غەرانیق
ئایەتە شەیتانییەکان یان غەرانیق(بە عەرەبی: الغرانيق) وشەی «پێشنیاری شەیتان»ە، کە دەوترێت پێغەمبەری ئیسلام محەممەد لەناسینی بە ئایەتی خوایی تووشی ھەڵەبووە.[١] ئەو ئایەتانە لە ژیاننامەی سەرەتایی محەممەد لەلایەن وەقدی و ئیبن سەعد و ئیبن ئیسحاق و تەفسیر ئەلتەبری (ھەرچەندە ھیچ کام لەو ژیاننامەیە زووانە حەدیسێکی دروست بۆ ئایەتە شەیتانییەکان دابین ناکەن) دەدۆزرێتەوە.
یەکەم بەکارھێنانی ئەم دەستەواژەیە دەگەڕێتەوە بۆ ویلیام مویر لە ساڵی ١٨٥٨.[٢]
لە چیرۆکەکەدا ھاتووە، کە محەممەد لە مەککە نوێژی لەگەڵ خەڵک دەکرد و سوورەتی نەجمی دەگێڕایەوە، بۆیە کاتێک دەیخوێندەوە شەیتان قسەی لەسەر زمانی ھەڵدا، کە تێیدا ستایشی چەنپەرستانی دەکرد و بۆپاڕانەوەیان لەلای خودا پشتڕاست کردەوە و ئەمانە وشەکانن:(بە عەرەبی: تلك الغرانيق العُلى، وإن شفاعتهن لَتُرتَجَى) ئەوان باڵندەی بەرزخوازن و ھیوای بۆپاڕانەوەیان دەخوازرێت، جا کاتێک ھاوەڵگەران گوێیان لێ بوو، دڵخۆش بوون و دڵنیا بوون و سوژدەیان لەگەڵ پێغەمبەری محەممەددا کرد، چونکە ستایشی خوداوەندەکانی دەکرد و لە نوێژەکانیدا بە باشی باسیانی دەکرد.[٣]
گێڕانەوەی بنەڕەتی
دەستکاری
چەندین گێڕانەوەی ڕووداوەکە ھەیە، کە لە پێکھاتەی گێڕانەوە و وردەکاریدا جیاوازن، بەڵام ڕەنگە بە شێوەیەکی بەرفراوان تێکەڵ بکرێن بۆ دابینکردنی چیرۆکێکی بنەڕەتی.[٤] وەشانە جیاوازەکانی چیرۆکەکە لە تەفسیرە سەرەتایییەکان (تەفسیری قورئان) و ژیاننامەی پێغەمبەردا تۆمارکراوە، وەک ژیاننامەی ئیبن ئیسحاق.[٥] چیرۆکەکە لە شێوازی بنەڕەتی خۆیدا باس لەوە دەکات کە محەممەد تامەزرۆی ئەوە بووە خزم و دراوسێکانی مەککە بگۆڕێت بۆ ئیسلام. لەکاتێکدا ئەم ئایەتانەی سوورەتی نەجمی دەخوێندەوە، بە وەحییەک لە فریشتەی جبرەییل دادەنرێت:
جا ھەواڵم بدەنێ دەربارەی لات و عوززا و سێھەمیش مەنات
شەیتان فریوی دا بۆ ئەوەی ئەم دێڕەی خوارەوە بڵێت:
ئەوان باڵندەی بەرزەفڕن کە ھیوای شەفاعەتیان دەخوازرێت.
وەسفی چیرۆکەکە
دەستکاریلە ساڵی ٦١٥ زایینی دا، ھەندێک لە شوێنکەوتووانی محەممەد بەرەو ئیتیۆپیا ھەڵاتن. بەپێی ڕێکەوتنی ئەل عرواح (تەبەری) زۆربەی کۆچبەران دوای بەھێزبوونی ئیسلام گەڕانەوە بۆ شارۆچکەکەیان، ئەمەش دوای ئیسلامبوونی عومەر و حەمزە بەڵام چیرۆکێکی تەواو جیاواز ھەیە دەربارەی ئەوەی بۆچی کۆچبەرانی ئیتیۆپیا گەڕاونەتەوە بۆ مەککە. ئەم چیرۆکە کە بە «غەرانیق» ناسراوە لە دەقە مێژوویییەکاندا گێڕاوەتەوە. بەگوێرەی ئەم بەسەرھاتە، محەممەد کاتێک سوورەتی نەجمی دەگێڕایەوە دوو ئایەتی خوێندەوە کە شەیتان ھەڵیگێڕابوو، ھەروەھا بوونی سێ خودای مەککەی پەسەند کرد، کە پێی دەوترێت کچەکانی خوا، ستایشی کردوون. ئینجا تکاکاری و تکاو پاڕانەوەی خۆی ھێنایە ناوەوە. لەم سوورەتەدا (ئایەتەکانی ١٩ و ٢٠)، ئاماژە بە سێ بتی بەناوبانگی عەرەبی پێش ئیسلام (لات و عزی و مەنات) دەکات. بەپێی چیرۆکی غەرانیق محەممەد دوو ئایەتی تری خوێندەوە لە دوو ئایەتی خوارەوەدا کە دواتر لە دەقی قورئاندا لابران بەھۆی ئەوە کە شەیتان ئەم ئایەتانەی لەسەر زمانی محەممەد ھێناوە و محەممەدیش پەشیمانە لە دەربڕینی، لەتێکستی قورئاندا لادراوە. دەقی ئەو دوو ئایەتەی کە بانگەشەیان بۆ کراوە لەم شێوەیەیە:
«فاِنّھُن الغرانیقُ العُلی و اِنّ شفاعتَھُنّ لَتُرتَجی» ئەوان باڵندەی بەرزەفڕن کە ھیوای شەفاعەتیان دەخوازرێت.
لە کۆتاییدا محەممەد ئایەتی سوژدەی خوێندەوە و موسڵمانان و نا موسڵمانان کەوتنە سوژدە. جا کاتێک ھاوەڵگەران گوێیان لێ بوو، دڵخۆش بوون و دڵنیا بوون و سوژدەیان لەگەڵ محەممەددا کرد، چونکە ستایشی خوداوەندەکانی دەکرد و لە نوێژەکەی بە باشی باسیانی دەکرد. موسڵمانە کۆچبەرەکان پاش بیستنی ھەواڵەکە گەڕانەوە مەککە. دوای ئەوەی جبرەییل بۆ محەممەد ئاشکرای کرد و پێیڕاگەیاند، ئەو ئایەتانەی ستاندنەوە.
گێڕانەوەی تەبەری
دەستکاریباسی وردی ئەم ڕووداوە لە مێژووی تەبەریدا دەدۆزرێتەوە (بەرگی شەشەم) (نزیکەی ٩١٥ی زایینی):
پێغەمبەر تامەزرۆی بەختەوەری گەلەکەی بوو، ئارەزووی دەکرد بە ھەر ڕێگەیەک کە بتوانێت بیانباتە لای خۆی. باس لەوە کراوە کە تامەزرۆی ڕێگەیەک بووە بۆ بردنەوەیان باس لەوە کراوە کە تامەزرۆی ڕێگەیەک بووە بۆ بردنەوەیان، بەشێک لەو کارەی کە کردوویەتی بۆ ئەو مەبەستە ئەوەیە کە ئیبن حومەید پێی، لە سەلامەوە، لە محمدی کوڕی ئیسحاق، لە یەزیدی کوڕی زیاد ال -مەدانی، لە محمدی کوڕی کەعب القرازییەوە:
کاتێک پێغەمبەر بینی گەلەکەی لێ ھەڵگەڕاندەوە و سزایان دا لەو شتانەی کە لە خودا ھێنابووی، ھیوای خواست شتێک لە خوداوە بۆی بێت کە بیانکێشێت بۆ لای خۆی. نزیک لەوان. بە خۆشەویستییەکەی و تامەزرۆیی بۆ گەلەکەی، دڵخۆشی دەکرد ھەندێک لەو نەھامەتیانە کەم بکاتەوە کە لە مامەڵەکردن لەگەڵیاندا دۆزیویەتەوە.
پاشان خوای ئایەتھی دابەزاند: سوێند بەئەستێرە کاتێک لەشوێنی خۆی دەترازێت و بەخێرایی بەردەبێتەوە و ئاوا دبێت. ھاوەڵ وھاوڕێی ئێوە گومڕاو سەرلێشێواو نەبووە، لەرێگەی ڕاست و ڕەوان نەترازاوە، قسەو گوفتاریشی لەئارەزوو بازی و ھەواو ھەوەسەوەنییە [Q.53:1] جا ھەواڵم بدەنێ دەربارەی لات و عوززا و سێھەمیش مەنات.[٦]ئەوەی بیری دەکردەوە و ھیوای دەخواست بۆ گەلەکەی خستە سەر زمانی و وتی: ئەوان باڵندەی بەرزەفڕن کە ھیوای شەفاعەتیان دەخوازرێت.
قوڕەیش کە ئەو قسەیەیان بیست، خۆشحاڵ بوون. ئەوەی لەبارەی خوداوەندەکانیانەوە وتبووی، دڵی خۆش و گوێیان لێ گرت. باوەڕداران متمانەیان بە پێغەمبەرەکەیان ھەبوو سەبارەت بەو شتانەی کە پەروەردگاریان بۆی ھێناون: گومانیان لە ھیچ خلیسکان و وەھم و ھەڵەیەک نەدەکرد. کە سوجدەی برد و موسڵمانان لەوێدا شوێن پێغەمبەرەکەیان کەوتن و باوەڕیان بەو شتانە ھەبوو کە بۆی ھێناون و گوێڕایەڵی فەرمانەکەی بوون. ھەروەھا ئەو موشریکونانەی قوڕەیش و ئەوانی دیکە کە لە مزگەوتەکەدا بوون سوجدەیان برد بەھۆی ئەوەی کە گوێیان لێبووبوو سەبارەت بە خوداوەندەکانیان دەیگوت. لە ھەموو مزگەوتەکەدا ئیماندار و کافیرێک نەبوو کە سوجدە نەبات. تەنھا وەلید بن المغیرە کە شێخێکی بەساڵاچوو بوو و نەیدەتوانی سوجدە ببات، بەشێک لە خاکی دۆڵی مەککەی لە دەستی دا کۆکردەوە [و بە نێوچاوانیدا دای نا]. پاشان ھەمووان لە مزگەوتەوە بڵاوبوونەوە.
قوڕەیش چوونە دەرەوە و دڵخۆش بوون بەو شتانەی کە بیستبوویان لەسەر ئەو شێوازەی کە باسی خوداکانیان کرابوو. ئەوان دەیانگوت "محمد بە لەبارترین شێوە ئاماژەی بە خوداوەندەکانمان کردووە. لە قسەکانیدا وتی کە " ئەوان باڵندەی بەرزەفڕن کە ھیوای شەفاعەتیان دەخوازرێت.".'
ئەو شوێنکەوتانەی پێغەمبەر کە کۆچیان کردبوو بۆ خاکی حەبەشە، گوێیان لە کاروباری سوجدە بوو، و پێیان ڕاگەیەندرا کە قوڕەیش ئیسلامی قبوڵ کردووە. ھەندێک لە پیاوان لە نێوانیاندا بڕیاریان دا بگەڕێنەوە و ھەندێکی دیکەشیان مانەوە.
جبرەییل ھات بۆ لای پێغەمبەر و گوتی: 'ئەی محمد چیت کردووە؟ ئەو شتانەت بۆ خەڵکی خوێندەوە کە من لە خواوە بۆت نەھێناوم، و ئەوەت وتووە کە پێت نەگوتراوە. '
لەو کات پێغەمبەر زۆر دڵتەنگ بوو و زۆر لە خودا ترسا. بەڵام خودا بە میھرەبانی خۆی وەحییەکی بۆ نارد، دڵنەوایی دا و گەورەیی ئەوەی ڕوویدابوو کەم کردەوە.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «Ibn Taymiyyah and the Satanic Verses». Studia Islamica (بە ئینگلیزی) (87): 67. ی ی 1998. doi:10.2307/1595926. ISSN 0585-5292.
{{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ The Oxford Dictionary of Islam (بە ئینگلیزی). New York: Oxford University Press, USA. ی ی 2003. p. 563. ISBN 978-0-19-512558-0. لە 7ی ئازاری 2022 ھێنراوە.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|accessdate=و|date=(یارمەتی) - ^ «Tafsir al-Tabari». المصحف الإلكتروني (بە عەرەبی). جامعة الملك سعود. لە 8ی ئازاری 2022 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی) - ^ Encyclopaedia of the Qurʾān — Brill (بە English) (1St Edition ed.). Leiden: Brill. October 5, 2006. ISBN 978-9004147645. لە 17ی ئابی 2022 ھێنراوە.
{{cite book}}:|edition=دەقی زیادەی ھەیە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|accessdate=و|date=(یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ The Life of Muhammad: A Translation of Ishāq's Sīrat Rasūl Allāh (بە ئینگلیزی). Karachi: Oxford University Press. ی ی 1955. p. 165. ISBN 978-0-19-636033-1. لە 17ی ئابی 2022 ھێنراوە.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|accessdate=و|date=(یارمەتی) - ^ «The Quran». The Quran (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٤ ئەرشیڤ کراوە. لە 25ی ئابی 2022 ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی)
