نەسرەدین مەحمود شا
ناسر الدین مەحمود شا (١٢٢٩/١٢٣٠ – ١٩ی تشرینی دووەمی ١٢٦٦، حوکمڕانی: ١٢٤٦–١٢٦٥) ھەشتەمین سوڵتانی سوڵتانی مەملوک (خانەدانی کۆیلە) بوو. تەبەقەتی نەسیری، کە مێژوونووسی دەربار مینھاجی سیرەج نووسیویەتی، تایبەتە بەو. خەزووری غیاس أددین بالبان لە سەردەمی حوکمڕانیدا کاروباری دەوڵەتی بەڕێوە دەبرد.
| ناسر الدین مەحمود شا | |
|---|---|
| سوڵتان | |
 دراوی ناسر و دین مەحمود | |
| ھەشتەم سوڵتانی دەھلی. | |
| فەرمانڕەوایی | ١٠ی حوزەیرانی ١٢٤٦ – ١٨ی شوباتی ١٢٦٦ |
| تاج لەسەر نان | ١٠ی حوزەیرانی ١٢٤٦ لە دەلھی. |
| پێشوو | عەلائەدین مەسعوود شا |
| جێگر | غیاس الدین بالبان |
| ھاوسەر | مەلیکە-جەھان خانی،[١]داڕێژە:سەرچاوەی سەرەتایی لە ھێڵدا کچی غیاسەدین بالبان |
| خێزان | شانشینی مەملوک (دەلھی). |
| باوک | شەمسەدین ئیلتوتمیش (یان لەوانەیە نەسیرەدین مەحموودی کوڕی ئیلتوتمیش[٢][٣]) |
| دایک | مەلیکە جەھان جەلال دونیا وەئەدین[٤]{ {سەرچاوەی سەرەکی لە ھێڵدا}} |
| لەدایکبوون | ١٢٢٩ یان ١٢٣٠ دەھلی |
| مردن | ١٨ی شوباتی ١٢٦٦ (تەمەن ٣٥–٣٧ ساڵ) دەھلی |
| ئایین | ئیسلام |
سەرەتای تەمەن
دەستکاریتەبەقەتی نەسیری، لە نووسینی مێژوونووسی دەرباری سوڵتان مینھاجی سیراج، بە کوڕی (ابن)ی ئیلتوتمیش ناوی دەبات.[٥] بەپێی گێڕانەوەی مینھاج، نەسیرەدین لە ساڵی ٦٢٦ی کۆچی (١٢٢٩–١٢٣٠ی زایینی)، لە شاری قەسر-باغی دەھلی (قەڵای باخچە) لەدایک بووە. دایکی خەزووری بوو (کە دواتر لە سەردەمی کوڕەکەیدا نازناوی مەلیکە جەھان پێدرا).[٦][٧]کاتێک دوای مردنی ناکاتیی کوڕە گەورەکەی ئیلتوتمیش و میراتگری ڕواڵەتی ناسر الدین مەحمود شا لەدایک بووە. ئیلتوتمیش ناوی منداڵەکەی بە ناوی شازادەی مردووەوە ناوە، و ئەو و دایکی نارد بۆ ئەوەی لە کۆشکێکدا لە گوندی لۆنی (یان لونی) بژین.[٥] ئیسامی و فیریشتە لەبری ئەوە سوڵتان وەک نەوەیەکی ئیلتوتمیش وەسف دەکەن. ھەندێک لە زانایانی مۆدێرن منھاج بە جێی متمانەتر دەزانن، چونکە ھاوچەرخی سوڵتان بووە،[٨] لەکاتێکدا ھەندێکی تر پێیان وایە کوڕی کوڕە گەورەکەی ئیلتوتمیش نەسیرەدین بووە، و ناوی لێنراوە باوک. بۆ نموونە مێژوونووسان ک. ئەی نیزامی و ج.ل. مێھتا پێیان وایە کە بەدووری نازانرێت ئیلتوتمیش کوڕەکەی خۆی لە دەھلی دوور بخاتەوە بۆ گوندی لۆنی لەبری ئەوەی لە کۆشکی شاھانە پەروەردەی بکات. مێھتا باس لەوە دەکات کە لێدوانەکەی مینھاج کە دەڵێت منداڵەکە «وەک شازادە پەروەردە کراوە و پەروەردە کراوە» بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ ئەوە دەگەیەنێت کە منداڵەکە لە لەدایکبوونەوە شازادە نەبووە. لەگەڵ ئەوەشدا، مینھاج دەڵێت کە لە ساڵی ١٢٢٥ی زایینی، دایکی سوڵتان نەسیرەدین ھاوسەرگیری لەگەڵ ئۆفیسێک کردووە بە ناوی قوتلوغ خان. بە بڕوای نیزامی و مێھتا، بەدووری نازانرێت بێوەژنێکی ئیلتوتمیش شووی بە ئاغایەکی بچووک کردبێت: ئەگەری ئەوە زیاترە کە دایکی سوڵتان نەسیرەدین بێوەژنەکەی نەسیرەدینی کوڕی ئیلتوتمیش بووبێت.[٩][١٠]
حوکمڕانی
دەستکاریلە ١٠ی ئایاری ١٢٤٢دا، سوڵتان مویز الدین بەھرام لە تەختی پاشایەتی لابرا. ئەمیر و مەلیکس دەستبەسەرداگرتنی دەھلییان لێ وەرگرت. مەحموود، لەگەڵ جەلال دین مەسعوود شای برای و کوڕەزای عەلائەدین مەسعوود (کوڕی ڕوکنەدین فیروز) ھێنرانە قەڵای فیروزی کە شوێنی نیشتەجێبوونی پاشایەتییە، لە زیندانیکردنی قەڵای سپی لەلایەن ئەمیرەکانەوە و عەلا الدین مەسعوود وەک سوڵتان ھەڵبژێردرا. ھەردوو براکە تا مانگی ئەیلوولی ساڵی ١٢٤٣ لە زینداندا مانەوە، کاتێک مەسعوود فەرمانی ئازادکردنی دەرکرد و شاری بەرایج و شوێنەکانی وابەستەی بە مەحمود بەخشی. مەحمود دەھلی بەجێھێشت و لەگەڵ دایکیدا چووە فیفەکەی. لە دژی یاخیبووانی ئەو خاکە و شاخەکانی تەنیشت خۆی گەشتەکانی ئەنجامدا.[١١] لە ساڵی ١٢٤٦ لە تەمەنی ناسکدا لە تەمەنی ١٧ یان ١٨ ساڵیدا سەرکەوتە سەر تەختی سوڵتانییەتی دەھلی دوای ئەوەی سەرۆک عەشیرەتەکان جێگەی عەلائەدین مەسعوودیان گرتەوە، کاتێک ھەستیان کرد کە مەسعوود وەک ستەمکار دەستی بە ڕەفتارکردن کردووە.
مەحمود وەک فەرمانڕەوایەک بەو کەسە ناسرابوو کە زۆر دیندارە، زۆربەی کاتەکانی بە نوێژ (نماز) و کۆپیکردنی قورئان بەسەر دەبرد. بەڵام لە ڕاستیدا ئەوە خەزووری و نایب، غیاس و دین بالبان بوون، کە بە پلەی یەکەم مامەڵەیان لەگەڵ کاروباری دەوڵەتدا دەکرد.[١٢] حوکمڕانییەکەی لە ساڵی ١٢٤٦ تا ١٢٦٥ بەردەوام بوو.[١٣] دوای مردنی مەحمود لە ساڵی ١٢٦٦، بالبان (١٢٦٦–٨٧) وەک… مەحمود ھیچ منداڵێکی لە ژیاندا نەبوو کە ببێتە میراتگری.
ژیانی کەسی
دەستکاریبە پێچەوانەی زۆرێک لە کەسانی پێش خۆی و جێنشینەکانی، مەحمود بە توندی پەیڕەوی لە یەک ھاوسەری دەکرد. زۆربەی کاتەکانی بە نووسینی ئایەتەکانی قورئان بەسەر دەبرد. ئەو نوسخە دەستنووسانەی فرۆشتووە و پارەکەی بۆ خەرجی تایبەتی خۆی بەکارھێناوە. ئەوەی جێگەی سەرسووڕمانە، ھیچ خزمەتکارێکی نەبوو بۆ جێبەجێکردنی ئەرکە کەسییەکانی. ژنەکەی دەبوو خواردنەکە بۆ خێزانەکە لێنێ.[١٤]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ مینھاج-ی-سیراج، "تەباقات-ی-ناسری" وەرگێڕانی مەیجر ە.گ. ڕاڤێرتی (١٨٧٣)ل. ٦٨٦،٧١٤
- ^ K. A. Nizami 1992, pp. 256.
- ^ جاسوانت لال مێھتا 1979, p. 105.
- ^ مینھاج سیراج، "تەبەقەتی نەسیری" وەرگێڕانی مەیجر ە.گ. ڕاڤێرتی (1873)ل676
- ^ ئ ا K. ئا. نزامی 1992, pp. ٢٥٦.
- ^ Minhaj-i-Siraj Jurjani، Abu-Omar- i-'Usman (1873). تەبەقەتی نەسیری وەرگێڕانی مەیجر H.G. Raverty (بە English). London: کۆمەڵگەی ئاسیای بەنگال. pp. 633–676.
{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ {سەرچاوەی سەرەکی لە ھێڵدا}}
- ^ Riazul Islam 2002, p. ٣٢٣.
- ^ K. ئا. نیزامی 1992, pp. 256.
- ^ جاسوانت لال مێھتا 1979, p. ١٠٥.
- ^ مینھاج-ی-سیراج جورجانی، ئەبو-عومەر-ی-عوسمان (1873). The Tebakat-i- نەسیری. وەرگێڕانی لەلایەن مەیجر H.G. Raverty. London: کۆمەڵگەی ئاسیای بەنگال. pp. 633–676.
{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ^ Sen، سایلێندرە (2013). کتێبێکی دەرسی مێژووی سەدەی ناوەڕاستی ھیندستان. کتێبی پریموس. pp. 74–76. ISBN 978-9-38060-734-4.
- ^ حەنیفی، مەنزوور ئەحمەد (1964). %22 مێژوویەکی کورتی دەسەڵاتی موسڵمانان لە ھیندۆ-پاکستان. کتێبخانەی ئایدیاڵ. p. 43.
{{cite book}}: نرخی|url=بپشکنە (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ^ Vandhargal Vendrargal. Chennai: Vikatan Prasuram. 2012. p. 27. ISBN 978 -81-89780-59-3.
