ئەڵتائیان

ئەڵتائیان
ژمارەی سەرجەمی دانیشتووان
	٨٠ ھەزار
ناوچەکان بە ژمارەی دانیشتووانی بەرچاو
ڕووسیا	٧٨ ھەزار
مەنگۆلیا; چین	چەند ھەزارێک
کازاخستان	٢٠٠
زمانەکان
	زمانی ئەڵتائی، زمانی ڕووسی
ئایین
	بورخانییەت، شەمەنیزم، تەنگرییەت، مەسیحییەت، بوودیزم،
گرووپە ڕەگەزییە پێوەندیدارەکان
	تورکەکان

ئەڵتائیان نەتەوەیێکی تورکن کە بە شێوەیەکی سەرەکی لە پارێزگای ئاڵتای دەژین، لە بەشی سیبیریای ڕووسیا.^[٦]^[٧]

مێژوو

بەڵگە زمانەوانی و بۆماوەیی و شوێنەوارییەکانی ئەم دوایییە ئەوە دەردەخەن کە ئاڵتایەکان ھەندێک لە یەکەم کەسانی تورک بوون کە کۆچیان کردووە بۆ ڕووسیا، لەوێدا شێوازێکی ژیانی شوانکارییان گرتووەتەبەر.^[٨]^[٩]^[١٠]^[١١]^[١٢] تا سەرەتای ھەزارەی یەکەمی پێش زایین ئەم گەلانە بوون بە کۆچەری سوارچاک.^[١٣] لە سەدەکانی دواتردا، دانیشتووانی ئاسیای ناوەڕاست وردە وردە لەلایەن تورکە کۆچەرییەکانەوە جێگەیان گرتبووەوە و تورکی کرابوون.^[١٤]^[١٥]سەبارەت بە ئایین، ئایینی ڕەسەن بۆ ئەلتایس تەنگریزمە. ھەندێک لە ئاڵتایەکان وەک تێنگریست ماونەتەوە و گۆڕاون بۆ مەسیحییەتی ئۆرتۆدۆکس و مەسیحی پرۆتستانتی و کاسۆلیتیک. لە ساڵی ١٩٠٤ ئایینێکی نوێ بە ناوی بورخانیزم لەلایەن ناسیۆنالیستە ئاڵتایەکانەوە دروستکرا و زیاتر باو بوو.^[١٦]^[١٧]ئاڵتایەکان ھەوڵیاندا لە ساڵی ١٩١٨دا ناوچەکەیان بکەنە وڵاتێکی جیاواز بەپێی یاسا ئایینییەکانی بورخانی-تەنگریست کە پێی دەوترێت کۆماری ئاڵتای.^[١٨] لە ساڵی ١٩٥٠ جۆزێف ستالین ڕووسەکانی ناچار کرد کۆچ بکەن بۆ خاکەکانی ئەلتای و خەڵکی ئەلتای ناچار کرد بڕۆن. ژمارەی دانیشتوانی ئەلتای بە ڕێژەی ٣٠٪ کەمی کردووە بەھۆی ئەمەوە. خەڵکی ئەلتای لەم ساڵانەی دواییدا ژمارەیان زیاد کردووە.^[١٩]

سەرچاوەکان

^ «Национальный состав населения». Federal State Statistics Service. لە ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ Agency of the Republic of Kazakhstan on statistics. 2009 Census2012-04-24^{[Date mismatch]} لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
^ https://www.gorno-altaisk.info/news/40999
^ https://www.gorno-altaisk.info/news/40999
^ https://joshuaproject.net/people_groups/10256/RS
^ Tishkov، Valery A.، ed. (1994). «Алтайцы» [Altaians]. Народы России: Энциклопедия [Peoples of Russia: an Encyclopedia] (بە ڕووسی). Moscow: Great Russian Encyclopedia Pub. ISBN 5-85270-082-7.
^ Zhukovskaia، Natalia L. (2007) [1999]. «Алтайцы» [Altaians]. لە L.M. Mints (ed.). Народы мира: Энциклопедия [Peoples of the World: an Encyclopedia] (بە ڕووسی). Moscow: OLMA Media Group. pp. 34–35. ISBN 978-5-373-01057-3.
^ Robbeets 2017, pp. 216–218.
^ Robbeets 2020.
^ Nelson et al. 2020.
^ Li et al. 2020.
^ Uchiyama et al. ٢٠٢٠.
^ Robbeets 2017, pp. ٢١٦–٢١٨.
^ Damgaard et al. 2018, pp. 4–5. "These results suggest that Turkic cultural customs were imposed by an East Asian minority elite onto central steppe nomad populations... The wide distribution of the Turkic languages from Northwest China, Mongolia and Siberia in the east to Turkey and Bulgaria in the west implies large-scale migrations out of the homeland in Mongolia.
^ Lee & Kuang 2017, p. 197. "Both Chinese histories and modern dna studies indicate that the early and medieval Turkic peoples were made up of heterogeneous populations. The Turkicisation of central and western Eurasia was not the product of migrations involving a homogeneous entity, but that of language diffusion."
^ Znamenski 2005, pp. 44–47.
^ Znamenski 2014.
^ Znamenski 2005, pp. ٤٤–٤٧.
^ "Altay" 2006-04-24 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە., Centre for Russian Studies, NUPI, retrieved 17 October 2006

[census2021-1] «Национальный состав населения». Federal State Statistics Service. لە ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[2] Agency of the Republic of Kazakhstan on statistics. 2009 Census2012-04-24^{[Date mismatch]} لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.

[3] ttps://www.gorno-altaisk.info/news/40999

[4] ttps://www.gorno-altaisk.info/news/40999

[5] ttps://joshuaproject.net/people_groups/10256/RS

[Altaians1994-6] Tishkov، Valery A.، ed. (1994). «Алтайцы» [Altaians]. Народы России: Энциклопедия [Peoples of Russia: an Encyclopedia] (بە ڕووسی). Moscow: Great Russian Encyclopedia Pub. ISBN 5-85270-082-7.

[Zhukovskaia-7] Zhukovskaia، Natalia L. (2007) [1999]. «Алтайцы» [Altaians]. لە L.M. Mints (ed.). Народы мира: Энциклопедия [Peoples of the World: an Encyclopedia] (بە ڕووسی). Moscow: OLMA Media Group. pp. 34–35. ISBN 978-5-373-01057-3.

[FOOTNOTERobbeets2017216–218-8] Robbeets 2017, pp. 216–218.

[FOOTNOTERobbeets2020-9] Robbeets 2020.

[FOOTNOTENelson_et_al.2020-10] Nelson et al. 2020.

[FOOTNOTELi_et_al.2020-11] Li et al. 2020.

[FOOTNOTEUchiyama_et_al.٢٠٢٠-12] Uchiyama et al. ٢٠٢٠.

[FOOTNOTERobbeets2017٢١٦–٢١٨-13] Robbeets 2017, pp. ٢١٦–٢١٨.

[Damgaard_Conclusion-14] Damgaard et al. 2018, pp. 4–5. "These results suggest that Turkic cultural customs were imposed by an East Asian minority elite onto central steppe nomad populations... The wide distribution of the Turkic languages from Northwest China, Mongolia and Siberia in the east to Turkey and Bulgaria in the west implies large-scale migrations out of the homeland in Mongolia.

[Kuang_Lee_197-15] Lee & Kuang 2017, p. 197. "Both Chinese histories and modern dna studies indicate that the early and medieval Turkic peoples were made up of heterogeneous populations. The Turkicisation of central and western Eurasia was not the product of migrations involving a homogeneous entity, but that of language diffusion."

[FOOTNOTEZnamenski200544–47-16] Znamenski 2005, pp. 44–47.

[FOOTNOTEZnamenski2014-17] Znamenski 2014.

[FOOTNOTEZnamenski2005٤٤–٤٧-18] Znamenski 2005, pp. ٤٤–٤٧.

[19] "Altay" 2006-04-24 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە., Centre for Russian Studies, NUPI, retrieved 17 October 2006

[٦]

[٧]

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[١٧]

[١٨]

[١٩]