ئەسپ

ئەسپ (ناوی زانستی: Equus ferus caballus) ئاژەڵێکە کە دوو ھەزار ساڵ پێش زایین لە ئەسپی کێوی یەوە دەستەمۆ کراوە.^[١]^[٢] لە زمانی کوردی بە ئەسپی مێ دەڵێن مایین و بە نێرەکەی دەڵێن بارگیر. بە بەچکەکەی دەوترێت جوانوو.

دوو جۆری ئەسپ ھەیە: ئەسپی خەب و ئەسپەکانی دوژمن. ئەسپەکە لە یەک کاتدا قاچی پێشەوەی دەجوڵێنێت لە لاشەی خۆی و قاچی دواوەش لە یەک کاتدا. ئەسپی دوژمن، خەبی، قاچەکانی لەسەر یەک لای جەستەیی دەجوڵێتەوە. نزیکەی ٨٠٪ ئەسپەکان لە ئەمریکا ئەسپی دوژمنن و لە زۆربەی وڵاتانی ئەورووپاش ئەسپەکان پێشبڕکێ دەکەن - تەنیا ئەم دوو جۆرە ئەسپە بە دەگمەن پێشبڕکێ دەکەن چونکە ئەسپەکانی دوژمن لە ئەسپەکان خێراترن.

مێژوو

ئەسپەکان ڕۆڵێکی گرنگیان بینیوە بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی لە ھەموو شتێکدا چ لە شەڕ و چ لە ھەوڵ و کۆششی ئاشتیانەی وەک گواستنەوە و بازرگانی و کشتوکاڵدا ئەسپەکان لە ئەمریکای باکوور دەژیان، بەڵام لە کۆتایی سەردەمی سەھۆڵدا لەناوچوون. دۆزەرەوە ئەورووپییەکان ئەسپەکانیان گەڕاندەوە بۆ ئەمریکای باکوور، لە ساڵی ١٤٩٣ بە دووەم گەشتی کۆلۆمبوسەوە دەست پێ کرد. لە ساڵی ١٩٠٠، ئەسپسواری چووە ناو ئۆڵمپیکی ھاوینەی ١٩٠٠ وەک وەرزشێکی ئۆلۆمپیک^{[ژێدەر پێویستە]}

تایبەتمەندی

پیاسەی ئەسپ

پیاسەی ئەسپ جۆرێکە لە ئەسپسوار، لەسەر بنەمای دوو لێدان کە تێیدا ئەسپ جووت مێنوی وڵات لە یەک کاتدا لەسەر زەوی دادەنێت و دوای ساتێک وەستانی بازدان لەسەر لیستەکانی دیکەی وڵات (لیستی دواوەی چەپ + لیستی پێشەوەی ڕاست، پاشان لیست پشتەوەی ڕاست + پێرستی پێشەوەی چەپ) و تەنھا دەنگی دوو لێدان لەسەر زەوی دەبیستێت، یەکەم کاتێک لێوارەکانی پێرستی دواوەی چەپ، پێرستی پێشەوەی ڕاست دەست لە زەویدا.^{[کێ وتی؟]}

ئەسپەکە چوار جۆری پیاسەی سروشتی ھەیە و ژمارەیەک ھەنگاوی ڕاھێنانی تایبەتی ھەیە کە زۆر جار پشت بە پیاسەی ھێواش یان ھەنگاوی ئاسایی دەبەستن. ئەم گێلە^[کێ؟] تایبەتە بە شێوەیەکی سروشتی لە ھەندێک لە ڕەگەزەکانی ئەمریکادا دۆزرایەوە، وەک تێنیسی والکەر، زین سارد، فۆکس ترووەتەر و زاوزێی بێخەوش.

(ساردی ستاندارد) وەک ئەسپی ئایسلەندی

پێشبرکێی خەب

پێشبڕکێی خەب یەکێکە لە پێشبڕکێیە بەناوبانگەکانی ئەسپ لەم پێشبڕکێیەدا، ئەسپەکە سەیارەیەکی سووک و دوو چەرخی ڕادەکێشێت کە پێی دەوترێت سلیک. ئەم جۆرە پێشبڕکێیە لە ئوسترالیا و کەنەدا و نیووزلەندا و وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و زۆربەی وڵاتانی ئەورووپا ناسراوە کە ساڵانە ملیۆنان ھەواداری پێشبڕکێ تێیدا ئامادە دەبن زۆر لە پێشبڕکێکان لە شوێنی سەرەکی پێشبڕکێدا ڕووئەدات و ھەندێک کەس گرەو لەسەر ئەسپ دەکەن

ئەمانەش ببینە

کەر

سەرچاوەکان

ئەم «گیانلەبەر» وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت.

[1] ttp://www.enchantedlearning.com/subjects/mammals/horse/Eohippuscoloring.shtml

[2] ttp://biodiversitylibrary.org/page/726976

[١]

[٢]