جووتیار

جووتیار (بە ئینگلیزی: Farmer) کەسێکە کە خەریکی کشتوکاڵە، بەخێوکردنی بوونەوەرە زیندووەکانە بۆ خۆراک یان کەرەستەی خاو.^[١] ئەم زاراوەیە بەگشتی بۆ ئەو کەسانە بەکاردێت کە کۆمەڵێک چالاکی ئەنجام دەدەن وەک بەرھەمھێنانی بەروبوومی کێڵگە، باخ، ڕەزی ترێ، پەلەوەر، یان ئاژەڵی تر. لەوانەیە جووتیارێک خاوەنی زەوی کشتوکاڵی بێت یان وەک کرێکارێک لەسەر زەوی کەسانی تر کاربکات. لە زۆربەی ئابوورییە پێشکەوتووەکاندا، «جووتیار» بەگشتی خاوەنی کێڵگەیە (خاوەن زەوی)، لەکاتێکدا کارمەندانی کێڵگەکە بە کرێکارانی کێڵگە ناسراون؛ بەڵام، لە پێناسە کۆنەکانی تردا جووتیار کەسێک بوو کە گەشەی ڕوەک، زەوی، یان بەروبووم پەرەپێدەدات یان باشتری دەکات یان ئاژەڵ (وەک مەڕومالات یان ماسی) بە ڕێگەی کارکردن و سەرنجدان بەخێو دەکات.

زیاتر لە نیوەی ملیارێک جووتیار بچووکن، کە زۆربەیان لە وڵاتە گەشەسەندووەکاندان و لە ڕووی ئابوورییەوە پشتگیری نزیکەی دوو ملیار کەس دەکەن.^[٢]^[٣] لە سەرتاسەری جیھاندا، ژنان زیاتر لە ٤٠٪ی کارمەندانی کشتوکاڵی پێکدەھێنن.^[٤]

مێژوو

کشتوکاڵ دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی بەردینی نوێ، کە یەکێکە لە تایبەتمەندییە دیارەکانی ئەو سەردەمە. لە سەردەمی برۆنزدا، سۆمەرییەکان ھێزێکی کاری تایبەتمەندی کشتوکاڵیان ھەبوو لە نێوان ساڵانی ٥٠٠٠–٤٠٠٠ پێش زایین، و بە توندی پشتیان بە ئاودێری دەبەست بۆ چاندنی بەروبووم. ئەوان پشتیان بە تیمی سێ کەسی دەبەست کاتێک لە بەھاردا دروێنەیان دەکرد.^[٥] جووتیارانی میسری کۆن کشتوکاڵیان دەکرد و پشتیان بە ئاودێری لە ڕووباری نیل دەبەست.^[٦]

پەروەردەکردنی ئاژەڵ، کرداری بەخێوکردنی ئاژەڵ بەتایبەتی بۆ مەبەستەکانی کشتوکاڵ، بۆ ھەزاران ساڵ بوونی ھەبووە. سەگەکان لە ڕۆژھەڵاتی ئاسیا نزیکەی ١٥٬٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر ماڵی کراون. بزن و پەز لە دەوروبەری ٨٠٠٠ پێش زایین لە ئاسیا ماڵی کراون. بەراز یان گۆشتی بەراز لە ٧٠٠٠ پێش زایین لە ڕۆژھەڵاتی ناوین و چین ماڵی کراون. کۆنترین بەڵگە بۆ ماڵیکردنی ئەسپ دەگەڕێتەوە بۆ نزیکەی ٤٠٠٠ پێش زایین.^[٧]

پێشکەوتنەکان لە تەکنەلۆژیادا

جووتیارانی ئەفغانی فێری خانووی شووشەیی دەبن

لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ساڵانی ١٩٣٠دا، یەک جووتیار تەنھا دەیتوانی خۆراکی تەنھا سێ بەکاربەری تر بەرھەم بھێنێت. جووتیارێکی مۆدێرن خۆراکی زیاتر لە سەد کەس بەرھەم دەھێنێت. ھەرچەندە، ھەندێک نووسەر پێیان وایە ئەم خەمڵاندنە ھەڵەیە، چونکە ڕەچاوی ئەوە ناکات کە کشتوکاڵ پێویستی بە وزە و چەندین سەرچاوەی تر ھەیە کە دەبێت لەلایەن کرێکارانی زیاترەوە دابین بکرێن، بۆیە ڕێژەی ئەو کەسانەی کە خۆراکیان پێدەدرێت بە بەراورد بە جووتیاران لە ڕاستیدا بچووکترە لە ١٠٠ بۆ 1.^[٨]

جۆرەکان

جووتیارێک لە نیکاراگوا

زاراوەی جیاوازتر بە شێوەیەکی باو بەکاردێن بۆ ئاماژەدان بەو جووتیارانەی کە ئاژەڵی ماڵی دیاریکراو بەخێو دەکەن. بۆ نموونە، ئەوانەی کە ئاژەڵی لەوەڕگا بەخێو دەکەن، وەک مانگا، پەز، بزن و ئەسپ، بە ڕانچەر (ویلایەتە یەکگرتووەکان)، گرەیزەر (ئوسترالیا و بەریتانیا)یان بە سادەیی ستۆکمەن ناسراون. لەوانەیە ئاماژە بە جووتیارانی مەڕ، بزن و مانگا بە شوان، شوانی بزن و گاوان بکرێت. زاراوەی جووتیاری شیر بۆ ئەوانە بەکاردێت کە سەرەتا خەریکی بەرھەمھێنانی شیرن، چ لە مانگا، بزن، مەڕ، یان ئاژەڵی تری بەرھەمھێنەری شیر بێت. جووتیاری پەلەوەر ئەو کەسەیە کە جەخت دەکاتە سەر بەخێوکردنی مریشک، قەل، مراوی یان قاز، بۆ گۆشت، ھێلکە یان بەرھەمھێنانی پەڕ، یان بە باوی، ھەر سێکیان. ئەو کەسەی کە چەندین جۆری سەوزە بۆ بازاڕ بەرھەم دەھێنێت لەوانەیە پێی بگوترێت جووتیاری ترەک یان باخەوانی بازاڕ. جووتیاری خۆڵ زاراوەیەکی ئەمریکی خۆماڵییە بۆ جووتیارێکی پراکتیکی، یان ئەوەی کە زەوی خۆی دەچێنێت.^[٩]

سەرچاوەکان

^ Dyer 2007, p. 1: "The word 'farmer' was originally used to describe a tenant paying a leasehold rent (a farm), often for holding a lord's manorial demesne. The use of the word was eventually extended to mean any tenant or owner of a large holding, though when Gregory King estimated that there were 150,000 farmers in the late seventeenth century he evidently defined them by their tenures, as freeholders were counted separately."
^ «Operating model – ifad.org». www.ifad.org (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ٥ی ئایاری ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
^ HLPE، Committee on World Food Security ,Rome (June 2013). «Investing in smallholder agriculture» (PDF). fao.org. لە ٢٣ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە فرەکان: authors list (بەستەر)
^ «SOFA 2017 - The State of Food and Agriculture». www.fao.org. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975
^ Nicholson (2000) p. 514
^ «Breeds of Livestock - Oklahoma State University». Ansi.okstate.edu. لە ٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ Kirschenmann 2000.
^ Oxford English Dictionary

دەروازەی خۆراک

[1] Dyer 2007, p. 1: "The word 'farmer' was originally used to describe a tenant paying a leasehold rent (a farm), often for holding a lord's manorial demesne. The use of the word was eventually extended to mean any tenant or owner of a large holding, though when Gregory King estimated that there were 150,000 farmers in the late seventeenth century he evidently defined them by their tenures, as freeholders were counted separately."

[2] «Operating model – ifad.org». www.ifad.org (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ٥ی ئایاری ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.

[:3-3] HLPE، Committee on World Food Security ,Rome (June 2013). «Investing in smallholder agriculture» (PDF). fao.org. لە ٢٣ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە فرەکان: authors list (بەستەر)

[4] «SOFA 2017 - The State of Food and Agriculture». www.fao.org. لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.

[5] By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975

[6] Nicholson (2000) p. 514

[BoL-7] «Breeds of Livestock - Oklahoma State University». Ansi.okstate.edu. لە ٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠١١ ھێنراوە.

[Kirschenmann_2000-8] Kirschenmann 2000.

[9] Oxford English Dictionary

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]