پشتێنەی سەوزایی
پشتێنێنەی سەوزایی (بە ئینگلیزی: Green Belt) پشتێنێکی سەوزاییە و ھێڵێکە بە دەوری شاردا کە سنورێک لە دەوروبەری ناوچەیەکی دیاریکراو دیاری دەکات و ڕێگری لە زیادبوونی شار دەکات و بۆ پاککردنەوەی ھەوای پیس و جوانکردنی شار و لە پشتی ئەو پشتێنە سەوزاییەشدا پەرە بە کشتوکاڵ و بەرھەمی سپیایی دەدرێت.
ئامانجەکان دەستکاری
لەو وڵاتانەی کە خاوەنی پشتێنەی سەوزایین، ئامانجە دیاریکراوەکانی سیاسەتی پشتێنەی سەوز بریتین لە:
- پاراستنی ژینگەی سروشتی یان نیوە سروشتی؛
- باشترکردنی کوالیتی ھەوا لە ناوچە شارنشینەکاندا؛[١][٢]
- پاراستنی تایبەتمەندییە دەگمەنەکانی کۆمەڵگە لادێیەکان
پشتێنەی سەوز سوودێکی زۆری ھەیە بۆ خەڵک:
- شوێنەکانی پیاسە کردن، کامپکردن، و پاسکیل سواری نزیک لە شارەکان و شارۆچکەکان.
- تۆڕێکی ھاوتەریب بۆ ڕووەک و ئاژەڵ و گیانداری کێوی.[٣]
- ھەوا و ئاوێکی پاکتر[١][٢]
- باشترکردنی بەکارھێنانی زەوی لە ناوچکە دا
کاریگەریی پشتێنە سەوزەکان جیاوازە بە پشت بەستن بە شوێن و وڵات. زۆرجار دەتوانن بە بەکارھێنانی سنووری گوندەکان و ھەندێک جار، پەرەپێدان پەلەوەر دەکات بەسەر ناوچەی پشتێنەی سەوزدا، ئەمە کە ھەرچەندە لە شارەکە جیادەکرێنەوە بە پشتێنەی شەوز
مێژوو دەستکاری
لە سەدەی حەوتەمدا، پێغەمبەر محەممەد (د.خ)، پشتێنێکی سەوزی لە دەوروبەری مەدینە دامەزراند. ئەو ئەمەی کرد بە قەدەغەکردنی ھەر لابردنی درەختێکی تر لە شەقامێکی ١٢ میل درێژ لە دەوروبەری شارەکە.[٤] لە ساڵی ١٥٨٠، ئێلیزابێسی یەکەمی ئینگلتەرا بینا نوێیەکانی قەدەغەکرد لە چوارچێوەی شاری لەندەن لە ھەوڵێکدا بۆ وەستاندنی بڵاوبوونەوەی نەخۆشیەکە. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەمە بە شێوەیەکی بەربڵاو جێبەجێ نەکرا و دەکرێت بڕوانامە بکڕدرێت کە کاریگەریی ڕاگەیاندنەکە کەمکردەوە.[٥]
لە سەردەمی نوێدا، زاراوەکە لە کیشوەرەکانی ئەورووپا دەرکەوت، کە وێستگە فراوانەکان زیاتر و زیاتر بەکاردەھێنران بۆ جیاکردنەوەی پەرەپێدانی نوێ لە ناوەندی شارۆچکەکانی مێژوویی؛ بەتایبەتی لە ڤیەننا. سیاسەتی پشتێنەی سەوز دواتر پێشڕەوی کرا لە شانشینی یەکگرتوو کە ڕووبەڕووی فڕینی ناوچە لادێیەکان بووەوە. ئەم زاراوەیە بۆ یەکەم جار لە پەیوەندی لەگەڵ گەشەی لەندەن لەلایەن ئۆکتاڤیا ھیڵ لە ساڵی ١٨٧٥ بەکارھێنرا.[٦][٧] لەساڵی ١٨٩٠ەوە پێشنیار جۆراوجۆر پێشکەش کرا، بەڵام یەکەم پێشنیار کە پاڵپشتییەکی بەربڵاو بەدەست ھێنا لەلایەن کۆمەڵەی لەندەنەوە لە ساڵی ١٩١٩ لە پلانی پەرەپێدانی لەندەن گەورەتر پێشکەش کرا. لە تەنیشت CPRE داکۆکییان کرد بۆ پشتێنێکی بەردەوام (تا دوو میل لە پانی) بۆ ڕێگریکردن لە بڵاوبوونەوەی شارەکان، کە لەدەرەوەیەوە پەرەپێدانی نوێ لەوانەیە ڕووبدات.
لە بەریتانیا چواردە ناوچەی پشتێنەی سەوز ھەیە کە ١٦٬٧١٦ کیلۆمەتر چوارگۆشە یان ١٣٪ی ئینگلتەرا و ١٦٤ کیلۆمەتری چوارگۆشەی سکۆتلەندا دەگرێتەوە؛ بۆ گفتوگۆی ورد لەمانە، بڕوانە پشتێنەی شین (UK). نموونەی تری ناودار بریتییە لە (Otawa Greenbelt) و (Golden Horseshoe Greenbelt) لە (Ontario)، کەنەدا.[٨] ٢٠٬٣٥٠ ھێکتار (٧٨٬٦ میل)ی ئۆتاوا لەلایەن کۆمسیۆنی پایتەختی نیشتیمانی (NCC) بەڕێوەدەبرێت. زاراوەی گشتی لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بریتییە لە بۆشایی سەوز یان بۆشایی سەوی، کە لەوانەیە ناوچەیەکی زۆر بچووک بێت وەک پارک.
ناوچەی پارکی ئەدێلاید، کە نزیکەی ٧٫٦ کیلۆمەتر چوارگۆشە، بەبێ شک دەوروبەری ناوەندی شاری ئەدێلیدە. لە سنووری دەوروبەری ڕۆژھەڵات، پشتێنێکی سەوزی سرووشتی فراوان لە چیای ئەدێلاید وەک سنووری گەشەکردنی ئەدێلید کاردەکات و شارەکە سارد دەکاتەوە لە گەرمترین مانگەکاندا.
چەمکی " پشتێنەی سەوز" لە ساڵانی ڕابردوودا پەرەی سەندووە بۆ ئەوەی نەک تەنھا "فەزای سەوز " بگرێتەوە، بەڵکو "بەرھەمی سەوزایی"شیشیشیش بگرێتەوە کە ھەموو شوێنە سەوزەکانی شار و دەوروبەری شار پێکدێت، کە لایەنێکی گرنگە لە پەرەپێدانی بەردەوام لە سەدەی ٢١. کۆمیسیۆنی ئەوروپا C11 (COST Action C11) (COST European Cooperation in Science and Technology) "قۆناغی کەیس لە پلاندانانی پێکھاتەی سەوز" ئەنجام دەدات کە ١٥ وڵاتی ئەوروپی تێیدا بەشدارن.
یاسای پەرلەمانی سوید لە ساڵی ١٩٩٤ دا زنجیرەیەک پارک لە ستۆکھۆڵم و شارەوانیی تەنیشت سوڵنا لە باکوورەوە ڕاگەیاند کە «پارکی شارەوانی نیشتیمانی»ە بە ناوی پارکی شارەوانیش.
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ ئ ا Yaoqing, Yuan; Chen, Xiangji (May 2008). "Air Anion Density and its Affecting Factors in Greenbelts of Changsha". 2008 2nd International Conference on Bioinformatics and Biomedical Engineering. IEEE: 3824–3826. doi:10.1109/icbbe.2008.457. ISBN 978-1-4244-1747-6.
- ^ ئ ا ZHU, Chunyang; JI, Peng; LI, Shuhua (2017-03-21). "Effects of Urban Green Belts on the Air Temperature, Humidity and Air Quality". Journal of Environmental Engineering and Landscape Management. 25 (1): 39–55. doi:10.3846/16486897.2016.1194276. ISSN 1648-6897.
- ^ Grupo Terra Dominicana: Cinturón Verde. Terradominicana.blogspot.com (2004-02-23). Retrieved on 2013-12-06.
- ^ Iqbal, Munawwar (2005). Islamic Perspectives on Sustainable Development. p. 27. Published jointly by Palgrave Macmillan, University of Bahrain, and Islamic Research and Training Institute.
- ^ Halliday, Stephen (2004). Underground to Everywhere. Sutton Publishing Limited. p. 118. ISBN 978-0-7509-3843-3.
- ^ "London's green belt: the forgotten strangler of the capital". the Guardian (بە ئینگلیزی). 2012-05-16. Retrieved 2022-12-02.
- ^ "How the battle for Hampstead Heath inspired the National Trust". Ham & High (بە ئینگلیزی). Retrieved 2022-12-02.
- ^ "Friends of the Greenbelt Foundation".
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە پشتێنەی سەوزایی تێدایە. |