ئێڤاریست گالوا
ئێڤاریست گالوا (بە فەڕەنسی: Évariste Galois) ماتماتیکزان و شۆڕشگێڕێکی فەڕانسەوی و لە یەکەم کەسانێک بوو کە بەردی بناغەی بیردۆزی گرووپەکانی دانا و توێژینەوەکانی شۆڕشێکی لە لقی جەبردا بەرپا کرد و بە ھۆی بیردۆزی گالوا بابەتگەلێک وەکوو ژمێرە گرینگی خۆیان لەدەست دا و بە جێگەی ئەوان پێکھاتەگەلێک وەکوو گرووپ، ئەڵقە و مەیدان، جێگای خۆیان کردەوە. بیردۆزی گالوا بوو بەھۆی ئەوەی ماتماتیکزانان بتوانن چەندین مەسەلەی بەناوبانگی بیرکاری کە دەمێک بوو پێیانەوە سەرقاڵ بوون، شیکاری بکەن. یەکێک لەوان سەلماندنی ئەوەیە کە شیکاریی جەبری بۆ ھاوکێشەی فرەتێرمی لە پلەی ٥ بەرەو سەرەوە بوونی نییە. ھەروەھا بابەتەگەلێک وەکوو سیانەیی گۆشە، بازنە دووجاکردن بە یارمەتی بیردۆزی گاڵوا چارەسەر کران.
| ئێڤاریست گالوا | |
|---|---|
 پۆرترەیەک لە ئێڤاریست گالوا is aged about 15 | |
| لەدایکبوون | ٢٥ی تشرینی یەکەمی ١٨١١ Bourg-la-Reine, French Empire |
| مردن | ٣١ی ئایاری ١٨٣٢ (٢٠ ساڵ ژیاوە) پاریس, Kingdom of France |
| نەتەوە | فەڕانسەوی |
| بوارەکان | ماتماتیک |
| خوێندی باڵا | École préparatoire (no degree) |
| ناسراوە بەھۆی | تیۆریی گرووپ و لەسەر تیۆریی ھاوکێشەکان و تەواوکاریی ئابێل کاری کردووە |
| گاریگەرییەکان | ئادرین-ماری لۆژاندێر ژۆزێف لوی لاگرانژ |
واژوو  | |
ژیاننامە
دەستکاریگالوا لە ڕێکەوتی ٢٨ تشرینی یەکەم ١٨١١ لە پاریس لەدایک بوو. تەمەنی ١٤ یان ١٥ ساڵ بوو لەجێگای خوێندنی وانەکانی قوتابخانە سەرقاڵی خوێندنەوەی ئەندازەی لۆژاندر بەرھەمەکانی لاگرانژ و داھێنانەکانی ئابێل بوو. ناوبراو دوای ئەوەی نەیتوانی لە تاقیکردنەوەکانی قوتابخانەی پۆلی تێکنیک سەرکەوێت و بڕواتە زانکۆ و بە تایبەت بە ھۆی ئەوەی ئاشنایەتی لەگەڵ زانایانی بەناوبانگ نەبوو چۆ دە ڕیزی ڕاپەرینە سیاسییەکان، ناوبراو کۆماریخوازێکی تووندڕەو بوو و لەسەر ئەو باوەڕە بوو:
| « | من بۆ ئەوەی ببمە زانایەکی گەورە شتێکم کەم ھەیە کەواتە دڵی من ئاواتێکی ھەیە و مێشکم ناتوانی ئەو ئاواتەی بەدیبێنێت. | » |
گاڵوا دوای ئەوەی چەند مانگ لە بەندیخانەدابوو، ئازاد کرا؛ و تەمەنی نزیک بیست ساڵ و حەوت مانگ دەبوو کە لە یارییەکی دوئێل لەسەر کچێک بریندار بوو و کوژرا. ھەندێک کەس لەسەر ئەو باوەڕە بوون دووژمنە سیاسییەکانی گاڵوا بە ھێنانەمەیدانی ئەو کچە پیلانێکیان بۆ گاڵوا ڕێکخست و لە دوایدا مەسەلەی شەڕافەتیان کردە بیانوو و بە دۆئێلەک کە ئەنجامەکەی دیار بوو کوشتیان.[١]
ئەمانەش ببینە
دەستکاریپەراوێزەکان
دەستکاری- ^ Bourgne, R. ; J. -P. Azra (1962). Écrits et mémoires mathématiques d'Évariste Galois. Paris: Gauthier-Villars
سەرچاوەکان
دەستکاری- بەشداربووانی ویکیپیدیا، «اواریست گالوا»، ویکیپیدیای فارسی. سەردان لە ٤ی ئابی ٢٠١٦.
بەستەرە دەرەکییەکان
دەستکاری- کارەکانی Évariste Galois لە پڕۆژەی گەتنبێرگ
- کارەکانی ئێڤاریست گالوا لە ئەرشیڤی ئینتەرنێت
- O'Connor، John J.، «ئێڤاریست گالوا»، MacTutor History of Mathematics archive، University of St Andrews.
- «Genius and Biographers: The Fictionalization of Evariste Galois» (PDF). The American Mathematical Monthly. 89 (2): 84–106. 1982. doi:10.2307/2320923. JSTOR 2320923.
- ئێڤاریست گالوا لە Mathematics Genealogy Project
 | ئەم ژیاننامە وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ئێڤاریست گالوا تێدایە. |