بەشە گرتە
بەشە گرتە یان بەشە داتاشراو[١] (بە ئینگلیزی: Partial derivative)، لە فانکشنە فرەگۆڕەکییەکاندا، بە گرتەی فانکشنەکە بەپێی یەکێک لە گۆڕەکەکان و نەگۆڕ ڕاگرتنی ئەوانی تر دەوترێت. بەشە گرتە لە کالکیولسی ئاراستەبڕەکان و ئەندازەی جیاکارانەدا بە فرەوانی بەکار دێت.
بەشە گرتەی فانکشنی بەپێی گۆڕەکی بە یەکێک لە شێوەکانی خوارەوە ھێما دەکرێت:
ئەمە ∂ وەکوو ھێمایەک بۆ بەشە گرتە بەکار دێت. ئەم ھێمایە لەلایەن ئۆدرین-ماری لۆژاندر لە ساڵی ١٧٨٦ داھێنرا بەڵام پاشان پشتگوێ خرا، لە ساڵی ١٨٤١ لەلایەن کارڵ گۆستاڤ ژاکوب ژاکوبی دووبارە بەکار ھێنرا و بوو بە ھێمایەکی گشتی.[٢]
نموونە
دەستکاریئەگەر فانکشنێک بێت، بەم شێوەیە پێناسە کرابێت
گرتەی بەپێی دەکاتە:
و گرتەی بەپێی دەکاتە:
ئەندازە
دەستکاریقەبارەی قووچەکێک بەستراوەتەوە بە بەرزییەکەی و نیوەتیرەکەی و لە ڕێگەی ھاوکێشەی خوارەوە دەدۆزرێتەوە:
بەشە گرتەی بەپێی بریتییە لە:
بەشە گرتە بەرزەکان
دەستکاریبەشە گرتەی دووھەم و بەشە گرتە بەرزەکان ھاوشێوەی گرتە بەرزەکانی فانکشنە یەک گۆڕەکییەکان دەدۆزرێنەوە، بۆ فانکشنی بەشە گرتەی دووھەم بەپێی دەکاتە بەشە گرتەی، بەشە گرتەی یەکەم (ھەردووکیان بەپێی )[٣]:316–318
پەراوێزەکان
دەستکاری- ^ فەرھەنگی بیرکاری، نەوزاد عومەر محێدین
- ^ Miller، Jeff (١٤ی حوزەیرانی ٢٠٠٩). «Earliest Uses of Symbols of Calculus». Earliest Uses of Various Mathematical Symbols. لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
- ^ Chiang, Alpha C. Fundamental Methods of Mathematical Economics, McGraw-Hill, third edition, 1984.
سەرچاوەکان
دەستکاری- بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Partial derivative»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٠.
ئەم «ماتماتیک» وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |