | El Watan". www.elwatan.com.^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}
^ "Lettre de l'Émir Khaled à Woodrow Wilson, Président des États-Unis d'Amérique (mai 1919) - Miages-Djebels". www.miages-djebels.org.
^ Ageron, Charles-Robert (12 April 1980). "La petition de l'Emir Khaled au president Wilson (mai 1919)". 7 (19–20) – via www.projecttopics.org. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)^{[بەستەری مردوو]}
^ Merad, Ali (12 April 1971). "L'émir Khaled (1875-1936) vu par Ibn Badis (1889-1940)". Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée. 9 (1): 21–35. doi:10.3406/remmm.1971.1099 – via www.persee.fr.
^ Ageron, Charles-Robert (2005). "La pétition de l'Émir Khaledau Président Wilson (mai 1919)". Dans Genèse de l'Algérie algérienne [Genesis of Algerian Algeria] (بە فەڕەنسی). pp. 165–178.
^ Benkada, Saddek (30 December 2004). "La revendication des libertés publiquesdans le discours politique du nationalisme algérien et de l'anticolonialisme français(1919-1954)". Insaniyat / إنسانيات. Revue algérienne d'anthropologie et de sciences sociales (25–26): 179–199. doi:10.4000/insaniyat.6387. S2CID 193875037 – via journals.openedition.org.
^ Les travaux du Sénat de la Troisième République | Sénat
^ https://www.senat.fr/fileadmin/Histoire/Textes__debats_et_grandes_lois/Les_travaux_du_Senat_de_la_IIIe_Republique/Debats_et_feuilletons/BNF1921.pdf
^ Ageron, Charles-Robert (12 April 1980). "La petition de l'Emir Khaled au president Wilson (mai 1919)". Revue d'histoire maghrébine. 7 (19–20): 199–209 – via www.africabib.org.
^ "Répertoire administratif des maires et des conseillers municipaux". Gallica. 12 September 1920.
^ texte, France Sénat (1875-1942) Auteur du (22 December 1922). "Impressions : projets, propositions, rapports... / Sénat". Gallica.
^ texte, France Sénat (1875-1942) Auteur du (7 July 1922). "Impressions : projets, propositions, rapports... / Sénat". Gallica.
^ "Pandectes françaises périodiques : Recueil mensuel de jurisprudence et de législation... | 1922" (بە فەڕەنسی). Gallica. 2013-10-22. Retrieved 2022-04-29.
^ "Supplément à tous les codes : bulletin des lois usuelles, décrets, arrêtés, circulaires, etc. se référant et s'adaptant à tous les codes : recueil mensuel / fondé par Me A. Weber,... ; publié par M. Paul Roy,..." Gallica. 12 November 1920.

کتێبنامە دەستکاری

"Pétitions". Sénat: Séance du 18 juillet 1920. Journal officiel de la République française. (بە فەڕەنسی). Vol. N° 73. Paris: Quai Voltaire. 20 May 1921. p. 1172. Citation: p. 1170

"Pétitions". Annales du Sénat: Débats parlementaires (بە فەڕەنسی). Vol. N° 94, Partie 2. Paris: Imprimerie des Journaux officiels. 1922. p. 1334. Citation: p. 1334

بەستەرە دەرەکییەکان دەستکاری

[1] "Journal officiel de la République française. Débats parlementaires. Sénat : compte rendu in-extenso". Gallica. 19 May 1921.

[2] Sénat, France Assemblée nationale (1871-1942) (12 April 1922). "Annales du Sénat: Débats parlementaires". Imprimerie des Journaux officiels – via Google Books.

[3] "La requête de l'Emir Khaled au président Wilson | El Watan". www.elwatan.com.^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}

[4] "Lettre de l'Émir Khaled à Woodrow Wilson, Président des États-Unis d'Amérique (mai 1919) - Miages-Djebels". www.miages-djebels.org.

[5] Ageron, Charles-Robert (12 April 1980). "La petition de l'Emir Khaled au president Wilson (mai 1919)". 7 (19–20) – via www.projecttopics.org. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)^{[بەستەری مردوو]}

[6] Merad, Ali (12 April 1971). "L'émir Khaled (1875-1936) vu par Ibn Badis (1889-1940)". Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée. 9 (1): 21–35. doi:10.3406/remmm.1971.1099 – via www.persee.fr.

[7] Ageron, Charles-Robert (2005). "La pétition de l'Émir Khaledau Président Wilson (mai 1919)". Dans Genèse de l'Algérie algérienne [Genesis of Algerian Algeria] (بە فەڕەنسی). pp. 165–178.

[8] Benkada, Saddek (30 December 2004). "La revendication des libertés publiquesdans le discours politique du nationalisme algérien et de l'anticolonialisme français(1919-1954)". Insaniyat / إنسانيات. Revue algérienne d'anthropologie et de sciences sociales (25–26): 179–199. doi:10.4000/insaniyat.6387. S2CID 193875037 – via journals.openedition.org.

[9] Les travaux du Sénat de la Troisième République | Sénat

[10] ttps://www.senat.fr/fileadmin/Histoire/Textes__debats_et_grandes_lois/Les_travaux_du_Senat_de_la_IIIe_Republique/Debats_et_feuilletons/BNF1921.pdf

[11] Ageron, Charles-Robert (12 April 1980). "La petition de l'Emir Khaled au president Wilson (mai 1919)". Revue d'histoire maghrébine. 7 (19–20): 199–209 – via www.africabib.org.

[12] "Répertoire administratif des maires et des conseillers municipaux". Gallica. 12 September 1920.

[13] texte, France Sénat (1875-1942) Auteur du (22 December 1922). "Impressions : projets, propositions, rapports... / Sénat". Gallica.

[14] texte, France Sénat (1875-1942) Auteur du (7 July 1922). "Impressions : projets, propositions, rapports... / Sénat". Gallica.

[15] "Pandectes françaises périodiques : Recueil mensuel de jurisprudence et de législation... | 1922" (بە فەڕەنسی). Gallica. 2013-10-22. Retrieved 2022-04-29.

[16] "Supplément à tous les codes : bulletin des lois usuelles, décrets, arrêtés, circulaires, etc. se référant et s'adaptant à tous les codes : recueil mensuel / fondé par Me A. Weber,... ; publié par M. Paul Roy,..." Gallica. 12 November 1920.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]