ڕووباری ئاراگوایا
ڕووباری ئاراگوایا (بە پورتوگالی: Rio Araguaia) یەکێکە لە ڕووبارە سەرەکییەکانی بەڕازیل ھەرچەندە قەبارەکەی نزیکەی یەکسانە لە یەکگرتنی لەگەڵ تۆکانتینەکان. درێژییەکەی نزیکەی ٢٦٢٧ کم.[١]
جوگرافیا
دەستکاری
ڕووباری ئاراگوایا لە سنوورەکانی باشووری گۆیاس-ماتۆ گرۆسۆوە دێت. لەوێشەوە بەرەو باکووری ڕۆژھەڵات دەڕژێت بۆ یەکگرتنی لەگەڵ تۆکانتینەکان لە نزیک شارۆچکەی ساو جواو.[٢]
بەدرێژایی ڕێڕەوەکەی، ڕووبارەکە سنووری نێوان ویلایەتەکانی گۆیاس، ماتۆ گرۆسۆ، تۆکانتینەکان و پارا پێکدەھێنێت. بە نزیکەیی لە ناوەڕاستی ڕێڕەوەکەیدا ئاراگوایا دابەش دەبێت بۆ دوو چنگاڵ (کە ڕۆژاوا ناوی ئاراگوایای ھێشتووەتەوە و ڕۆژھەڵاتەکەی پێی دەوترێت ڕووباری جاڤاس). ئەمانە دواتر یەکدەگرنەوە و دوورگەی ئیلھا دوو بناناڵ پێکدەھێنن کە گەورەترین دوورگەی ڕووبارە لە جیھاندا.[٢] دەماری جاڤاسێکی فراوانی ناوخۆیی پێکدەھێنێت کە لەوێدا دەڕژێتەوە ناو ئاراگوایای سەرەکی، کە فراوانییەکی ١٠٠ ھەزار ھێکتارییە لە ئیگاپۆس یان دارستانێکی لافاواوی، کەناڵەکانی ڕووباری ئاوی ڕەش و دەریاچەی ئۆکسبۆی بە ناوی کانتاو، کە لەلایەن پارکە ویلایەتییەکەی کانتۆوە پارێزراون. یەکێکە لە دەوڵەمەندترین ناوچەکانی ڕۆژھەڵاتی ئەمازۆن لە ڕووی بایۆلۆژییەوە، کە زیاتر لە ٧٠٠ جۆری باڵندەی تێدایە، نزیکەی ٣٠٠ جۆری ماسی، دانیشتووانی زۆری جۆرەکانی وەک کۆترە زەبەلاحەکە، کایمان ڕەش، پیراروکو، یەکێکە لە گەورەترین ماسییەکانی ئاوی شیرین لە جیھاندا، و دۆلفینی ڕووباری ئاراگوای (یان بۆتۆی ئاراگوای)، ھەموویان لە ناوچەیەکی فراواندا ڕوودەدەن.
بەشێکی زۆر لە ڕێڕەوی ئاراگوایا بە درێژایی ساڵ دەتوانرێت بە کەشتیدا تێپەڕێت، بەڵام ڕووباری خوار تاڵاوەکانی کانتاو بەھۆی ڕووباری خێراوە دەبڕدرێت.
حەوزی ناوەڕاست و خوارەوەی ڕووبارەکە لە ناوچەی ئیکۆی دارستانە شێدارەکانی شینگو-تۆکانتینس-ئاراگوایایە.[٣] بەشە ئاوییەکەی تێکەڵاوی ڕووبارەکانی ئاراگوایا و تۆکانتین (ناوی حەوزی ئاراگوایای تۆکانتین) نزیکەی ٩٫٥٪ی خاکی نیشتمانی بەرازیل دەگرێتەوە. ئەم ناوچەیە بەشێکی دانەبڕاوە لە بایۆمی ئەمازۆن؛ بەڵام ڕووباری ئاراگوایا لقێکی ئەمازۆن نییە.
«ئاراگوایا» بە زمانی زگماکی توپی بە واتای «ڕووباری ماکاوەکان» دێت.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «Assessment of wash load transport in the Araguaia River (Aruanã Gauge Station), central Brazil». Latin American Journal of Sedimentology and Basin Analysis. 16 (2): 119–128. 2009. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite journal}}: زیاتر لە یەک دانە لە|ناونیشانی ئەرشیڤ=و|archive-url=دیاری کراوە (یارمەتی) - ^ ئ ا «Araguaia River». Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Inc. 2015. لە 2015-02-13 ھێنراوە.
- ^ Sears، Robin، Eastern Amazonian - Brazil (NT0180)، WWF: World Wildlife Fund، لە 2017-03-22 ھێنراوە
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ڕووباری ئاراگوایا تێدایە. |