پەیمانگای تەکنۆلۆژیای فیدڕاڵیی زوریخ
پەیمانگای تەکنۆلۆژیای فیدڕاڵیی زوریخ (بە ئینگلیزی: Federal Institute of Technology Zurich؛ بە کورتی: ETH Zurich) زانکۆی لێکۆڵینەوەی حکومییە لە زوریخ لە وڵاتی سویسرا. لە ساڵی ١٨٥٤ دامەزرێنراوە و ئەرکی پەروەردەکردنی ئەندازیاران و زانایانە، زانکۆکە بە پلەی یەکەم سەرنجی خستووەتە سەر زانست، تەکنەلۆژیا، ئەندازیاری و بیرکاری.
| پەیمانگای تەکنۆلۆژیای فیدڕاڵیی زوریخ | |
|---|---|
| بە ئینگلیزی: ETH Zurich | |
 | |
| بەشێکە لە | ETH Domain |
| دامەزران | ١٦ی تشرینی یەکەمی ١٨٥٥ |
| ناو بە زمانی فەرمی | Eidgenössische Technische Hochschule Zürich |
| ئەرشیڤەکان لە | ETH Zurich University Archives، Image Archive of ETH Library، gta Archives |
| ڕێبەر | Joël Mesot |
| Rector | Günther Dissertori |
| وڵات | سویس |
| دابەشکاریی کارگێڕی | زوریخ |
| جێ | زوریخ |
| پۆتانی شوێن | ٤٧°٢٢′٣٥″N ٨°٣٢′٥٢″E |
| بەرزی لە ئاستی دەریا | ٤٥٩ مەتر |
| لقەکۆمپانیاکان | Institute for Biomedical Engineering، Q109497813، Q116950379، Q124809372 |
| شوێنی بارەگاکان | ETH Zurich main building |
| IPv6 routing prefix | 2001:620:8::/48، 2001:67c:10ec::/48 |
| باری کەلەپووری | class A Swiss cultural property of national significance |
| وێبگە | https://www.ethz.ch/ |
| Item operated | Bleien Radio Observatory |
| بەستەری ئەی پی ئای | https://aai-logon.ethz.ch/idp/shibboleth |
| پێڕست | list of ETH Zurich people |
 | |
زانکۆکە ھاوشێوەی دامەزراوە خوشکەکەی EPFL، بەشێکە لە دۆمەینی پەیمانگا فیدڕاڵییەکانی تەکنەلۆژیای سویسرا، کە کۆمەڵەیەکی زانکۆ و پەیمانگای توێژینەوەیە لەژێر وەزارەتی فیدڕاڵیی سویسرا بۆ کاروباری ئابووری و پەروەردە و توێژینەوە.[١] تا ساڵی ٢٠٣٣، پەیمانگاکە ٢٥٬٣٨٠ خوێندکاری لە زیاتر لە ١٢٠ وڵاتەوە وەرگرتووە، کە ٤٬٤٢٥ خوێندکاریان بڕوانامەی دکتۆرایان بەدەستھێناوە.[٢]
خوێندکاران، مامۆستایان و وانەبێژانی سەر بە پەیمانگاکە لە ئاستی بەرزی ئەکادیمیدان بە شێوەیەک کە خاوەنی ٢٢ خەڵاتی نۆبڵ، دوو خەڵاتی فیڵدز، سێ خەڵاتی نژیاروانیی پریتزکەرن، و یەک وەرگری خەڵاتی تۆرینگ، لەنێویاندا ئەلبەرت ئایینشتاین و جۆن ڤۆن نیومان.[٣] ئەندامی دامەزرێنەری کۆمەڵەی IDEA و ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی زانکۆکانی توێژینەوەیە (IARU)، ھەروەھا ئەندامی تۆڕەکانی CESAER و کۆمەڵەی زانکۆکانی توێژینەوەی ئەورووپی (LERU) و ھاوپەیمانی ENHANCEە.
مێژوو
دەستکاریپەیمانگەکە لە ٧ی شوباتی ١٨٥٤ لەلایەن کۆنفیدڕاڵیی سویسرا دامەزراوە و لە ١٦ی تشرینی یەکەمی ١٨٥٥ وەک پەیمانگای پۆلیتەکنیکی (eidgenössische polytechnische Schule) لە شوێنە جیاوازەکانی سەرتاسەری شاری زوریخ دەستی بە پێشکەشکردنی یەکەم وانەکانی کردووە.[٤] لە سەرەتادا شەش فاکەڵتی ھەبوو:، ئەندازیاری شارستانی، تەلارسازی، کیمیا، ئەندازیاری میکانیکی، دارستان، و بەشێکی یەکگرتوو بۆ بوارەکانی بیرکاری، زانستە سروشتییەکان، ئەدەب، و زانستە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان.
لە ناوخۆدا ھێشتا بە Polytechnikum ناسراوە، یان بە سادەیی بە Poly، کە لە ناوی ڕەسەنی eidgenössische polytechnische Schule وەرگیراوە[٥] کە بەواتای قوتابخانەی پۆلیتەکنیکی فیدڕاڵی دێت.
ETH پەیمانگایەکی فیدڕاڵییە واتە لەژێر ئیدارەی ڕاستەوخۆی حکوومەتی سویسرادایە، لەکاتێکدا زانکۆی زوریخ دامەزراوەیەکی کانتۆنییە. بڕیاری زانکۆیەکی نوێی فیدڕاڵی لەو کاتەدا بە توندی مشتومڕی لەسەر بوو؛ لیبراڵەکان فشاریان دەکرد بۆ «زانکۆیەکی فیدڕاڵی»، لەکاتێکدا ھێزە کۆنەپەرستەکان دەیانویست ھەموو زانکۆکان لەژێر کۆنتڕۆڵی کانتۆنەکاندا بمێننەوە، نیگەران بوون لەوەی لیبراڵەکان دەسەڵاتی سیاسیی زیاتر لەوەی پێشتر ھەیانبوو بەدەستبھێنن.[٦] سەرەتا ھەردوو زانکۆکە لە بیناکانی زانکۆی زوریخ دا بەیەکەوە بوون.
لە ساڵی ١٩٠٥ تا ١٩٠٨، لەژێر سەرۆکایەتیی یێرۆم فرانێل، پرۆگرامی خولی زانکۆی ETH Zurich داڕێژرایەوە بۆ زانکۆیەکی ڕاستەقینە و ETH Zurich مافی پێدانی بڕوانامەی دکتۆرای پێدرا. لە ساڵی ١٩٠٩ یەکەمین بڕوانامەی دکتۆرا بەخشرا. لە ساڵی ١٩١١ ناوی ئێستای پێدرا، Eidgenössische Technische Hochschule. لە ساڵی ١٩٢٤دا ڕێکخستنەوەیەکی دیکە زانکۆیەکەی کرد بە ١٢ بەش؛ بەڵام ئێستا ١٦ بەشی ھەیە.
ETH Zurich, EPFL و چوار دامەزراوەی توێژینەوەی پەیوەندیدار ETH Domain پێکدەھێنن بە ئامانجی ھاوکاریکردن لە پڕۆژە زانستییەکان.[٧]
ڕیزبەندی
دەستکاریلە ڕووی مێژوویییەوە، ETH Zurich ناوبانگەکەی بەدەستھێناوە بە تایبەتی لە بوارەکانی کیمیا و بیرکاری و فیزیا. ٣٢ خاوەنی خەڵاتی نۆبڵ ھەن کە پەیوەندییان بە کۆمپانیای ETH Zurich ھەیە، دوایینیان ڕیچارد ئێف ھێکە کە لە ساڵی ٢٠١٠ خەڵاتی نۆبڵی کیمیای پێبەخشرا. ڕەنگە ئەلبەرت ئایینشتاین بەناوبانگترین خوێندکاری پێشووی بێت.[٨]
ڕیزبەندی گشتی
دەستکاریETH Zurich پلەی حەوتەمی جیھان و (یەکەم لە سویسرا) لە ڕیزبەندیی زانکۆ جیھانییەکانی کیوو ئێس ٢٠٢٥،[٩] پلەی ١١ی جیھانی لە ڕیزبەندی زانکۆکانی جیھانی خوێندنی باڵای تایمز ٢٠٢٤،[١٠] و پلەی ٢٠ی جیھانی لە ڕیزبەندی ئەکادیمی زانکۆکانی جیھان 2023.[١١] ETH Zurich لە ڕیزبەندی QS Europe 2025 پلەی یەکەمی لە ئەورووپا بەدەستھێنا.[١٢] لە پێوەرەکانی سروشتی ساڵی ٢٠٢٣ی دامەزراوە ئەکادیمییەکان، کۆمپانیای ETH Zurich لە پلەی ٢٠ی جیھان و یەکەمی لە سویسرا بەدەستھێنا.[١٣]
ڕیزبەندی بابەت/ناوچە
دەستکاریلە ڕیزبەندی زانکۆکانی QS Word ساڵی ٢٠٢٤ بەپێی بابەتەکان، ETH Zurich لە ڕیزبەندی ١٠ باشترینەکانی جیھاندا بوو لە بواری تەلارسازی و ئەندازیاری و تەکنەلۆژیا و زانستە سروشتییەکان. لە زانستە زەوی و دەریایییەکان، جیۆلۆجی و جیۆفیزیادا پلەی یەکەمی بەدەستھێناوە لە سەرانسەری جیھاندا.[١٤] لە ڕیزبەندی زانکۆکانی جیھانی THE 2024 بەپێی بابەتەکان، لە پلەی یەکەمی زانکۆی سویسرا بوو لە ھەموو بابەتەکانی ڕیزبەندی.[١٥] لە ڕیزبەندیی بابەتەکانی ARWU ساڵی ٢٠٢٣، زانکۆکە لە ڕیزبەندی ١٠ باشترینەکانی جیھاندا بوو لە ڕووی ئەندازیاری شارستانی، سەرچاوەکانی ئاو، ئەندازیاری ژینگە، ئۆتۆماتیکی، بیرکاری، زانستی زەوی، و ئیکۆلۆژی.[١٦]
کەمپەس
دەستکاری
ETH Zurich دوو کەمپی ھەیە، ئەوانیش Zentrum و Höngbergberg. کەمپی زێنتروم لە دەوری بینا سەرەکییەکە بنیاد نراوە، کە لە ساڵانی ١٨٥٨–١٨٦٤ لە دەرەوە و لە نزیک سەرووی سنووری ڕۆژھەڵاتی شارۆچکەکە دروست کراوە، بەڵام لە ئێستادا دەکەوێتە دڵی شارەکەوە. لەگەڵ گەشەکردنی شارۆچکە و زانکۆکە، ئی تی ئێچ زوریخ بڵاوبووەوە بۆ باخەکانی ترێی دەوروبەری و دواتر شوێنی نیشتەجێبوون. لەبەر ئەوەی ئەم دۆخە جوگرافییە بە شێوەیەکی بەرچاو ڕێگری لە فراوانبوونی ئی تی ئێچ زوریخ کرد، کەمپێکی نوێ لە ساڵی ١٩٦٤ تا ١٩٧٦ لەسەر گردێکی ھۆنگێربێرگ دروست کرا، کە گردێکی باکوورە لە پەراوێزی شارەکە. دوا پڕۆژەی گەورەی فراوانکردنی ئەم کەمپە نوێیە لە ساڵی ٢٠٠٣ تەواو بوو.
کەمپی زێنترۆم
دەستکاریکەمپی زێنترۆم لە باڵەخانە و دامەزراوەی جۆراوجۆر لە سەرانسەری شاری زوریخ پێکھاتووە.
کەمپی زێنترۆم لەم بەشانە پێک دێت:
- بەشی بیرکاری (D-MATH)
- بەشی زانستی کۆمپیوتەر (D-INFK)
- بەشی زانستە مرۆیییەکان و زانستە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان (D-GESS)
- بەشی تەکنەلۆژیای زانیاری و ئەندازیاری کارەبا (D-ITET)
- بەشی ئەندازیاری میکانیکی و پرۆسێس (D-MAVT)
- بەشی زانستیی سیستمی ژینگەیی (D-USYS)
- بەشی زانستیی زەوی و ھەسارەکان (D-EAPS)
- بەشی بەڕێوەبردن و تەکنەلۆژیا و ئابووری (D-MTEC)
- بەشی زانست و تەکنەلۆژیای تەندروستی (D-HEST)
بینای سەرەکی
دەستکاری.jpg)
بینای سەرەکیی کۆمپانیای ETH Zurich لە ساڵی ١٨٥٨ تا ١٨٦٤ لەژێر دەستی گوستاڤ زیونەر دروستکراوە؛ بەڵام تەلارسازەکە گۆتفرید سێمپەر بوو کە لەو کاتەدا پرۆفیسۆری تەلارسازی بوو لە زانکۆی ETH Zurich و یەکێک بوو لە گرنگترین نووسەر و تیۆریستەکانی تەلارسازی لەو سەردەمەدا. سێمپەر بە شێوازێکی کلاسیکی نوێ کاری کرد کە تایبەت بوو بە خۆی؛ و بەناوی تەلارسازەکە سێمپەر ئۆپێرا کرا لە شاری درێسدن. جەختی لەسەر جەماوەری ڕوون و گەشاوە دەکردەوە بە وردەکارییەکانی وەک ئاستی زەوی گوندنشین و ڕێکخستنە زەبەلاحەکەی سەرەوە، کە بەشێکی لە کارەکانی ئەندریا پالادیۆ و دۆناتۆ برامانتێ وەرگیراوە. لە کاتی دروستکردنی زانکۆی زوریخ دا، باڵی باشووری بیناکە بۆ زانکۆکە تەرخانکرا تاوەکو بینا سەرەکییە نوێیەکەی خۆی دروست کرا (١٩١٢–١٩١٤). لە ھەمان کاتدا بینای ETH Zurichی سێمپەر گەورەکرا و کوپۆلی (وەک منارە وایە) خۆی وەرگرت.
بینای سەرەکیی ڕاستەوخۆ بەرامبەر شەقامی نەخۆشخانەی زانکۆی زوریخ، و ڕاست لە تەنیشت بینای سەرەکیی زانکۆی زوریخەوەیە.
کەمپی ھۆنگێربێرگ
دەستکاری
کەمپی ھۆنگێربێرگ کلاسیکیترە لە کەمپ زانکۆکە،[١٧] کە بە شێوەیەکی سەرەکی لە بینای زانکۆ و شوێنی نیشتەجێبوونی خوێندکاران پێکھاتووە.
کەمپی ھۆنگێربێرگ لەم بەشانە پێک دێت:[١٨]
- بەشی تەلارسازی (D-ARCH)
- بەشی ئەندازیاری شارستانی و ژینگەیی و جیۆماتیکی (D-BAUG)
- بەشی کەرەستە (D-MATL)
- بەشی بایۆلۆجی (D-BIOL)
- بەشی کیمیا و زانستە زیندووەکانی کارپێکراو (D-CHAB)
- بەشی فیزیا (D-PHYS)
ھەروەھا سەنتەری وەرزشی ASVZ ھەیە کە ھەموو خوێندکاران و مامۆستایان دەتوانن بچنە ژوورەوە، و ھۆڵی وەرزش و یاریگای بالەی کەنار دەریا و یاریگای تۆپی پێ و ژووری ھونەری جەنگیی لەخۆدەگرێت.[١٩][٢٠]
شاری زانست
دەستکاریلە ساڵی ٢٠٠٥، ساڵیادی ١٥٠ ساڵەی ETH Zurich، پڕۆژەیەکی بەرفراوان بە ناوی «شاری زانست» بۆ کەمپی ھۆنگێربێرگ دەستیپێکرد بە ئامانجی گۆڕینی کەمپەکە بۆ ناوچەیەکی سەرنجڕاکێش لەسەر بنەمای بەردەوامیی.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «ETH Board – Governance ETH Domain». ETH-Rat. لە ڕەسەنەکە لە 2 November 2013 ئەرشیڤ کراوە. لە 1 November 2013 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|archive-date=(یارمەتی) - ^ «Students». ETH Zurich.
- ^ How much Einstein is there in ETH Zurich? لە یووتیووب
- ^ «١٨٤٨–١٨٥٥: درپێکردنی زانکۆی پولیتەکنیکیی بە خەونێکی لەمێژییە». لە ٥ شوبات ٢٠١٨. ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی) - ^ «مێژووی زانکۆ ١٨٥٥ تاوەکو ٢٠٠٥». زانکۆی زیوریخ. لە ٣٠ تشرینی یەکەم ٢٠٢٤. ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی) - ^ «1848–1855: Polytechnical realization of an old dream». ETHistory. ETH Zurich. 31 March 2005. لە 5 February 2018 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|date=(یارمەتی) - ^ «ETH Domain». Zurich and Berne, Switzerland: ETH Board. لە 23 February 2015 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=(یارمەتی) - ^ «ALBERT EINSTEIN (1879–1955)». Zuerich.com.
- ^ «QS World University Rankings 2025». QS World University Rankings. لە 8 June 2024 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=(یارمەتی) - ^ «World University Rankings 2024». Times Higher Education World University Rankings. 27 September 2023. لە 27 September 2023 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|date=(یارمەتی) - ^ «2023 Academic Ranking of World Universities». Academic Ranking of World Universities. لە 15 August 2023 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=(یارمەتی) - ^ «QS World University Rankings: Europe 2025». QS World University Rankings. لە 28 July 2024 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=(یارمەتی) - ^ «2023 tables: Institutions – academic | Annual tables | Nature Index». Nature. لە 2023-07-05 ھێنراوە.
- ^ QS World University Rankings https://www.topuniversities.com/subject-rankings/2024. لە 8 June 2024 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Times Higher Education World University Rankings https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/by-subject.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Academic Ranking of World Universities https://www.shanghairanking.com/rankings/gras/2023.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ livingscience https://www.livingscience.ch/campus-hoenggerberg-zurich/?L=1. لە 10 April 2024 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ ETH Zurich https://ethz.ch/en/campus/access/hoenggerberg.html. لە 10 April 2024 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ www.dbz.de (بە ئەڵمانی) https://www.dbz.de/artikel/dbz_Gruener_Kristall_am_Waldesrand_ETH_Sport_Center_Science_City_Hoenggerberg_949433.html. لە 13 November 2020 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی); پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ http://vsh-aeu.ch/download/177/12_vsh_bulletin_aug_2012_web.pdf#page=27.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە پەیمانگای تەکنۆلۆژیای فیدڕاڵیی زوریخ تێدایە. |