ویکیپیدیا

ڤێستۆ م.سلیفەر

ئەستێرەناسێکی ئەمریکی

ڤێستۆ مێلڤین سلیف (١١ی تشرینی دووەمی ١٨٧٥ – ٨ی تشرینی دووەمی ١٩٦٩) فەلەکناسی ئەمریکی بوو کە یەکەم پێوانەکردنی خێرایی تیشکی بۆ گەلەئەستێرەکان ئەنجامدا. ئەو یەکەم کەس بوو کە بۆی دەرکەوت کە گەلەئەستێرە دوورەکان سوور دەبنەوە, بەم شێوەیە یەکەم بنەمای ئەزموونی بۆ فراوانبوونی گەردوون دابین کرد. [١] [٢] [٣] [٤] هەروەها یەکەم کەس بوو کە ئەم گۆڕانکارییە سوورانەی بە خێراییەوە گرێدا . [٥]

ڤێستۆ م.سلیفەر

لەدایکبوون١١ی تشرینی دووەمی ١٨٧٥
مولبێری، ئیندیانا، ئەمریکا
مەرگ٨ی تشرینی دووەمی ١٩٦٩ (تەمەن ٩٣ ساڵ)

ژیانی تایبەت

دەستکاری

ڤێستۆ سلیفەر لە شاری مولبەری لە ویلایەتی ئیندیانا لەدایکبووە، لە دایک و باوکی ناویان دانیال کلارک و هانا ئەپ سلیفەرە، ساڵانی سەرەتای ژیانی لە کێڵگەی خێزانەکەی لە شاری مولبەری بەسەر بردووە. [٦] ڤێستۆ برایەکی بچووکی هەبوو بە ناوی ئێرل سی کە هەروەها فەلەکناس بوو لە ڕوانگەی لۆوێڵ . [٦] سلیفەر چووە قوتابخانەی ئامادەیی لە شاری فرانکفۆرت لە ویلایەتی ئینتەرنێت . پاشان لە زانکۆی ئیندیانا لە شاری بلومینگتۆن لە ویلایەتی ئیندیانا خوێندوویەتی و لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٠١ بڕوانامەی بەکالۆریۆسی لە میکانیک و فەلەکناسی بەدەستهێناوە [٧] دوای دوو ساڵ سلیفەر بڕوانامەی ماستەری لە هەمان پرۆگرامدا بەدەستهێنا. [٧] ڤێستۆ لە تەمەنی ٣٣ ساڵیدا بە دکتۆرا دەرچوو و تەواوی کردووە. لە میکانیک و فەلەکناسی لە زانکۆی ئیندیانا. [٧]

ڤیستۆ سلیفەر لە ساڵی ١٩٠٤ لە شاری فرانکفۆرت لە ویلایەتی ئینتەرنێت لەگەڵ ئیما ئاڕ مونگەر هاوسەرگیری کردووە چوەتە ناو پڕۆسەکە، ڤێستۆ و ئیما دوو منداڵیان پێکەوە دەژیان بە ناوەکانی دەیڤید کلارک و مارسیا فرانسیس. [٨]

لە ساڵی ١٩٠١ ڤێستۆ سلیفەر ڕووی لە شاری فلاگستاف لە ویلایەتی ئەریزۆنا کرد و لە ڕوانگەی لۆوێڵ دەستی بە کارکردن کرد و دەستی بە خزمەتکردن کرد. [٨] ڤیستۆ ٥٣ ساڵی ژیانی لە ڕوانگەی لۆوێل وەک یاریدەدەر و پاشان وەک بەڕێوەبەری ڕوانگە تا خانەنشینبوونی لە ساڵی ١٩٥٤ بەسەر بردووە. هەر لەوێ خزمەتی کردووە، ڤیستۆ سلیفەر هەتا تەمەنی ٩٣ ساڵی ژیاو، هەر لە ساڵی ١٩٦٩ لە شاری فلاگستاف کۆچی دوایی کردووە [٨] لە گۆڕستانی هاوڵاتیان لە شاری فلاگستاف نێژرا. [٩]

پیشە

دەستکاری

لە کاتێکدا کە لە قوتابخانە لە زانکۆی ئیندیانا بوو و دەیخوێند، ڤیستۆ سلیفەر پەیوەندییەکی کەسی لەگەڵ یەکێک لە پرۆفیسۆرەکانی بە ناوی ویلیام کۆگشال دروست کرد. کۆگشال یەکێک بوو لە هۆکارە سەرەکییەکان کە سلیفەر لە پلەی یەکەمدا حەزی لە فەلەکناسی بوو. [١٠] کۆگشال پێرسیڤاڵ لۆوێڵ بەڕێوەبەری ڕوانگەی لۆوێل لە شاری فلاگستاف لە ویلایەتی ئەریزۆنا ڕازی کرد کە ڤێستۆ وەک یاریدەدەرێکی کاتی وەربگرێت. [١٠] سلیفەر لە ساڵی ١٩٠١ تا ١٩١٥ وەک یاریدەدەر کاری کردووە کاتێک دواجار لۆوێڵ ناوی نا وەک یاریدەدەری بەڕێوەبەری ڕوانگە. [١١] دوای ساڵێک پێرسیڤاڵ لۆوێل کۆچی دوایی کرد و ڤێستۆ بوو بە دەرهێنەری بە وەکالەت بۆ دە ساڵی داهاتوو. [١١] لە ساڵی ١٩٢٦، دوای ٢٥ ساڵ لە گەیشتنی بە فلاگستاف، سلیفەر وەک بەڕێوەبەری ڕوانگەی لۆوێل دەستنیشانکرا. [١١] بۆ ماوەی ٢٨ ساڵی دیکە وەک بەرپرسی کارەکەی مایەوە کاتێک لە ژیانی پیشەیی خانەنشین بوو. [١١] سلیفەر ساڵانی خۆی لەوێ بەسەر برد بە لێکۆڵینەوە لە زۆر شت، بەڵام لە هەمووی گرنگتر، سپێکترۆسکۆپی و گۆڕینی سووری سحری خولگەیی .

یەکەم ئەرکی سەرەکی کە بە شکست تۆمارکرا، هەروەها پێوانەکردنی مەودای خولانەوەی هەسارەکانی کۆمەڵەی خۆرمان بوو. [١٢] ڤیستۆ یەکێک بوو لە یەکەم فەلەکناسەکان کە دەریخست کە هەسارەی ئۆرانۆس خولانەوەکەی زۆر خێراترە لە خوولانەوەی هەسارەی زەوی, هاوشێوەی هەسارە زەبەلاحەکانی تری گازی لە کۆمەڵەی خۆرماندا بوونیان هەیە. [١٢] ئەوەی ڤێستۆ زۆرترین پێی ناسراوە کارەکانییە لەگەڵ تەمەئەستێرەی خولگەیی، یان، گەلەئەستێرە خولگەییەکانە، وەک ڕێڕەوی شیری و ئەندرۆمێدا . [١٢] ئامانجی سەرەتایی ئەو بزانێت کە سحرەکان چەندە خێرا دەجووڵێن. [١٢] دۆزینەوەکانی دوای دە ساڵ پشتڕاستکرانەوە کاتێک ئێدوین هابڵ ڕەنگدانەوەی ڕوانگەی چیای ویلسۆنی بەکارهێنا بۆ بینینی گەلەئەستێرەکان زۆر بە ڕوونیتر. [١٢]

دۆزینەوەکان

دەستکاری
 
سلیفەر، شەشەم لە چەپەوە، لە ساڵی ١٩١٠ کۆنفرانسی چوارەمی یەکێتی نێودەوڵەتی بۆ هاوکاری لە توێژینەوەی خۆر لە ڕوانگەی ماونت ویلسۆن

ڤیستۆ سلیفەر هەر لە ساڵی ١٩٠٩دا بلاویکردەوە کە دەتوانرێت سپێکتریمی ژێر سوور بە بەکارهێنانی ئیمۆلیۆنی فۆتۆگرافی تۆمار بکرێت و ئەوانە بەکارهێنا بۆ تۆمارکردنی هێڵەکانی هەڵمژینی تیشکی خۆر و هەسارە گەورەکان. [١٣] بۆی دەرکەوت کە هەسارەکان هێڵی هەڵمژینی جیاوازیان نیشانداوە کە لە تیشکی خۆردا ئامادە نین، و ئەو باندانەی بە ئامۆنیا و میتانی دەستنیشان کردووە. [١٣] لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا ڤێستۆ سلیفەر سپێکترۆمەکەی درێژکردەوە بۆ ئەوەی درێژی شەپۆلی سوور و ژێر سووری لەخۆ بگرێت و نیشانیدا کە هەسارە گەورەکان هێڵی مژینی بەهێز لە چەندین درێژی شەپۆلی جیاوازدا پیشان دەدەن. [١٤] ڤیستۆ سلیفەر سپێکترۆسکۆپی بەکارهێنا بۆ لێکۆڵینەوە لە ماوەی خولانەوەی هەسارەکان و پێکهاتەی بەرگەهەوای هەسارەکان. لە ساڵی ١٩١٢ یەکەم کەس بوو کە چاودێری گۆڕانی هێڵە سپێکتراڵەکانی گەلەئەستێرەکانی کرد، ئەمەش وای لێکرد ببێتە دۆزینەوەی گۆڕانی سووری گەلەئەستێرەکان. [١٥] بە بەکارهێنانی کاریگەری دۆپلەر و تێبینیکردنی گۆڕانکارییە وردەکان، ئەو خێراییانەی پێوانە کرد کە سحری خولگەیی تێیدا دەڕۆیشتن لە کاتی لێکۆڵینەوەکانیدا لە ساڵی ١٩١٢ و بەدواوە. [١٦] ئەم گۆڕانکارییە وردانەی خێرایی سحرەکان وایکرد سلیفەر بگاتە ئەو ئەنجامەی کە تەمەئەستێرەکان لەناو گەلەئەستێرەی ڕێڕەوی شیریدا نین. [١٧] هەروەها لە ساڵی ١٩١٤دا، سلیفەر یەکەم دۆزینەوەی لە خولانەوەی گەلەئەستێرە خولگەییەکاندا ئەنجامدا. [١٨] چینی سۆدیۆمی لە ساڵی ١٩٢٩ دۆزیەوە [١٩] ئەو بەرپرسیار بوو لە دامەزراندنی کلاید تۆمبۆ و سەرپەرشتی ئەو کارانەی کرد کە بووە هۆی دۆزینەوەی پلۆتۆ لە ساڵی ١٩٣٠. [١]

تا ساڵی ١٩١٧، سلیفەر خێرایی تیشکی ٢٥ "سحری خولگەیی"ی پێوانە کردبوو، و بۆی دەرکەوت کە جگە لە سێ لەو گەلەئەستێرانە هەموویان لە ئێمە دوور دەکەونەوە، بە خێرایییەکی بەرچاو. سلیفەر خۆی گریمانە دەکات کە ئەمە ڕەنگە بەهۆی جووڵەی گەلەئەستێرەی خۆمانەوە بێت – وەک لە نمونەکەیدا، ئەو گەلەئەستێرانەی بەرەو ئێمە دەڕۆن و ئەوانەی لێمان دوور دەڕۆن بە نزیکەیی بە ئاراستەی پێچەوانە بوون. [٢٠] لە پاشماوەدا، ئەمە یەکەم داتا بوو کە پشتگیری لە مۆدێلەکانی گەردوونێکی فراوانبوو دەکرد. دواتر پێوانە سپێکترۆسکۆپییە زیادەکانی خێراییە تیشکییەکان لەلایەن ئێدوین هابڵەوە لەگەڵ دیاریکردنی مەودای گەلەئەستێرەکان لەلایەن هابلەوە تێکەڵکرا، ئەمەش وایکرد هابڵ ڕێژەیی (لەو کاتەدا، زبر) لە نێوان مەودای گەلەئەستێرەکان و وەرچەرخانی سووردا بدۆزێتەوە، کە ئەمڕۆ پێی دەوترێت هابل-لێمایتر یاسا (پێشتر ناوی یاسای هابڵ بوو، بڕیاری IAU لە ئۆکتۆبەری ٢٠١٨ پێشنیاری بەکارهێنانی ناوێکی نوێ دەکات [٢١] )، لەلایەن هابل و هیوماسۆن لە ساڵی ١٩٢٩ داڕێژراوە و بووە بنەمای مۆدێلی مۆدێرن لە گەردوونی فراوانبوو .

خەڵاتەکان

دەستکاری

بەستەری دەرەکی

دەستکاری

سەرچاوەکان

دەستکاری
  1. ^ ئ ا ب پ ت ج «Nesto (sic) Slipher, 93, Astronomer, Dies». The New York Times. Flagstaff, AZ (لە November 10, 1969 بڵاو کراوەتەوە). November 9, 1969. p. 47. ISSN 0362-4331. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |publication-date= (یارمەتی)
  2. ^ Way, M.J.، ed. (2013). Origins of the Expanding Universe: 1912–1932. San Francisco: ASP Conference Series 471. Astronomical Society of the Pacific.
  3. ^ Nussbaumer، Harry (2013). 'Slipher's redshifts as support for de Sitter's model and the discovery of the dynamic universe' In Origins of the Expanding Universe: 1912–1932. Astronomical Society of the Pacific. pp. 25–38.Physics ArXiv preprint
  4. ^ O'Raifeartaigh، Cormac (2013). The Contribution of V.M. Slipher to the discovery of the expanding universe in 'Origins of the Expanding Universe'. Astronomical Society of the Pacific. pp. 49–62.Physics ArXiv preprint
  5. ^ Slipher، V.M. (1917). «Radial velocity observations of spiral nebulae». The Observatory. 40: 304–306. Bibcode:1917Obs....40..304S.
  6. ^ ئ ا Graves Hoyt، William (1980). Crawford Jr.، Bryce (ed.). «Vesto Melvin Slipher». Biographical Memoirs of the National Academy of Sciences of the United States of America. 52. National Academy Press: 413.
  7. ^ ئ ا ب Graves Hoyt، William (1980). Crawford Jr.، Bryce (ed.). «Vesto Melvin Slipher». Biographical Memoirs of the National Academy of Sciences of the United States of America. 52. National Academy Press: 414.
  8. ^ ئ ا ب Graves Hoyt، William (1980). Crawford Jr.، Bryce (ed.). «Vesto Melvin Slipher». Biographical Memoirs of the National Academy of Sciences of the United States of America. 52. National Academy Press: 415.
  9. ^ Nickell، Duane S. (2021). Scientific Indiana. The History Press. p. 37. ISBN 9781467149488.
  10. ^ ئ ا Graves Hoyt، William (1980). Crawford Jr.، Bryce (ed.). «Vesto Melvin Slipher». Biographical Memoirs of the National Academy of Sciences of the United States of America. 52. National Academy Press: 414.
  11. ^ ئ ا ب پ Graves Hoyt، William (1980). Crawford Jr.، Bryce (ed.). «Vesto Melvin Slipher». Biographical Memoirs of the National Academy of Sciences of the United States of America. 52. National Academy Press: 414–415.
  12. ^ ئ ا ب پ ت Moore، Patrick (1986). Men of the Stars. Gallery Books. p. 84. ISBN 0831758155.
  13. ^ ئ ا A Source Book in Astronomy and Astrophysics, 1900–1975. Owen Gingerich, Kenneth R. Lang. [Erscheinungsort nicht ermittelbar]: Harvard University Press. 1979. p. 67. ISBN 978-0-674-36667-1. OCLC 900836268.{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ئەوانی تر (بەستەر)
  14. ^ A Source Book in Astronomy and Astrophysics, 1900–1975. Owen Gingerich, Kenneth R. Lang. [Erscheinungsort nicht ermittelbar]: Harvard University Press. 1979. p. 117. ISBN 978-0-674-36667-1. OCLC 900836268.{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ئەوانی تر (بەستەر)
  15. ^ Slipher first reports on the making the first Doppler measurement on September 17, 1912 in The radial velocity of the Andromeda Nebula in the inaugural volume of the Lowell Observatory Bulletin, pp. 2.56–2.57. In his report Slipher writes: "The magnitude of this velocity, which is the greatest hitherto observed, raises the question whether the velocity-like displacement might not be due to some other cause, but I believe we have at present no other interpretation for it." Three years later, Slipher wrote a review in the journal Popular Astronomy, Vol. 23, pp. 21–24 Spectrographic Observations of Nebulae, in which he states, "The early discovery that the great Andromeda spiral had the quite exceptional velocity of -300 km(/s) showed the means then available, capable of investigating not only the spectra of the spirals but their velocities as well." Slipher reported the velocities for 15 spiral nebula spread across the entire celestial sphere, all but three having observable "positive" (that is recessional) velocities.
  16. ^ Helicon (2006). Hutchinson Trends in Science : Astronomy. Abingdon: Helicon Publishing. pp. 15, 19. ISBN 978-1-85986-504-0. OCLC 923353697.
  17. ^ Publishing، Helicon (2006). Hutchinson Trends in Science – Astronomy. Helicon Publishing. pp. 15, 19. ISBN 978-1859865040.
  18. ^ Slipher، Vesto (1914). «The detection of nebular rotation». Lowell Observatory Bulletin, 62.
  19. ^ «The Metallic Vapor Layers».
  20. ^ Slipher, Vesto (1917). «Nebulae». Proceedings of the American Philosophical Society. 56: 403–409. Bibcode:1917PAPhS..56..403S.
  21. ^ «International Astronomical Union | IAU». www.iau.org. لە ٢٦ی ئابی ٢٠١٩ ھێنراوە.
  22. ^ «Member Directory». American Academy of Arts and Sciences. لە ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  23. ^ «Vesto M. Slipher». www.nasonline.org. لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
  24. ^ «APS Member History». search.amphilsoc.org. لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
  25. ^ «Henry Draper Medal». National Academy of Sciences. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
  26. ^ «Winners of the Gold Medal of the Royal Astronomical Society». Royal Astronomical Society. لە ڕەسەنەکە لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
  27. ^ «Past Winners of the Catherine Wolfe Bruce Gold Medal». Astronomical Society of the Pacific. لە ٢٤ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=ڤێستۆ_م.سلیفەر&oldid=1366023»