قاھیرە
قاھیرە گەورەترین شار و ھەروەھا پایتەختی وڵاتی میسرە کە لە لێوارەی چەمی نیلدا ھەڵکەوتووە. ژمارەی دانیشتوانی قاھیرە زیاتر لە ١٥ میلیۆنە و ئەمە قاھیرە دەکاتە گەورەترین شاری کیشوەری ئافریقا و گەورەترین شاری جیھانی عەرەبی.
| قاھیرە | |
|---|---|
| بە عەرەبی: القاهرة | |
 | |
| دامەزران | ٦ی تەممووزی ٠٩٦٩ |
| ناو بە زمانی فەرمی | القاهرة |
| زمانی فەرمی | زمانی عەرەبی |
| کیشوەر | ئەفریقا |
| وڵات | میسر |
| پایتەختی | میسر |
| دابەشکاریی کارگێڕی | پارێزگای قاھیرە |
| ناوچەی کاتی | UTC+02:00، UTC+03:00 |
| ناوچەی جوگرافی | Lower Egypt |
| پۆتانی شوێن | ٣٠°٢′٤٠″N ٣١°١٤′٩″E |
| سەرۆک | Abd El Azim Wazir |
| ئەندامی | Creative Cities Network، Organization of World Heritage Cities |
| دانیشتووان | ٩٬٦٠٦٬٩١٦ |
| بەرزی لە ئاستی دەریا | ٢٣ مەتر |
| ڕووداوە بەرچاوەکان | Siege of Cairo، Capture of Cairo، plague epidemic |
| ڕووبەر | ٥٢٨ کیلۆمەتر چوارگۆشە |
| کۆدی پۆستە | 11511–11668 |
| وێبگە | https://www.cairo.gov.eg/ |
| ھاشتاگ | Cairo |
| ئابووری بابەت | economy of Cairo |
| Time of earliest written record | ١ی کانوونی دووەمی ٠٩٦٩ |
| کۆدی تەلەفۆن | 02 |
 | |
پۆتانەکان: 30°3′29″N 31°13′44″E / 30.05806°N 31.22889°E
قاهیرە حەوت هەزار و ٩٤٧ هەزار و ١٢١ کەسی تێدایە. نزیکەی ١٧٢٩٠۰۰۰۰۰ کەس لە ناوچە شارییەکانیدا دەژین.[١] شارەکە لەسەر ڕووباری نیلە.
ناوی سەرەکی
دەستکاریسەرەتا المنسورییە لەسەر ناوی المنسور ئەبو المعز لادین الله ڕێگەپێدراوە.و ئەستێرەناس و دەرکەوتنی هەسارەی المریخ لە ئاسماندا لە کاتی دامەزراندنی شارەکەدا لە قاهیرە (هەسارەی ئەلمەریخ کە عەرەبەکان بە النجم القاهیر ناسراوە) چیرۆکێکی خەیاڵییە. تیایدا ناوی ئەلکاهیرە بە زمانی میسری کۆن ڕوون کراوەتەوە و بنەچەی کاهی-رایە کە بە واتای خاکی خودای ڕا و خاکی خۆر دێت. [٢]
جوگرافیا
دەستکاریئاوهەوا
دەستکاریشاری قاهرە کەشوهەوای بیابانیگەرمی هەیە (BWh) واتە کەشوهەوای گەرم و خۆرگیر و وشکی هەیە بەدرێژایی ساڵێک. بەڵام شارەکە شێداری زیاترە لە شارەکانی دیکە کە کەشوهەوای بیابانی گەرمیان هەیە (BWh).
| زانیاریی کەشوھەوا بۆ «Cairo» | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مانگی زایینی | ١ | ٢ | ٣ | ٤ | ٥ | ٦ | ٧ | ٨ | ٩ | ١٠ | ١١ | ١٢ | ساڵ |
| بەرزترین پلەی تۆمارکراو | ٨٨٫٠ (٣١) |
٩٣٫٦ (٣٤) |
١٠٠٫٢ (٣٨) |
١٠٩٫٨ (٤٣) |
١١٨٫٠ (٤٨) |
١١٥٫٥ (٤٦) |
١٠٨٫٧ (٤٣) |
١١٠٫١ (٤٣) |
١١٠٫٧ (٤٤) |
١٠٦٫٠ (٤١) |
٩٩٫٣ (٣٧) |
٨٦٫٤ (٣٠) |
١١٨٫٠ (٤٨) |
| نێونجی بەرزترین پلە | ٦٦٫٠ (١٩) |
٦٨٫٧ (٢٠) |
٧٤٫٣ (٢٤) |
٨٢٫٩ (٢٨) |
٩٠٫٠ (٣٢) |
٩٣٫٠ (٣٤) |
٩٤٫٥ (٣٥) |
٩٣٫٦ (٣٤) |
٩٠٫٧ (٣٣) |
٨٤٫٦ (٢٩) |
٧٦٫٦ (٢٥) |
٦٨٫٥ (٢٠) |
٨١٫٩٥ (٢٧٫٨) |
| نێونجی ڕۆژانە | ٥٦٫٥ (١٤) |
٥٨٫٨ (١٥) |
٦٢٫٤ (١٧) |
٧٠٫٢ (٢١) |
٧٦٫١ (٢٤) |
٨١٫١ (٢٧) |
٨١٫٧ (٢٨) |
٨١٫٣ (٢٧) |
٧٩٫٠ (٢٦) |
٧٣٫٩ (٢٣) |
٦٦٫٠ (١٩) |
٥٩٫٠ (١٥) |
٧٠٫٥ (٢١٫٣) |
| نێونجی کەمترین پلە | ٤٨٫٠ (٩) |
٤٩٫٥ (١٠) |
٥٢٫٩ (١٢) |
٥٨٫٣ (١٥) |
٦٣٫٩ (١٨) |
٦٨٫٢ (٢٠) |
٧٢٫٠ (٢٢) |
٧١٫٨ (٢٢) |
٦٨٫٩ (٢١) |
٦٣٫٣ (١٧) |
٥٧٫٤ (١٤) |
٥٠٫٧ (١٠) |
٦٠٫٤١ (١٥٫٨) |
| کەمترین پلەی تۆمارکراو | ٣٤٫٢ (١) |
٣٨٫٥ (٤) |
٤١٫٠ (٥) |
٤٥٫٧ (٨) |
٥٤٫١ (١٢) |
٦١٫٠ (١٦) |
٦٤٫٨ (١٨) |
٦٦٫٠ (١٩) |
٥٨٫١ (١٥) |
٥٤٫١ (١٢) |
٤١٫٤ (٥) |
٣٧٫٠ (٣) |
٣٤٫٢ (١) |
| نێونجی بارین ئینچ | ٠٫٢٠ (١٠) |
٠٫١٥ (٠) |
٠٫١٥ (٠) |
٠٫٠٤ (٠) |
٠٫٠٢ (٠) |
٠٫٠٠ (٠) |
٠٫٠٠ (٠) |
٠٫٠٠ (٠) |
٠٫٠٠ (٠) |
٠٫٠٣ (٠) |
٠٫١٥ (٠) |
٠٫٢٣ (١٠) |
٠٫٩٧ (٢٠) |
| سەرچاوە: World Meteorological Organization (UN) (1971–2000),[٣][٤] | |||||||||||||
مێژوو
دەستکاریناوچەی دەوروبەری شارەکە خاڵێکی گرنگی میسری کۆن بوو.
لە ساڵی ٩٦٨ فاتمییەکان چوونە ناو میسر و قاهرەیان کردە پایتەختی خەلافەتەکەیان.[٥]
مزگەوت و زانکۆی ئەلئەزهەر لە ساڵی ٩٧٢ دروستکراوە، ئەمە بووە کۆنترین زانکۆ لە جیهاندا. ناسراوترین مەدرەسە لە جیهانی ئیسلامیدا.[٦]
لە ساڵی 1992 قاهیرە بەهۆی بوومەلەرزەیەکی 5.8 پلە وێران بوو کە بووە هۆی گیانلەدەستدانی 545 کەس و برینداربوونی 6512 کەس و برینداربوونی 50 هەزار کەسی بێ ماڵ و حاڵ، ئەمەش وێرانکەرترین بوومەلەرزە لە دوای ساڵی 1847ەوە.
هەروەها ئەم شارە تاکە شار بوو کە دژی مەغۆلەکان وەستایەوە و بووە هۆی ئەوەی ئیسلام بە تەواوی لەناو نەچێت.[٧]
گەشتیاری
دەستکاری
هەرەمە گەورەکانی جیزە و هەرەمی هەنگاو شارەکانی سەکارە تەنها لە دەرەوەی شارەکەن.[٦]
مۆزەخانەی میسر گەورەترین کۆمەڵەی کەلوپەلی کۆن لە جیهاندا لە سەردەمی فیرعەونە کۆنەکاندا هەڵگیراوە. چەندین گەنجینەی گۆڕی شا توتانخامون لەم مۆزەخانەیەدا هەیە.[٦]
گواستنەوە
دەستکاریقاهیرە تۆڕێکی گەورەی گواستنەوەی وشکانی و دەریایی و ئاسمانی هەیە:
کێشەکان
دەستکاریشاری قاهیرە گەشەی کردووە و هەموو گەڕەکەکانی دەوروبەری لکێناوە، هەروەها کاریگەری لەسەر ژێرخانی هەبووە کە ناتوانێت هەموو گەشەکردنەکە لەخۆبگرێت و گەورەترین کێشە لە قاهیرە کێشەی پیسبوون و قەرەباڵغییە.[٨]
سه‌ر‌چاوه‌کان
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ دیمۆگرافیا جیهان ناوچە شارییەکان و پێشبینی دانیشتووان (PDF)، دیمۆگرافی، April 2009، لە 9 July 2009 ھێنراوە
{{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|accessdate=(یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ^ Limited، Elaph Publishing (١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧). «ناوی قاهیرە مانای چییە؟». Elaph - إيلاف (بە عەرەبی). لە ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}:|دوایین=has generic name (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ «Weather Information for Cairo». World Meteorological Organization. لە ١٤ی نیسانی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ «Cairo (A) Climate Normals 1961–1990». National Oceanic and Atmospheric Administration. لە ١٤ی نیسانی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ «جیهانی ئارامکۆی سعودیە: قاهیرە: هەزار ساڵە». archive.aramcoworld.com. لە ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ ئ ا ب ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریHedgesنەدراوە - ^ «Dū الفقار | چەک | بریتانیکا». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ «قاهیرە». web.archive.org. ٢٤ی حوزەیرانی ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی حوزەیرانی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
 | ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە قاھیرە تێدایە. |
