گومبەزی سەوز
گومبەز سەوزەکە (بە عەرەبی: ٱَلْقُبَّة ٱلْخَضْرَاء) ئەو گومبەزەیە لەسەر گؤڕی پێغەمبەر لە مزگەوتی پێغەمبەر دروستکراوە. مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٢٧٩ ی زایینی، کاتێک کە کوپۆلێکی دار کە بۆیاخ نەکرابوو لەسەر گۆڕەکە دروست کرا. دواتر لە کۆتایی سەدەی پازدەھەمدا دووجار و جارێکیش لە ساڵی ١٨١٧ بە بەکارھێنانی ڕەنگی جیاواز (شین و زیو) دووبارە دروستکرایەوە و بۆیاخ کرا. بۆ یەکەمجار گومبەز لە ساڵی ١٨٣٧ بە سەوز بۆیاخ کرا، ھەربۆیە بە گومبەزی سەوز ناسراوە.[١]
مێژوو
دەستکاری
لە ساڵی ١٢٧٩ی زایینی یان ٦٧٨ ی کۆچی دروست کراوە، لە سەردەمی سوڵتانی مەمالیک مەنسوور قەلاون،[٢] پێکھاتەی ڕەسەن لە دار دروست کراوە و بێ ڕەنگ بووە،[٣] لە نۆژەنکردنەوەکانی دواتردا سپی و شین بۆیاخ کراوە. دوای ئەوەی لە ساڵی ١٤٨١ ئاگرێکی سەختی مزگەوتەکە گرتبوو، مزگەوت و گومبەز سوتابوو و پڕۆژەی نۆژەنکردنەوە لەلایەن سوڵتان قەیتبای دەستیپێکرد کە زۆربەی بنکە دارەکەی بە پێکھاتەیەکی خشت گۆڕیبوو بۆ ئەوەی لە داھاتوودا ڕێگری لە داڕمانی گومبەز، و پلێتی سرکە بەکارھێناوە بۆ داپۆشینی گومبەز دارە نوێیەکە. بیناکە بە گۆڕی پێغەمبەریشەوە لە ڕێگەی پاڵپشتی قەیتبایەوە بە شێوەیەکی بەرفراوان نوێکرایەوە.[٤] گومبەزی ئێستا لە ساڵی ١٨١٨ لەلایەن سوڵتانی عوسمانی مەحموودی دووەمەوە زیادکرا.[٥] بۆ یەکەمجار گومبەز لە ساڵی ١٨٣٧ بە سەوز بۆیاخ کرا.[١]
کاتێک سعود کوڕی عەبدولعەزیز لە ساڵی ١٨٠٥دا مەدینەی گرت، شوێنکەوتووانی، وەھابییەکان، نزیکەی ھەموو گومبەزییەکی گۆڕیان لە مەدینە ڕووخاند لەسەر بنەمای ئەو باوەڕەی کە ڕێزگرتن لە گۆڕ و شوێنەکان کە بانگەشەی ئەوە دەکرا کە خاوەنی ھێزی سەروو سروشتین، تاوانێکە دژی یەکییەتی خوا و گوایە ھاوبەشی لەگەڵدا دەکات. گۆڕەکە لە زینە زێڕین و گەوھەرەکانی لێسەندرایەوە، بەڵام گومبەزکە پارێزراو بوو یان بەھۆی ھەوڵێکی سەرکەوتوو نەبوو بۆ ڕووخاندنی پێکھاتە ڕەقبووەکەی، یان لەبەر ئەوەی ماوەیەک لەمەوبەر ئیبن عەبدولوەھاب نووسیبووی کە ئارەزووی ئەوە نییە ئەو گومبەزییە ببینێت کە سەرەڕای ڕق و کینە و ڕق لێبوونەوەی لە خەڵک کە لەبەردەم گۆڕەکەدا نوێژ دەکەن.[٦] ڕووداوی ھاوشێوە لە ساڵی ١٩٢٥ ڕوویدا کاتێک میلیشیاکانی سعودیە شارەکەیان گرتەوە و ئەمجارەیان توانیان لە شارەکە بمێننەوە.[٧][٨][٩] زۆربەی زانایانی بەناوبانگی موسڵمانی تەریقەتی وەھابی پشتگیری لەو بڕیارە دەکەن کە دەسەڵاتدارانی سعودیە دراون بۆ ئەوەی ڕێگە بە ڕێزگرتن لە گۆڕەکە نەدرێت چونکە زۆر دواتر لە دوای مردنی محەممەد دروست کراوە و بە بیدعە یان زانیوە.[١٠]
گۆڕی محەممەد و خەلیفە سەرەتایییەکان
دەستکاریگۆڕی محەممەد لە سنووری ئەو شوێنەدایە کە پێشتر ماڵی ئەو و عائیشەی ھاوسەری بووە، لە سەردەمی کۆچی دا. لە ماوەی ژیانیدا ھاوتەریبی مزگەوت بووە. خەلیفەی یەکەم و دووەمی ڕەشیدون، ئەبوبەکر و عومەر لە تەنیشت محەممەدەوە بە خاک سپێردراون. عومەر لەلایەن عائیشە جێگەیەکی لە تەنیشت ئەبوبەکر پێدرا کە لە سەرەتادا بۆی بوو. مزگەوتەکە لە سەردەمی خەلیفەی ئومەوی وەلیدی یەکەمدا فراوانتر کرا بۆ ئەوەی گۆڕەکانیان بگرێتەوە.[١] گۆڕەکان خۆیان نابینرێن، چونکە تۆڕێکی زێڕین و پەردەی ڕەش ناوچەکەیان گەمارۆداوە.[١١]
گۆڕەکان و ئەوەی لە ماڵی عائیشە ماوەتەوە بە دیوارێکی ٥ لاوە داخراوە، بێ دەرگا و پەنجەرە، کە لەلایەن خەلیفە عومەر کوڕی عەبدولعەزیزەوە دروست کراوە. شێوەی پێنجگۆشەی ناڕێک بە ئەنقەست ھەڵبژێردرا، بۆ ئەوەی جیاواز دەربکەوێت لە کەعبەی چوارگۆشە، و بۆ ئەوەی خەڵک بێھیوا بکات لە ئەنجامدانی تەواف لە دەوری. لە دوای ئاوەدانکردنەوەی مەملوک سوڵتان قەیتبای لە ساڵی ١٤٨١ەوە، ئەم گەمارۆیە دەستنەکەوتووە. تەنھا دیواری دەرەوەی باشوور کە بە قوماشی سەوز داپۆشراوە، لە ڕێگەی ئەو گریلانەی کە چەند سەدەیەک دواتر دروستکراون دەبینرێت.
پانۆراما
دەستکاری
پێشانگا
دەستکاری-
دیمەنێک لە لای ڕۆژئاوای حوجرە -
دراوێکی برۆنزی سەدەی ١٧ کە گومبەز سەردەمی مەملوکەکان نیشانەکان دەدات کە پێش گومبەزی ئێستا بووە -
گومبەزە سەوزەکە، لە زیارەتەکەیبێرتۆن، .نز. 1850 CE -
گومبەز، بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٨٨٠ لەلایەن...محەممەد سدیقەوەوێنەی گیراوە -
گۆڕی محەممەد کە ناو ئەو گەڕەکە کە لێرەدا دەبینرێت
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ ئ ا ب Ariffin، Syed Ahmad Iskandar Syed (2005). Architectural Conservation in Islam: Case Study of the Prophet's Mosque. Penerbit UTM. pp. 88–89, 109. ISBN 978-9835203732.
- ^ «Prophet's Mosque». ArchNet. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی نیسانی ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ^ «The history of Green Dome in Madinah and its ruling». Peace Propagation Center. ٤ی حوزەیرانی ٢٠٠٩. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی نیسانی ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ^ Meinecke، Michael (1993). Mamlukische Architektur (بە ئەڵمانی). Vol. 2. pp. 396–442.
- ^ Petersen، Andrew (2002). Dictionary of Islamic Architecture. Routledge. p. 183. ISBN 978-0-203-20387-3.
- ^ Mark Weston (2008). Prophets and princes: Saudi Arabia from Muhammad to the present. John Wiley and Sons. pp. 102–103. ISBN 978-0-470-18257-4.
- ^ Mark Weston (2008). Prophets and princes: Saudi Arabia from Muhammad to the present. John Wiley and Sons. p. 136. ISBN 978-0-470-18257-4.
- ^ Vincent J. Cornell (2007). Voices of Islam: Voices of the spirit. Greenwood Publishing Group. p. 84. ISBN 978-0-275-98734-3.
- ^ Carl W. Ernst (2004). Following Muhammad: Rethinking Islam in the Contemporary World. Univ of North Carolina Press. pp. 173–174. ISBN 978-0-8078-5577-5.
- ^ «Kya gumbad e Khazra ko gira dena chahye Reply to Bol TV Ulamaa | Engineer Muhammad Ali Mirza». www.youtube.com. لە ١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە – via YouTube.
- ^ «Important Sites: The Prophet's Mosque». Inside Islam (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). 2012-02-16. لە 2018-08-13 ھێنراوە.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە گومبەزی سەوز تێدایە. |