ئووگاندا

Republic of Uganda
*Jamhuri ya Uganda*
Republic of Uganda ; Jamhuri ya Uganda
	دروشم: For God and My Country
	سروود: "Oh Uganda, Land of Beauty"
پایتەخت; و گەورەترین شار	کامپالا
زمانە فەرمییەکان	English, Swahili
Vernacular languages	Luganda, Luo, Runyankore, Runyoro, Ateso, Lumasaba, Lusoga, Samia, Swahili
گرووپە ڕەگەزییەکان (٢٠٠٢)	Baganda 16.9%; Banyankole 9.5%; Basoga 8.4%; Bakiga 6.9%; Iteso 6.4%; Langi 6.1%; Acholi 4.7%; Bagisu 4.6%; Lugbara 4.2%; Bunyoro 2.7%; other 29.6%
ناوی هاووڵاتی	Ugandan
دەوڵەت	Dominant-party system
Independence
ڕووبەر
ژمارەی دانیشتوان
GDP (PPP)	بەراوردی ٢٠١٠
GDP (nominal)	بەراوردی ٢٠١٠
Gini (١٩٩٨)	٤٣ (medium)
HDI (٢٠١٠)	٠٫٤٢٢ (low) (١٤٣rd)
دراو	Ugandan shilling (UGX)
ناوچەی کاتی	EAT (UTC+٣)
لای لێخوڕین	left
پاوانی ئینتەرنێت	.ug
کۆدی تەلەفۆن	+٢٥٦١
	; ١ 006 from کینیا and تانزانیا.

ئووگاندا (بە ئینگلیزی: Uganda) وڵاتێکە لە کیشوەری ئەفریقا. پایتەختەکەی شاری کامپالایە، وڵاتێکی دەورەدراوە دەکەوێتە ڕۆژھەڵاتی کیشوەری ئەفریقا، لە ڕۆژھەڵات سنووردارە لەگەل کینیا، بەرەو باکوور سنووردارە لەگەڵ سوودانی باشوور، بەرەو ڕۆژاوا سنووردارە لەگەڵ کۆماری دیموکراتیی کۆنگۆ وە لە رۆژاوای باشووری ناوچەکە سنووردارە لەگەڵ ڕواندا، وە لە باشوور لەگەڵ تانزانیا، لە بەشی باشووری وڵاتەکە دەریاچەی ڤیکتۆریا دەبینرێت کە ھاوبەشی پێکراوە لەگەڵ وڵاتانی کینیا و تانزانیا، ئووگاندا ناوچەکەی تیابووی دەریاچە مەزنەکانی ئەفریقایە، ھەروەھا ڕووباری نیلی بەناودا دەڕوات، ڕێژەی دانیشتووانی دەگاتە ٤٢ ملیۆن، کە ٨.٥ ملیۆن لە پایتەخت دەژین، گەورەترین شاری وڵاتەکە کامپالایە.

وڵاتەکە ناوی لێنرا ئووگاندا لەدوای شانشینی باگاندا، کە زۆربەی بەشی باشووری وڵاتەکە دەگرێتەوە، تیایدا پایتەختی وڵاتەکە کامپالا، وە لە سەرەتادا خەڵکی ناوچەکە ڕاوچی بوون تا ٢٣٠٠ بۆ ١٧٠٠ ساڵ لەمەوبەر کە ئەوکاتە دانیشتووانی بانتو کۆچیان کرد بۆ بەشی باشووری ناوچەکە.

لە سەرەتای ١٨٩٤، ناوچەکە لەلایەن بەریتانیا فەرمانرەواییەتی و پارێزگاری لێدەکرا. کە بەرێوەبەراییەتی و یاسای تایبەتی لە ناوچەکە دامەزراندبوو، وە لە ٩ی تشرینی یەکەمی ١٩٦٢ توانی سەربەخۆیی لە بەریتانیا وەرگرێتەوە، لەو سەردەمەدا کاتێک کە پێکدانان و تووندوتیژی لە ناوچەکە زۆروبوو، کە ماوەییەکی درێژی ھەشت ساڵی دیکتاتۆری سەربازی بوو کە لەلایەن ئیدی ئەمین پێشڕەوی دەکرا.

زمانی فەرمی وڵاتەکە بریتین لە ئینگلیزی و سەواحیلی، ھەرچۆنێک بێت لەوانەیە زمانی تریش بەکاربێت بە شێوەیەکی فەرمی و لە قوتابخانەکان بخوێنرێت کە لەلایەن یاساوە دەستەبەر کراوە.^[٣]

سەرۆکی ئێستای ئووگاندا بریتیە لە یوری موسێڤنی، کە لە کانوونی دووەمی ١٩٨٦ دوای شەش ساڵ لە جەنگی گەریلای وڵاتەکە ھاتە سەر کار لەدوای ئەو چاکسازییانەی کە لە وڵات کران کە سنوورداربوونی بۆ سەرۆکاییەتی لابرد، توانی کە بۆ ھەڵبژاردنەکانی داھاتووش خۆی ھەڵبژێرێتەوە وەک ھەڵبژاردنە گشتییەکانی ساڵانی ٢١١، ٢٠١٦ و ٢٠٢١^[٤]

ئایین

۸۵% مەسیحی، ۱۵% ئیسلام(سوننە).^[٥]

پەراوێز

^ "Uganda: Society" in Library of Congress . Retrieved 29 June 2009.
^ ^ئ ^ا ^ب ^پ «Uganda». International Monetary Fund. لە ٢١ی نیسانی ٢٠١٠ ھێنراوە.
^ «The Constitution (Amendment) Act 2005» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
^ «Uganda». freedomhouse.org. ٣٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ بەختیاری، سەعی (۱۳۹۳ هەتاوی). جوگرافیا. تاران: مووسسەی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی. pp. ۹۸. ISBN 978-964-342-431-2. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |year= (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ساڵ (بەستەر)

سەرچاوەکان

خوێندنەوەی زیاتر

Appiah, Anthony and Henry Louis Gates (ed.) (2010). Encyclopaedia of Africa. Oxford University Press.
Middleton, John (ed.) (2008). New encyclopaedia of Africa. Detroit: Thompson-Gale.
Shillington, Kevin (ed.) (2005). Encyclopedia of African history. CRC Press.

کتێب و وتارە ھەڵبژێردراوەکان

BakamaNume, Bakama B. (2011). A Contemporary Geography of Uganda. African Books Collective.
Robert Barlas (2000). Uganda (Cultures of the World). Marshall Cavendish. ISBN 9780761409816. OCLC 41299243. overview written for younger readers.
Carney, J. J. For God and My Country: Catholic Leadership in Modern Uganda (Wipf and Stock Publishers, 2020).
Chrétien, Jean-Pierre (2003). The great lakes of Africa: two thousand years of history. New York: Zone Books.
Clarke, Ian, ed. Uganda - Culture Smart!: The Essential Guide to Customs & Culture (2014) excerpt
Datzberger, Simone, and Marielle L.J. Le Mat. "Just add women and stir?: Education, gender and peacebuilding in Uganda." International Journal of Educational Development 59 (2018): 61-69 online.
Griffin, Brett, Robert Barlas, and Jui Lin Yong. Uganda. (Cavendish Square Publishing, 2019).
Hepner, Tricia Redeker. "At the Boundaries of Life and Death: Notes on Eritrea and Northern Uganda." African Conflict and Peacebuilding Review 10.1 (2020): 127-142 online.
Hodd, Michael and Angela Roche Uganda handbook. (Bath: Footprint, 2011).
Izama, Angelo. "Uganda." Africa Yearbook Volume 16. Brill, 2020 pp. 413–422.
Jagielski, Wojciech and Antonia Lloyd-Jones (2012). The night wanderers: Uganda's children and the Lord's Resistance Army. New York: Seven Stories Press. ISBN 9781609803506
Jørgensen, Jan Jelmert, Uganda: a modern history (1981) online
Langole, Stephen, and David Monk. "Background to peace and conflict in northern Uganda." in Youth, education and work in (post-) conflict areas (2019): 16+ online.
Otiso, Kefa M. (2006). Culture and Customs of Uganda. Greenwood Publishing Group.
Reid, Richard J. A history of modern Uganda (Cambridge University Press, 2017), the standard scholarly history. Buy from Amazon - online review
Sobel, Meghan, and Karen McIntyre. "The State of Press Freedom in Uganda." International Journal of Communication 14 (2020): 20+. online

بەستەرە دەرەکییەکان

ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت.

[1] "Uganda: Society" in Library of Congress . Retrieved 29 June 2009.

[imf2-2] ئ ^ا ^ب ^پ «Uganda». International Monetary Fund. لە ٢١ی نیسانی ٢٠١٠ ھێنراوە.

[Constitution_(Amendment)_Act_2005-3] «The Constitution (Amendment) Act 2005» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.

[4] «Uganda». freedomhouse.org. ٣٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.

[5] بەختیاری، سەعی (۱۳۹۳ هەتاوی). جوگرافیا. تاران: مووسسەی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی. pp. ۹۸. ISBN 978-964-342-431-2. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |year= (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ساڵ (بەستەر)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]