موای تای

موای تای
	شەڕکەرێک کە قاچەکانی بەکارھێناوە
پشت بەستن بە	لاق، ئانیشک، ئەژنۆ
وڵاتی سەرچاوە	تایلەند
یاری ئۆڵمپی	لیژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی
ماناکەی	موای بەمانای شەڕ دێت، تای بە مانای تایلەند دێت

موای تای (بە تایلەندی: มวยไทย) بە زمانی تایلەندی بە واتای شەڕ دێت، کە «موای» بە واتای شەڕ و «تای» بە واتای تایلەند دێت. ئەم وەرزشە جەنگییە تەمەنی زیاتر لە ٢٠٠٠ ساڵە لە وڵاتانی تایلەند و میانمار و کەمبۆدیا و مالیزیا. موای تای وەرزشی نیشتمانی تایلەند و یەکێکە لە ھێما کولتوورییە گرنگەکانی ئەم وڵاتە و ١٧ی ئازاریش لەم وڵاتەدا بە ڕۆژی موای تای ناودەبرێت. موای تای یەکێکە لە شێوازە ئازادەکانی وەرزشی شەڕکەر، کە شەڕەکانی بە بەرکەوتنی تەواو و لە بازنەیەکدا ئەنجام دەدرێن. ھەر لەبەر ئەم ھۆکارەش موای تای بە ھونەرێکی جەنگی توند و سەخت لە جیھاندا ناسراوە. تەکنیکەکانی پەنجەدان لە زمانی موای تای زۆر لە بۆکسێن دەچێت و بوونی تەکنیکەکانی گلاڤیسی وای کردووە ئەم ھونەرە لە کیک بۆکسێن و ساندا نزیک بێتەوە.

پاشخان و یاساکان

لە پێشبڕکێی بۆکسێنی یەکسانبووندا پێنج خولی سێ خولەکی ھەیە و لە نێوان ھەریەکەیان دوو خولەک پشوودان. بەپێی ئەفسانەی موای تای لە ساڵی ١٦٥٠ی زایینی و کاتێک پاشا (نارسوێن)، فەرمانڕەوای وڵات (سیام) لەلایەن خەڵکی وڵاتەوە (بورما) گیرا و لەپێناو ئازادییەکەیدا پێشنیاری شەڕی لەگەڵ دوازدە پاڵەوانی جەنگی ئەو وڵاتە کرد. سەرکەوتوانە ھەموو ئەم دوازدەیان تێکشکاند و بوو بە پاڵەوانێکی نەتەوەیی و لەو کاتەوە خەڵکی وڵات (تایلەندی) بە شانازییەوە ئەم پاڵەوانە جەنگییەیان لەبیرە. ئەم ھونەرە جەنگییە تەنانەت لە کاتی ئاشتیشدا لەلایەن سەربازەکانەوە پراکتیزە و ڕاھێنانی پێدەکرا و سەربازەکان بەبێ چەک شەڕیان لەگەڵ یەکتر دەکرد و بەم شێوەیە خۆیان ئامادە دەکرد. لەو سەردەمەدا ھیچ یاسایەکی تایبەت بۆ شەڕکردن نەبوو؛ ھونەرمەندانی جەنگی کێشیان نەدەکرا و دەوریش نەبوو. بۆکسێنەرەکان بەپێی ڕووت شەڕیان دەکرد و مشت و قۆڵیان بە پەت دادەپۆشی و زۆر دڕندانە ھێرشیان دەکردە سەر یەکتر. شێوازی وانەوتنەوە زۆر فراوان و جیاواز بوو.^[١]^[٢]

سروودی فەرمی موای تای

لە ساڵی ٢٠١١ لە کاتی پاڵەوانێتی جیھانی موای تای کە ئۆزبەکستان لە تاشکەند میوانداریی کردبوو، فیدراسیۆنی موای تای وڵاتەکەی گۆرانی «ئێمە موایتایین»ی لێدا، کە تێکستەکەی سەرنجی بەرپرسانی IFMAی بۆ لای خۆی ڕاکێشا، تا ئەو ڕادەیەی کە داوای کردبوو ئەم گۆرانییە دەبێت بێت وەک سروودی فەرمی موای تای ناسێندرا. ئەم بابەتە لە ساڵی ٢٠١٢ لە کاتی مەراسیمێکدا لە بانکۆک ڕاگەیەندرا.^[٣]

ئەفسانەی موای تای

ھەموو ساڵێک لە ١٧ی ئازار، تایلەند ڕۆژی "نای خام تۆم" پیرۆز دەکات.

لە ساڵی ١٧٦٧دا، کاتێک شارەکە بەھۆی ناکارامەیی فەرمانڕەواکانییەوە خەریک بوو لەناو بچێت، سوپای داگیرکەری بۆرما کۆمەڵێک دانیشتووی گەمارۆدا و گرت، لەنێو دیلەکاندا ژمارەیەکی زۆر چەکداری موای تای ھەبوون، کە لەلایەن پیاوە بۆرمایییەکانەوە کوژران "گۆنگ سۆکی پرا" "نای" لە گرووپی "پۆسام تون" لە شاری ئۆنگۆا دەستگیرکران. لە ساڵی ١٧٧٤ لە شاری ڕەنگون لە بۆرما، لۆرد ھەنگارا پاشای بۆرما بڕیاریدا بۆ ماوەی حەوت ڕۆژ و شەو یادی بوودا بگێڕێت. ھەروەھا یاری بۆکسێنی لە نێوان شەڕڤانانی موای تای تایلەندی و بۆرما ڕێکخست کە خەڵاتەکەی دیارییەکی شاھانە بوو. یەکێک لە بەرنامەکانی ئاھەنگەکە نمایشێکی کۆمیدی ناوخۆیی بوو بە ناوی "لیکای"، یارییەکی شمشێربازیش پلانی بۆ دانرابوو، ئەڵقەیەکی بۆکسێن لەبەردەم تەختی پاشا دانرابوو. لە یەکەم ڕۆژی ئاھەنگەکەدا، بۆکسێنەرێکی بۆرما لە شەڕکەرێکی تایلەندی موای تای بردەوە بۆ ئەوەی خۆشەویستی و ڕێزی خۆی بۆ پاشا نیشان بدات. کاتێک ئەو جەنگاوەرە تایلەندییە موای تایە دەچووە ناو ڕینگەوە، ناوبژیوان بە "نای خانم توم" ناساند، بۆکسێنەرێکی بەناوبانگ و بەھێزی خەڵکی ئایۆتایا، بینەران جەنگاوەرێکی بەھێزی پێست ڕەشیان بینی، سەیری یەکتریان دەکرد و چەپڵەیان بۆ دەدا، ھەر کە ڕووبەڕووی شەڕکەرێک بووەوە لەبەردەمیدا دەستیان بە سەماکردن دەکرد، ئەمەش زۆر سەرسووڕمانی بینەرانی بۆرما دەکرد. دواتر ناوبژیوان ڕوونیکردەوە کە ئەم سەمایە ڕێوڕەسمێکی نەریتییە کە شەڕکەرێک بۆ ڕێزلێنان لە ڕاھێنەرەکەی ئەنجامی دەدات. کاتێک سیگناڵی دەستپێکردن دەنگی دایەوە، نای خانم تۆم ھێرشی کردە سەر بەرامبەرەکەی و مشتێکی لێدا و ئەژنۆی لە سنگیدا تا کەوتە سەر زەوی، براوەی یارییەکە ڕانەگەیەندرا، بۆیە ناچار بوو شەڕ لەگەڵ نۆ بۆکسێنەری دیکەی بۆرما بکات، بڕیارێک کە ئەوی دیکەی ھان دا بۆکسێنەرانی بۆرما خۆبەخشانە بۆ شکستپێھێنانی نای خانم توم. نای خانۆم تۆم ڕازی بوو شەڕی بۆکسێنەرانی تری بۆکسێنی بۆرما بکات بۆ پاراستنی شکۆمەندی بۆکسێنی تایلەندی، دوا بەرامبەری وەستایەکی بۆکسێن بوو کە لە ڕاستیدا ھاتبووە شارەکە بۆ بینینی فێستیڤاڵەکە، بۆیە خۆبەخشانە شەڕی کرد، بەڵام زۆری نەخایاند بە چەقۆ شکستی ھێنا؛ و نای خانم توم ئەژنۆی شکا بەجۆرێک کە ئیتر کەس نەیوێرا شەڕی لەگەڵ بکات. لە کۆتاییدا پاشای مانگرە ھەبوو کە زۆر سەرسام بوو بە شەڕەکەی. لە مێژوودا وەک یەکەمین شەڕکەری موای تای باسکراوە کە توانی بە شانازییەوە بۆکسێنی تایلەندی بەناوبانگ بکات و متمانە و ناوبانگێکی پێببەخشێت لە دەرەوەی سنوورەکانی تایلەند، بەجۆرێک ئەم چیرۆکە لە مێژووی بۆرمادا پارێزراو بووە تا ئەمڕۆ کە "نای". خانۆم" تۆم توانی پێش شا مانگرە توانی شەڕڤانێکی بۆرما بشکێنێت. پاشا پڕ بوو لە سەرسامی و ڕێزگرتن لێی و وتی کە ئەم جۆرە شەڕ و وەرزشە تێکەڵ بە خوێنی تایلەندییە، ھەرچەندە بەبێ چەک و بە دەستی ڕووت دەتوانن بە تەنھا بەرامبەرەکانیان شکست پێبھێنن شکست و بەھرەکەیان ھەروەھا سیحرە؛ بۆیە متمانە و ناوبانگی موای تای بەم شێوەیە دروست بوو. ھیچ بۆکسێنێکی تر وەک بۆکسێنی تایلەندی نییە. ئەژنۆ و قاچ و ئەژنۆ و مشت ھەموویان بەکاردەھێنرێن؛ و ھەرچەندە بۆکسێنەرەکە بچووک بێت، ھەرگیز شکست ناھێنێت. ھەر نۆ بۆکسێنەری بۆرما لەلایەن بۆکسێنەرێکی تایلەندی شکستیان ھێنا.

چەند یاسایەکی پیرۆزی موای تای

لەبری ئەوەی ڕەخنە لە کۆمەڵگا بگرن، ڕاوەستن بۆ یارمەتیدانی کۆمەڵگا.
بە ئەدەب و خۆبەزلزان بە.
شانازی بە ڕاھێنانەکانتەوە مەکە لەم وەرزشەدا.
نیشتمانپەروەر بە و بە ڕێزەوە باسی وڵاتەکەت بکە
ڕاستگۆبە لەگەڵ کەسانی تر و خۆت.
کۆشش بە لە ڕاھێنانەکانتدا و شەرم مەکە لە کار تەنانەت لە کاری قورس ھەمیشە ئارام بە.
لە حوکمدان تیژ بە و ڕەچاوی بنەما ڕەوشتییەکان بکە

سەرچاوەکان

^ علی حقشناس، دانشنامە ھنرھای ڕزمی، تھران، نگاە بوستان، چ اول، ۱۳۹۵، ص ۳۳۷.
^ توکل شعار، حمیدرضا، ورزشھای ڕزمی و بنیانگذاران بزرگ آن، تھران، انتشارات مھر، ۱۳۹۴، صص ۱۸۷–۱۸۶.
^ توکل شعار، حمیدرضا، ورزشھای ڕزمی و بنیانگذاران بزرگ آن، تھران، انتشارات مھر، ۱۳۹۴، ص ۱۸۹.

[1] علی حقشناس، دانشنامە ھنرھای ڕزمی، تھران، نگاە بوستان، چ اول، ۱۳۹۵، ص ۳۳۷.

[2] توکل شعار، حمیدرضا، ورزشھای ڕزمی و بنیانگذاران بزرگ آن، تھران، انتشارات مھر، ۱۳۹۴، صص ۱۸۷–۱۸۶.

[3] توکل شعار، حمیدرضا، ورزشھای ڕزمی و بنیانگذاران بزرگ آن، تھران، انتشارات مھر، ۱۳۹۴، ص ۱۸۹.

[١]

[٢]

[٣]