ھاوەڵانی ئەشکەوت
ھاوەڵانی ئەشکەوت یان حەفت کەسی خەوتوو (بە عەرەبی:أصحاب الكهف) لە نەریتە ئیسلامی و مەسیحییەکان، حەوت خەوتوو کە بە شێوەیەکی تر بە خەوتووانی ئەفسوس و ھاوەڵانی ئەشکەوت ناسراوە،[١] ئەفسانەیەکی سەدەی ناوەڕاستە دەربارەی کۆمەڵێک گەنج کە لەناو ئەشکەوتێکدا خۆیان حەشارداوە[٢] لە دەرەوەی شاری ئەفسوس (سەلچوکی ئێستای، تورکیا) لە دەوروبەری ساڵی ٢٥٠ی زایینیدا بۆ ئەوەی لە یەکێک لە گۆشەگیرییەکانی ڕۆمەکانی سەر مەسیحییەکان ڕزگاری بێت و نزیکەی ٣٠٠ ساڵ خەوتن دواتر ھاتنە دەرەوە لە ئەشکەوتەکە. وەرگێڕانێکی دیکەی چیرۆکەکە لە قورئاندا ھاتووە (١٨: ٩–٢٦).[٣]
چیرۆکی ھاوەڵانی ئەشکەوت لە قورئان دا ئاماژەی پێکراوە. تەنانەت ئاماژەی بە ژمارەی ساڵەکانی خەوتنیان کردووە. قورئان لەوەش زیاتر ئاماژە بەو(ڕاستییە دەکات کە خەڵک، دوای ماوەیەکی کەم لە سەرھەڵدانی ڕووداوەکە، دەستیان کردووە بە "پێشبینی بێکارانە" کە چەند کەس لە ئەشکەوتەکەدا بوون. بۆ ئەمەش قورئان جەخت لەوە دەکاتەوە. بە ھەمان شێوە سەبارەت بەو ماوەیەی کە خەڵکەکە لە ئەشکەوتەکەدا ماونەتەوە، قورئان دوای ئەوەی دووپاتی لە پێشبینییەکانی خەڵکەکە کردووە کە "٣٠٠ ساڵ لە ئەشکەوتەکەدا ماونەتەوە. قورئانی پیرۆز دەڵێت خەوتووەکان سەگێکیان لەگەڵ بووە لەگەڵ وان خەوتووە ٣٠٠ ساڵ، کە لە دەرگای ئەشکەوتەکە دانیشتووە (ئایەت ١٨).
لە قورئانی پیرۆزدا
دەستکاری﴿أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّقِيمِ كَانُوا مِنْ آيَاتِنَا عَجَبًا ٩ إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ فَقَالُوا رَبَّنَا آتِنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً وَهَيِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا ١٠ فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ فِي الْكَهْفِ سِنِينَ عَدَدًا ١١ ثُمَّ بَعَثْنَاهُمْ لِنَعْلَمَ أَيُّ الْحِزْبَيْنِ أَحْصَى لِمَا لَبِثُوا أَمَدًا ١٢ نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى ١٣ وَرَبَطْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ إِذْ قَامُوا فَقَالُوا رَبُّنَا رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَنْ نَدْعُوَ مِنْ دُونِهِ إِلَهًا لَقَدْ قُلْنَا إِذًا شَطَطًا ١٤ هَؤُلَاءِ قَوْمُنَا اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ آلِهَةً لَوْلَا يَأْتُونَ عَلَيْهِمْ بِسُلْطَانٍ بَيِّنٍ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا ١٥ وَإِذِ اعْتَزَلْتُمُوهُمْ وَمَا يَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ فَأْوُوا إِلَى الْكَهْفِ يَنْشُرْ لَكُمْ رَبُّكُمْ مِنْ رَحْمَتِهِ وَيُهَيِّئْ لَكُمْ مِنْ أَمْرِكُمْ مِرفَقًا ١٦ وَتَرَى الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَتْ تَزَاوَرُ عَنْ كَهْفِهِمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَإِذَا غَرَبَتْ تَقْرِضُهُمْ ذَاتَ الشِّمَالِ وَهُمْ فِي فَجْوَةٍ مِنْهُ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَمَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِيًّا مُرْشِدًا ١٧ وَتَحْسَبُهُمْ أَيْقَاظًا وَهُمْ رُقُودٌ وَنُقَلِّبُهُمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَذَاتَ الشِّمَالِ وَكَلْبُهُمْ بَاسِطٌ ذِرَاعَيْهِ بِالْوَصِيدِ لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَيْهِمْ لَوَلَّيْتَ مِنْهُمْ فِرَارًا وَلَمُلِئْتَ مِنْهُمْ رُعْبًا ١٨ وَكَذَلِكَ بَعَثْنَاهُمْ لِيَتَسَاءَلُوا بَيْنَهُمْ قَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ كَمْ لَبِثْتُمْ قَالُوا لَبِثْنَا يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالُوا رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثْتُمْ فَابْعَثُوا أَحَدَكُمْ بِوَرِقِكُمْ هَذِهِ إِلَى الْمَدِينَةِ فَلْيَنْظُرْ أَيُّهَا أَزْكَى طَعَامًا فَلْيَأْتِكُمْ بِرِزْقٍ مِنْهُ وَلْيَتَلَطَّفْ وَلَا يُشْعِرَنَّ بِكُمْ أَحَدًا ١٩﴾ [کەھف:٩–١٩] (کوردی: {٩} ئه‌ی محمد - صلى الله عليه وسلم - تۆ وا گومانت بردو واتزانی كه هاوه‌ڵانی ئه‌شكه‌وته‌كه و (ره‌قیم) شتێكی سه‌یرو سه‌رسوڕهێنه‌رن، نه‌خێر هه‌ر ئه‌مانه نیه به‌ڵكو ئیشی خوای گه‌وره زۆر له‌مه سه‌یرو سه‌رسوڕهێنه‌رتره، وه ئه‌و به‌ڵگه‌و موعجیزانه‌ى كه ئاشكرام كردووه بۆ به‌نده‌كانم زۆر له‌مه گه‌وره‌ترو سه‌رسوڕهێنه‌رتره، (ڕه‌قیم) ناوی ئه‌شكه‌وته‌كه بووه، یان ناوی دۆڵه‌كه بووه، یان ناوی دێیه‌كه بووه، یان ناوى ئه‌و شاخه بووه كه ئه‌شكه‌وته‌كه‌ى تێدا بووه، یان ئه‌و له‌وحه بووه كه ناویانی لێ نووسراوه‌و له ده‌رگاى ئه‌شكه‌وته‌كه‌یان داوه . {١٠} كاتێك ئه‌و كۆمه‌ڵه گه‌نجه باوه‌ڕداره بۆ پاراستنى دینه‌كه‌یان له‌ده‌ستى قه‌ومه‌كه‌یان رایانكردو چوونه ناو ئه‌شكه‌وته‌كه‌وه‌و وتیان: ئه‌ی په‌روه‌ردگارمان له‌لایه‌ن خۆته‌وه ڕه‌حممان پێ بكه وه بمانپارێزه له دوژمن و سه‌ره‌نجاممان باش بكه [وَهَيِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا (10)] وه كاره‌كه‌شمان چاك بكه كه ڕائه‌كه‌ین له‌ده‌ست كافران و لێیان دوور ئه‌كه‌وینه‌وه. {١١} ئێمه‌ش دامان به گوێیاندا بۆ ئه‌وه‌ى هیچ نه‌بیستن و چه‌ند ساڵێكی زۆر خه‌واندمانن له‌ناو ئه‌شكه‌وته‌كه‌دا . {١٢} پاشان به‌خه‌به‌رمان هێنان له‌و خه‌وه تا بزانین كام له‌م دوو حیزب و كۆمه‌ڵه له باوه‌ڕداران و كافران كه جیاوازی له نێوانیاندا هه‌یه ده‌زانن چه‌ندێك له‌ناو ئه‌شكه‌وته‌كه‌دا به خه‌وتوویی ماونه‌ته‌وه. {١٣} ئه‌ی محمد - صلى الله عليه وسلم - ئێمه هه‌واڵی ئه‌وانت به حه‌ق بۆ باس ئه‌كه‌ین و بۆت ئه‌گێڕینه‌وه نه‌ك وه‌ك ئه‌و هه‌واڵانه‌ی له‌لای ئه‌هلی كتاب هه‌یه كه ڕاست نیه [إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ] به‌دڵنیایى ئه‌مانه كۆمه‌ڵێك گه‌نج بوون ئیمانیان به خوای خۆیان هێنا (هه‌میشه گه‌نجان زیاتر روو له حه‌ق ده‌كه‌ن، وه ئه‌وانه‌یشى باوه‌ڕیان به پێغه‌مبه‌رى خوا - صلى الله عليه وسلم - هێنا زۆربه‌یان گه‌نج بوون و كه‌مێك له پیره‌كان موسڵمان بوون و زۆربه‌یان له‌سه‌ر شه‌ریك دانان بۆ خوا مردن) وه ئێمه‌ش زیاتر هیدایه‌تمان دان و دامه‌زراومان كردن (ئه‌م ئایه‌ته به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه ئیمان زیادو كه‌م ده‌كات، به گوێڕایه‌ڵى و كرده‌وه‌ى چاك زیاد ده‌كات و به تاوان و سه‌رپێچى كه‌م ده‌كات) . {١٤} وه دڵیانمان جێگیرو به‌هێز كرد و ئارامگرمان كردن به‌وه‌ی كه له كافران دووركه‌ونه‌وه هه‌رچه‌نده زۆر خۆشگوزه‌ران بوون و له نه‌وه‌و خزمه نزیكه‌كانى پاشاى رۆم بوون، وه ته‌واوتر ئه‌وه‌یه ئه‌م به‌سه‌رهاته پێش هاتنى عیسى - صلى الله عليه وسلم - بووه، چونكه زاناكانى جوله‌كه بایه‌خیان داوه به پاراستنى به‌سه‌رهاته‌كه‌یان و له كتابى ئه‌واندا باسكراوه‌و ئه‌وانیش پێش عیسى - صلى الله عليه وسلم - بوونه كاتێك كه هه‌ستان و كۆبوونه‌وه له پشت شاره‌وه‌و بڕیاریان دا كه بڕۆن و وتیان: په‌روه‌ردگاری ئێمه په‌روه‌ردگاری ئاسمانه‌كان و زه‌ویه جگه له خوای گه‌وره عیباده‌ت بۆ هیچ خوایه‌كی تر ناكه‌ین، كه ئه‌وان خوایان هه‌بووه‌و په‌رستوویانن ئه‌گه‌ر ئێمه عیباده‌ت بۆ جگه له خوای گه‌وره بكه‌ین ئه‌وه به‌دڵنیایى زیادڕه‌ویمان كردووه‌و سنوورمان به‌زاندووه‌و له حه‌ق دووركه‌وتووینه‌ته‌وه‌و قسه‌یه‌كى پوچه‌ڵ و به‌تاڵمان كردووه. {١٥} {كاری هاوبەشبڕیاردەران بێ بەڵگەیە} ئه‌م قه‌ومه‌ی ئێمه جگه له خوای گه‌وره خوای تریان بۆ خۆیان بڕیار داوه [لَوْلَا يَأْتُونَ عَلَيْهِمْ بِسُلْطَانٍ بَيِّنٍ] ئه‌ی بۆ به‌ڵگه‌یه‌كی ئاشكرا ناهێنن له‌سه‌ر خوایه‌تی خواكانیان كێ سته‌مكارتره؟ واته: هیچ كه‌سێك زاڵمتر نیه له‌و كه‌سه‌ی كه درۆ بۆ خوای گه‌وره هه‌ڵئه‌به‌ستێ و شه‌ریك بۆ خوای گه‌وره بڕیار ئه‌دات (كه‌واته: هاوبه‌شبڕیارده‌ران سته‌مكارترین زاڵمن و كه‌س له‌وان سته‌مكارتر نیه) . {١٦} وه كاتێك كه ئێوه له بت په‌رستان و خواكانیشیان دووركه‌وتنه‌وه و جیابوونه‌وه‌و ڕۆیشتن و په‌ناتان برد بۆ ناو ئه‌شكه‌وته‌كه وه په‌روه‌ردگار ڕه‌حمه‌تی خۆیتان بۆ بڵاو ئه‌كاته‌وه‌و به‌فراوانی ئه‌یڕێژێ به‌سه‌رتاندا، (له‌به‌ر خوا چوونه ئه‌شكه‌وتێكى ته‌سكه‌وه، خواى گه‌وره ره‌حمه‌تى فراوانى خۆى رژاند به‌سه‌ریاندا) وه كاریشتان ئاسان ئه‌كات (پاشا زۆر به‌دوایاندا گه‌ڕاوه نه‌یدۆزینه‌وه‌و خواى گه‌وره وێڵى كردن، هه‌روه‌كو چۆن كافرانى وێڵ كرد له دۆزینه‌وه‌ى پێغه‌مبه‌رى خواو - صلى الله عليه وسلم - ئه‌بو به‌كر له‌ناو ئه‌شكه‌وته‌كه هه‌رچه‌نده چونه سه‌ر ئه‌شكه‌وته‌كه‌یش) . {١٧} وه كاتێك كه خۆر هه‌ڵدێت له‌سه‌ر ئه‌شكه‌وته‌كه‌یان لائه‌داو لار ئه‌بێته‌وه به‌لای ڕاستدا وه كاتێك كه خۆر ئاوا ئه‌بێ به‌هه‌مان شێوه لائه‌دات و لێیان دوورئه‌كه‌وێته‌وه به‌لاى چه‌پدا وه ئه‌وانیش له شوێنێكدا بوونه له‌ناو ئه‌شكه‌وته‌كه كه كونی هه‌بووه‌و كراوه‌و فراوان بووه، واته: له كاتی خۆرهه‌ڵاتن و خۆرئاوابوونیشدا خۆر لێى نه‌داون و له سێبه‌ردا بوونه‌و خوای گه‌وره پاراستنی له‌وه پاراستنی لاشه‌ی ئه‌وان یه‌كێكه له نیشانه‌كانی گه‌وره‌یی خوای گه‌وره هه‌ر كه‌سێك خوای گه‌وره هیدایه‌تی بدات ئه‌وه هیدایه‌تدراوه (كه خواى گه‌وره رێنمایى كردن بۆ چوونه ناو ئه‌شكه‌وته‌كه) وه هه‌ر كه‌سێكیش كه خوای گه‌وره گومڕای بكات نابینی دۆستی هه‌بێت و ڕێنمایی بكات بۆ ڕێگای ڕاست. {١٨} {سودی هاوەڵایەتی كردنی پیاوچاكان} وه تۆ وا هه‌ست ئه‌كه‌ی كه ئه‌وان به‌خه‌به‌رن له كاتێكدا ئه‌وان خه‌وتوون له‌به‌ر ئه‌وه‌ی چاویان كراوه‌ته‌وه وه له كاتی خه‌وتندا ئه‌مدیو و ئه‌ودیویان پێ ئه‌كه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی زه‌وی لاشه‌یان نه‌خوات وه سه‌گه‌كه‌یشیان كه له‌گه‌ڵیاندا بوو هه‌ردوو ده‌ستى شۆڕ كردۆته‌وه له به‌رده‌م ده‌رگاكه‌دا (نه‌چۆته ژووره‌وه بۆ پاسه‌وانى كردنیان، وه له‌به‌ر ئه‌وه‌ى مه‌لائیكه‌تى ره‌حمه‌ت ناچێته ماڵێكه‌وه كه سه‌گ و وێنه‌ى تێدا بێت) (ئه‌میش وه‌كو ئه‌وانى به‌سه‌ر هات، وه له قورئانى پیرۆز له‌گه‌ڵیاندا باسكراوه كه ئه‌مه سودى هاوه‌ڵایه‌تى كردنى پیاوچاكانه) ئه‌گه‌ر تۆ بیانبینی ئه‌وه لێیان ڕائه‌كه‌ی وه لێیان ئه‌ترسیت و ترس پڕ دڵت ئه‌بێ به‌هۆی ئه‌و شێوازه‌ی كه ئه‌وانی تیادان و خواى گه‌وره واى كردبوو هه‌ركه‌س بیانبینێت لێیان رابكات تا كاتى دیاریكراو، یاخود وتراوه له‌به‌ر درێژی نینۆك و قژو ریشیان .)
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ www.worldcat.org https://www.worldcat.org/search?q=n2:1755-1730. لە ٢٦ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ «Cave of Ashabe Kahf (Seven Sleepers) - Madain Project (en)». web.archive.org. ٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠. لە ٢٦ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَٰبَ ٱلْكَهْفِ وَٱلرَّقِيمِ كَانُواْ مِنْ ءَايَٰتِنَا عَجَبًا (الكهف: ٩) {بەسەرهاتی هاوەڵانی ئەشكەوت}{{ھن}} [أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّقِيمِ كَانُوا مِنْ آيَاتِنَا عَجَبًا (9)] ئه‌ی محمد - صلى الله عليه وسلم - تۆ وا گومانت بردو وات زانی كه هاوه‌ڵانی ئه‌شكه‌وته‌كه و (ره‌قیم) شتێكی سه‌یرو سه‌رسوڕهێنه‌رن، نه‌خێر هه‌ر ئه‌مانه نیه به‌ڵكو ئیشی خوای گه‌وره زۆر له‌مه سه‌یرو سه‌رسوڕهێنه‌رتره، وه ئه‌و به‌ڵگه‌و موعجیزانه‌ى كه ئاشكرام كردووه بۆ به‌نده‌كانم زۆر له‌مه گه‌وره‌ترو سه‌رسوڕهێنه‌رتره، (ڕه‌قیم) ناوی ئه‌شكه‌وته‌كه بووه، یان ناوی دۆڵه‌كه بووه، یان ناوی دێیه‌كه بووه، یان ناوى ئه‌و شاخه بووه كه ئه‌شكه‌وته‌كه‌ى تێدا بووه، یان ئه‌و له‌وحه بووه كه ناویانی لێ نووسراوه‌و له ده‌رگاى ئه‌شكه‌وته‌كه‌یان داوه.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ھاوەڵانی ئەشکەوت تێدایە. |