ھێڵکاریی دۆخ

ھێڵکاری دۆخ (بە ئینگلیزی: Phase diagram) بریتیە لە ھێڵکاریەک لە سەر دوو 2D یا سێ تەوەرە 3D کە بەکار دێت بۆ دەرخستنی دۆخی ماددەکە. ھەر یەک لە قەبارە، فشار، پلەی گەرمی و … ھتد دەتوانێرێ دیاری بکرێ لەم ھێڵکاریەدا. بەشە ئەندازیارییەکان، فیزیای کیمیایی، کانزاناسی، و زانستی ماددە پێویستیان بەم جۆرە ھێڵکاریانە ھەیە.

ھێڵکاری دۆخ لە نێوان فشار و پلەی گەرمی بۆ ماددەی ئاو H₂O

سەرەتایەک

سەرەکیترین ئەو ھێڵانەی کە لەناو ھێڵکاری فەیز دا نیشان دەدرێن بریتین لە ھێڵی سنوری دوو دۆخی جیاواز (وەک: ڕەق-شل، شل-گاز، ڕەق-گاز). گۆڕینی دۆخی ماددە لەم ھێڵانەوە دەست پێدەکات.

خاڵی سیانی (Triple points) بریتیە لە بەیەک گەیشتنی سێ دۆخی شل، گاز، و ڕەق. خاڵی سیانی لە ماددەیەکەوە بۆ ماددەیەکی تر دەگۆڕێت. لە خوارەوەی ئەم خاڵە ماددەکە بە ھۆی گەرم کردن ڕاستەوخۆ لە دۆخی ڕەقیەوە دەگۆڕێت بۆ دۆخی گازی. بۆ نمونە بەفری ویشک (دوانۆکسیدی کاربۆن CO₂) ڕاستەوخۆ بەھەڵم دەبێت چونکە لە فشاری یەل ئەتمۆسفەر دا (یەک پاسکاڵ) لە خوار خاڵی سیانیە.

گەر ماددە لە پلەی گەرمی نزم دابێت و گەرد یا گەردیلەکانی نەتوانن بە ئاسانی لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکیتر شوێنگۆڕکێ بکەن، دەگوترێ ماددە لە دۆخی ڕەقی دایە. بەڵام گەر گەرد یا گەردیلەکانی ماددە بتوانن بەسەر یەکدا بخزێن بەڵام بە ھەوادا پەرت نەبن، دەگوترێ ماددە لە دۆخی شلی دایە. وە گەر ھاتوو گەرد و گەردیلەکانی ماددە بە ھەوادا پەرت بوون، دەگوترێ ماددەکە لە دۆخی گازی دایە.

جۆرەکان

ھێڵکاری 2D

یەکێک لە سادەترین ھێڵکاریەکان بریتیە لە فشار-پلەی گەرمی. یەکێک لە تەوەرەکان بریتی دەبێ لە فشار و ئەوەی تریان پلەی گەرمیە. ھەر یەک لە ھێڵەکان گۆڕینی ماددەکە لە دۆخێکەوە بۆ دۆخێکیتر دەردەخات.

ھێڵکاری فشار-پلەی گەرمی-قەبارە

ھێڵھاری 3D

لەم ھێڵکاریەدا سێ بڕی سەرەکی دیاری دەکڕی وەک: فشار (P)، پلەی گەرمی (T) و قەبارە (V).