ئەشڕەف موسای ئەیوبی
مەلیک ئەشرەف یان ئەشرەف مووسا یان ئەشرەف شا ئەرمەن [١] (٢٧ی ئابی ١٢٣٧ کۆچی دوایی کردووە)، بە تەواوی مەلیک ئەشرەف موسا ئەبو فەتح موزەفەرەدین ، فەرمانڕەوایەکی کوردی بنەماڵەی ئەیوبیەکان بووە.
| ئەشڕەف موسا | |
|---|---|
| ئەمیری جەزیرە
ئەمیری کوردان شای ئەرمەن سوڵتانی شام | |
 سکەیەکی مسی مەلیک ئەشرەف موزەفەرەدین موسای ئەیوبی | |
| ئەمیری جەزیرە | |
| ماوەی دەسەڵات | ١٢١٠-١٢٢٩ |
| پێشوو | ئەوحەدی ئەیوبی |
| جێگر | موزەفەر غازی ئەیوبی |
| سوڵتانی شام | |
| ماوەی دەسەڵات | ١٢٢٩-١٢٣٧ |
| پێشوو | ناسڕ داود ئەیوبی |
| جێگر | مەلیک ساڵح ئیسمایل |
| خانەدان | ئەیووبی |
| باوک | سوڵتان سەیفەدین ئەحمەد |
| لەدایکبوون | ١١٧٨ |
| مردن | ١٢٣٧ |
| ئایین | ئیسلامی سونە |
فەرمانڕەوای جەزیرە و کوردستان (١٢٠١-١٢٢٩)
دەستکاری
کوڕی سوڵتان عادلی یەکەم، ئەشرەف لەلایەن باوکیەوە لە هەران لە ساڵی ١٢٠١ وەک حاکمی جەزیرە دامەزرا. دوای مردنی باوکی لە ساڵی ١٢١٨، تا ساڵی ١٢٢٩، بەردەوام بوو لە فەرمانڕەوایی ناوچەکە.
گرتنی ئەرمەنستان
دەستکاریلە ساڵی ١٢٠٧دا، شانشینی شا-ئەرمەن لەلایەن ئەیوبەکان دەستی بەسەردا گیرا، کە لە مێژە تامەزرۆی ئەخلات بوون. ئەیوبەکان لەسەر بانگهێشتی گەلی ئەخلات هاتبوونە شارەکە دوای ئەوەی دوایین فەرمانڕەوای سۆکمەنلی لەلایەن توغرولشا، فەرمانڕەوا (مەلیک)ی ئەرزروم بەناوی سوڵتانییەتی ڕوم و برای سوڵتان کەیقوبادی یەکەمەوە کوژرا. تا ساڵی ١٢٠٩ شانشینی گورگستان ئاستەنگی فەرمانڕەوایی ئەیوبەکانی کرد لە بەرزاییەکانی ئەرمەنستان و سەرکردایەتی جەنگی ڕزگاریخوازی بۆ باشووری ئەرمینیا کرد. سوپای گورجستان (جۆرجیا) گەمارۆی ئەخلاتی دا. لە وەڵامدا سوڵتان عادلی یەکەم سوپایەکی ڕێکخست و بە خوودی خۆی سەرکردایەتی سوپایەکی مەزنی کرد کە میرەکانی حومس، حەما، و بەعلبەک و هەروەها بەشێک لە میرنشینەکانی تری ئەیوبی بۆ پشتگیریکردن لە ئەوحەدی ئەیوبی، میری فارقین. لە کاتی گەمارۆدانەکەدا، سوپا سالاری جۆرجیا ئیڤانی زەکاری بە هەڵە کەوتە دەستی ئەوحەد لە جەرگەی ئەخلات. بە بەکارهێنانی ئیڤان وەکو زیادەڕۆیی، ئەوحەد ڕەزامەندی دەربڕی کە لە بەرامبەر ئاگربەستی سی ساڵ لەگەڵ جۆرجیا ئازادی بکات، بەم شێوەیەش کۆتایی بە هەڕەشەی دەستبەجێی جۆرجیا هێنا بۆ سەر ئەیوبیەکان. ئەمەش خەباتی بۆ زەوییە ئەرمەنییەکان گەیاندە کۆشکێک،[٧] ناوچەی دەوروبەری دەریاچەی وان بە تەواوی کەوتە دەست ئەیوبەکان.[٨]
لە ماوەی فەرمانڕەوایی ئەشڕەف موسادا، هەندێک دراوی بە وێنەی سەلاحەدین لە سکە درابوو، کە لەسەری نووسرابوو: "شای سەرکەوتوو، ڕاستودروستی جیهان و دین، یوسف کوڕی ئەیوب"، بە مۆدێلی دراوەکانی پێشووتر کەلە سەردەمی خودی سەلاحەدین لەسکە درابوو.[٤]
دراوەکانی ئەشڕەف موسا لە سکە درابوون لە مەیافەریقین، شەنگال، ئەخلات، ئیربیل، حەران.[٩]
سوڵتانی شام (١٢٢٩-١٢٣٧)
دەستکاریدوای مردنی براکەی موعەزەم عیسا لە ساڵی ١٢٢٧، ئەشرەف داواکارییەکی لە برازاکەی، کوڕی موعەزەم، ناسڕ داود وەرگرت، بۆ یارمەتیدان لە دژایەتیکردنی براکەی کامیل کە سوڵتانی ئەیوبی میسڕ بوو. لەبری ئەوە ئەشرەف و کامیل گەیشتنە ڕێککەوتن بۆ دابەشکردنی زەوی و زاری برازاکەیان لە نێوانیاندا. ئەشرەف دیمەشکی گرت لە هوزەیرانی ١٢٢٩ و دەستی بەسەر شارەکە کرد، وەک سوڵتانی شام ماوە تا مردنی لە ساڵی ١٢٣٧. لە ساڵی ١٢٣٠، شاری بەعلبەکیشی گرت. لە بەرامبەردا زەویەکانی لە جەزیرە و کوردستان بە کامیل دان بە باڵادەستی خۆیدا نا، لە کاتێکدا ناسڕ دەبوو لە خاوەندارێتی میرنشینێک کە سەنتەری کەراک بوو لە ناوچەی ترانس ئوردن ڕازی بێت. دوای چەند ساڵێک، ئەشرەف لە ژێر دەسەڵاتی براکەیدا دەستی کرد بە چەقۆکێشان و لە ساڵی ١٢٣٧دا هاوپەیمانی لەگەڵ کەیکوبادی یەکەمی سوڵتانی سەلجوکی ڕوم و میرنشینە ئەیوبیەکانی تری شام بەست، دژی کامیل. بەڵام کەیکوباد لە سەرەتای هاوینی ئەو ساڵەدا کۆچی دوایی کرد و ئەشرەف خۆی لە ٢٧ی ئابدا کۆچی دوایی کرد و هاوپەیمانەکەش هەڵوەشایەوە. دوای ئەشرەف، ساڵح ئیسمایلی برای بووە سوڵتانی شام.[١١]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ The Encyclopaedia of Islam: A Dictionary of the Geography, Ethnography and Biography of the Muhammadan Peoples (بە ئینگلیزی). E.J. Brill. 1913. p. 441.
- ^ ئ ا دراوی ئەیوبیەکان. لەندەن: کۆمەڵەی دراوی شاهانە. 1980.
{{cite book}}: پارامەتری نەناسراوی|لاپەڕە=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی)، هەروەها ویلان جۆری سێیەم، 258-60؛ ئەلبوومی ٧٩١.٤ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی<ref>ی ھەڵە؛ ناوی «BAL» زیاتر لە یەک جار پێناسە کراوە لەگەڵ ناوەڕۆکی جیاوازدا - ^ بۆ دراوێکی هاوشێوە لە مۆزەخانەی بەریتانی کە لە ساڵی ٥٨٦/١١٩٠ی کۆچیدا دروستکراوە: /object/C_1865-0804-40-X «دراوی سەلادین مۆزەخانەی بەریتانی». www.britishmuseum.org (بە ئینگلیزی).
{{cite web}}: نرخی|url=بپشکنە (یارمەتی)، و یەکێکی تریش لە ساڵی ١١٩٠دا دروستکرا: ٢٠x٢٠px. هەروەها [١]، d89ed4f58f834cadef373b4bbd223b6a - ^ ئ ا Nicolle 2011, p. 26: "ئەم مسەیە." dirham، کە لە مایافەریقین لە ساڵی ٥٨٧ی کۆچی (١١٩٠/٠١ ز) داڕێژراوە، سەلاحەدین کڵاوی تیژیی فەرمانڕەوایەکی تورکی شێوازی سەلجوقی لەبەردایە." ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی
<ref>ی ھەڵە؛ ناوی «DN» زیاتر لە یەک جار پێناسە کراوە لەگەڵ ناوەڕۆکی جیاوازدا - ^ 33676/1/11010439.pdf مێژوویەک لە جل و بەرگی دادگای ئیسلامی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست (PDF). SOAS, زانکۆی لەندەن. 1988. p. 119. doi:10.25501/SOAS.00033676.
لە کۆتایی سەدەی دوازدەهەمدا، لەبەرکردنی شاربوش پشتگیری سەڵاح الدینی نیشان دا. لە ژێر سەردەمی مەملوکی بەحری دواتر لە میسر و سوریا بەشێک بوو لەو خیلعە کە دەدرا بە ئەمیرێک لەسەر وەبەرهێنانەکەی.
{{cite book}}: نرخی|url=بپشکنە (یارمەتی) - ^ بۆ دراوێکی هاوشێوە لە مۆزەخانەی بەریتانی کە لە ساڵی ٥٨٦/١١٩٠ی کۆچیدا دروستکراوە: [https: //www.britismuseum.org/collection/object/C_1865-0804-40-X «دراوی سەلادین مۆزەخانەی بەریتانی»]. www.britismuseum.org (بە ئینگلیزی).
{{cite web}}: نرخی|url=بپشکنە (یارمەتی)، و یەکێکی تریش لە ساڵی ١١٩٠دا دروستکرا: 20x20px. هەروەها [٢]، d89ed4f58f834cadef373b4bbd223b6a - ^ Lortʻkʻipʻaniże، Mariam (1987). Georgia in سەدەی XI-XII (بە کوردی). بڵاوکەرەوەکانی گاناتلێبا.
{{cite book}}: پارامەتری نەناسراوی|لاپەڕەکان=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) - ^ Humphreys، ڕ. ستیڤن. لە سەلاحەددینەوە بۆ مەغۆلەکان: ئەیوبیەکانی دیمەشق، 1193-1260 (بە کوردی). SUNY Press. ISBN 978-0-87395-263-7.
{{cite book}}: پارامەتری نەناسراوی|بەروار=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|لاپەڕەکان=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) - ^ «کۆمەڵگەی دراوی ئەمریکی: Browse کۆکردنەوە». numismatics.org (بە ئینگلیزی). کۆمەڵەی دراوی ئەمریکی.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ^ جیهانی تامتا (بە کوردی). زانکۆی کامبریج چاپەمەنی. ISBN 978-1-107-16756-8.
تامتا، ئەیوبید هاوسەری ئەل -ئەشرەف موسا
{{cite book}}: پارامەتری نەناسراوی|بەروار=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|لاپەڕە=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ^ Franklin D. Lewis. ڕومی - ڕابردوو و ئێستا، ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا: ژیان و فێرکاری و شیعری جەل الدین Rumi. بڵاوکراوەکانی یەک وۆرلد. ISBN 978-1-78074-737-8.
{{cite book}}: پارامەتری نەناسراوی|بەروار=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|لاپەڕە=چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی)
پەرتووکەکان
دەستکاری- Saladin (بە ئینگلیزی). Bloomsbury Publishing. 20 December 2011. ISBN 978-1-84908-318-8.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی)
