کوردا
کوردا شارە-دەوڵەت و شانشینێکی کۆن بووە و دەکەوێتە باکووری میزۆپۆتامیا.[١] کوردا لە سەردەمی سەرەتای شانشینەکانی میزۆپۆتامیا سەری ھەڵدا و لە دەقە ئیدارییەکانی ئەو سەردەمەدا وەک دەوڵەتێکی شار و خاکی جوگرافی لە سەروی میزۆپۆتامیا، کە ھاوتایە لەگەڵ باشووریی باکووری کوردستان و باکووریی باشووری کوردستان (باکووری عێراقی مۆدێرن).[٢][٣][٤] شارە-دەوڵەتی کوردا دووبارە لە لایەن پاشای ئەکەدی نارام سین، لە سەدەی بیست و سێی پێش زایین لە ھەڵمەتە سەربازییەکانی لە خاکی سوبارییەکاندا، ناوزەند کراوە.[٥][٦] لە ئەرشیفە جۆراوجۆرەکانی <i>ماری</i> لە دەوروبەری سەدەی ١٨ی پێش زایین باس لە کوردا کراوە وەک شانشینێکی سەربەخۆ، ھەندێک جاریش وەک ھاوپەیمانی بابلییەکان داندراوە.[٧][٨] ھەروەھا لە لەوحەکانی تەل فەخرییەی پاشاکانی ئاشووری، شالمانەسەری یەکەم (١٢٦٣-١٢٣٤ پ.ز) و توکولتی-نینورتای یەکەم (١٢٣٣-١١٩٨ پ.ز)، کوردا وەک یەکێک لە ناوچە داگیرکراوەکانی ئیمپراتۆریەتیی میتانییە.[٩]
شوێن دەستکاری
لە لوتکەی خۆیدا، شانشینەکە لە بەشی سەرەوەی خابورەوە لە ناوچەکانی ئەمڕۆ، کە دەکاتە باکووری ڕۆژھەڵاتی سووریا (ڕۆژاوای کوردستان) تا بەرزاییەکانی شاخی شەنگال، باکووری ڕۆژئاوای عێراقی مۆدێرن (باشووری کوردستان) درێژ دەبێتەوە.[١٠][١١][١٢][١٣][١٤][١٥][١٦] شوێنی پایتەخت مشتومڕی لەسەرە؛ یان دەکەوێتە باشووری شاخی شەنگال، یان دەکەوێتە درێژایی ڕووباری خابور.[١١]
ژمارەی دانیشتووان و مێژوو دەستکاری
شارەکە ناوەندی ھۆزی نومھای ئامۆرییەکان بووە،[١٧][١٨] ناوچەیەکی بچووک لەخۆ دەگرێت.[١٩] خوداوەندی سامییەکانی ڕۆژھەڵات، نێرگال خوداوەندی سەرەکی کوردا بووە.[٢٠][٢١]
کوردا لە سەدەی ١٨ی پێش زایین لەگەڵ شانشینی دراوسێی ئەنداریگ تووشی ناکۆکییەکی سەربازی بوو، کە بە ئاشتی کۆتایی ھات.[٢٢] بەڵام دواتر کوردا لەلایەن ئەنداریگ و بەڕێوەبەرەکەی کە پاشای ئیلام بوو، داگیر کرا.[٢٣] شانشینەکە ھەوڵیدا دڵسۆزی خۆی بگۆڕێت بۆ بابل بەڵام لەلایەن ئیلامییەکانەوە وەستنێرا، و لە ساڵی ١٧٦٤ پێش زایین ئیلامییەکان لە لایەن ھاوپەیمانییەکی بابلییەوە شکستیان پێ ھێندرا،[٢٣] دەرفەتی ئەوەی بە کوردا دا کە ھاوپەیمانی لەگەڵ شانشینی ئاپوم پێکبھێنێت بۆ ئەوەی ڕووبەڕووی ئەنداریگ ببێتەوە.[٢٤] کوردا شاری ئەشیحومی گرتە دەست،[٢٥] پاشان بوو بە ژێردەستەی بابلییەکان.[٢٦][٢٧]
فەرمانڕەواکان دەستکاری
| پاشا | حوکمڕانی کرد |
|---|---|
| سیما‒ئیلانە | |
| بونو-ئیشتار | |
| حامورابی کوردا | ناوەڕاستی سەدەی ١٨ی پێش زایین |
| ئیشتامار-عەداد |
ئەمانەش ببینە دەستکاری
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ Liverani, Mario (2013). The Ancient Near East: History, Society and Economy (بە ئینگلیزی). Routledge. p. 610. ISBN 978-1-134-75091-7.
- ^ Bramanti, Armando (2020). The Pottesman Collection in the British Museum: Early Dynastic and Sargonic Administrative Texts, in "The Third Millennium", V.50. published by Brill.
- ^ "CDLI-Archival View". cdli.ucla.edu. Retrieved 2021-02-04.
- ^ "Tex no. P221673, published by Sollberger & Edmond, 1972, in CDLI-Found Texts". cdli.ucla.edu. Retrieved 2021-02-04.
Written forms: iri kur-da. Normalized forms: Kurda
- ^ Potts, D. T.; Radner, Karen; Moeller, Nadine (2020). The Oxford History of the Ancient Near East: Volume I: from the Beginnings to Old Kingdom Egypt and the Dynasty of Akkad (بە ئینگلیزی). Oxford University Press. pp. 729–31. ISBN 978-0-19-068785-4.
- ^ Hennerbichler, Ferdinand (2010). Die Herkunft der Kurden: interdisziplinäre Studie (بە ئەڵمانی). Peter Lang. p. 105. ISBN 978-3-631-59327-1.
- ^ Heimpel, Wolfgang (2003). Letters to the King of Mari: A New Translation, with Historical Introduction, Notes, and Commentary (بە ئینگلیزی). Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-080-4.
- ^ Munn-Rankin, J. M. (1956). "Diplomacy in Western Asia in the Early Second Millennium B.C." IRAQ (بە ئینگلیزی). 18 (1): 68–110. doi:10.2307/4199599. ISSN 0021-0889. JSTOR 4199599.
- ^ Bonatz, Dominik (2014-04-01). The Archaeology of Political Spaces: The Upper Mesopotamian Piedmont in the Second Millennium BCE (بە ئینگلیزی). Walter de Gruyter. pp. 73–5. ISBN 978-3-11-026640-5.
- ^ The Ancient Near East: History, Society and Economy, Mario Liverani, Routledge, Dec 4, 2013, 648 pages, see page 226
- ^ ئ ا Ferdinand Hennerbichler (2010). Die Herkunft der Kurden: interdisziplinäre Studie. Peter Lang. p. 106. ISBN 9783631593271.
- ^ M. B. Rowton, Urban Autonomy in a Nomadic Environment. In: Journal of Near Eastern Studies, Vol. 32, No. ½ (Jan.-Apr., 1973), pp. 201-215
- ^ Postgate, John Nicholas, The Archives of Urad-Serua and His Family: A Middle Assyrian Household in Government Service. Publicazioni del Progetto "Analisi electronic del cuneiforme" Corpus Medio-Assiro. Roma (Roberto Denicola) 1988, Zittierte Archiv-Nummer: 56
- ^ Charpin, Dominique,. La "toponymie en miroir" dans le Proche-Orient amorrite. Revue d’assyriologie et d’archéologie orientale. Volume 97 2003/1, pp. 3–34.
- ^ Jean Robert Kupper (Liége) Les nomads en Mésopotamie au temps des roi de Mari. Société d’Èdition ’Les Belles Letters’, Paris 1957.
- ^ Ferner in: Birot,, Maurice, Kupper, Jean-Robert, Rouault,olivier. Répertoire analytique (2e volume). Tomes I-XIV, XVIII. Première partie. Noms propers (ARM 16/1), Paris 1979: Kurda.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. Routledge. p. 516. ISBN 9781134159079.
- ^ Daniel Fleming (2012). The Legacy of Israel in Judah's Bible: History, Politics, and the Reinscribing of Tradition. Cambridge University Press. p. 219. ISBN 9781107024311.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. Routledge. p. 373. ISBN 9781134159079.
- ^ Martha A. Morrison, David I. Owen (1981). In honor of Ernest R. Lacheman on his seventy-fifth birthday, April 29, 1981, Volume 2. Eisenbrauns. p. 86. ISBN 9780931464089.
- ^ Izak Cornelius (1994). The Iconography of the Canaanite Gods Reshef and Baʻal: Late Bronze and Iron Age I Periods (C 1500-1000 BCE). University Press. p. 91. ISBN 9783525537756.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. Routledge. p. 398. ISBN 9781134159079.
- ^ ئ ا Dominique Charpin (2012). Hammurabi of Babylon. Bloomsbury Academic. p. 49. ISBN 9781848857520.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. p. 45. ISBN 9780415394857.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. p. 76. ISBN 9780415394857.
- ^ Gordon Douglas Young (1992). Mari in retrospect: fifty years of Mari and Mari studies. p. 13. ISBN 9780931464287.
- ^ Wolfgang Heimpel (2003). Letters to the King of Mari: A New Translation, with Historical Introduction, Notes, and Commentary. p. 161. ISBN 9781575060804.
