شانشینی غەزنەوی
شانشینی غەزنەوی یان غەزنەوییەکان (٩٧٥–١١٨٧ ز) (٣٤٤ کۆچی. کۆچی - ٥٨٣ کۆچی. پ) خانەوادەیەکی زنجیرە فەرمانڕەوای بە ڕەچەڵەک تورک،[١][٢][٣] فارسی زمان و موسڵمان لە ناوچەکانی ڕۆژھەڵاتی ئێرانی گەورە، بە تایبەت فەرارۆد و خوراسانی گەورە. بەڵام وەک پەرەپێدەر و بڵاوکەرەوەی ئیسلام لەلایەن خەلافەتی عەباسییەوە سەرنجی درا و پەسەند کرا. ناوبانگی ئەم شانشینییە زیاتر دەگەڕێتەوە بۆ ئەو فەتحانەی کە لە ھیندستان ئەنجامی داوە. لەوەتەی غەزنەوییەکان یەکەم بناغەکانی شەھریارییان لە شاری غەزنین دەستپێکردووە، بە غەزنەوییەکان ناسراون. دامەزرێنەری ئەم بنەماڵەیە سوڵتان مەحموود غەزناوی بوو. باوکەکانی کۆیلەی تورکی دەرباری سامانی لە خوراسان بوون کە ڕوویان لە خوراسان کردووە.[٤] بەناوبانگترین شازادەکانی ئەم بنەماڵەیە سوڵتان مەحموود و کوڕەکەی سوڵتان مەسعوود بوون. لەگەڵ شکستی غەزنەوییەکان لە سەلجوقییەکان لە شەڕی داندەنگان[٥] و دوای سوڵتان مەسعوود، ئەم شانشینییە لاواز بوو و بۆ ماوەیەک حوکمڕانییەکەی لە بەشێک لە ھیندستان و ئەفغانستانی ئێستادا سنووردار بوو. حکومەتی غەزنەوی ھیندستان لە ڕووی خۆشەویستی ھونەری و گرنگیدان بە شاعیرانی فارس و بڵاوبوونەوەی زمانی فارسی گرنگییەکی زۆری ھەیە. لە کۆتایی دەسەڵاتی سامانیدا، یەکێک لە ژەنەڕاڵە تورکمانەکانی ئەم شانشینە، بە ناوی ئەلپتەگین، بە ھاوپەیمانی ھەندێک کەسی دیکە، ھەوڵیدا ئەندامێکی بنەماڵەی سامانییەکان بە ناوی نەسر بن عەبدولمەلیک بن نوح بھێنێتە سەر دەسەڵات، بەڵام ئەو شکستی ھێنا، و ئامۆزاکەی، مەنسوور بن نوح، جێگەی خۆی لەسەر تەخت گرتەوە. دوای ئەم ڕووداوە ئەلباتکین چووە شاری غەزنین لە ئەفغانستانی ئێستا و لەوێ دەسەڵاتی گرتە ئەستۆ.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «GHAZNAVIDS – Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org.
- ^ «Ghaznavid dynasty | Turkic dynasty» (بە ئینگلیزی). Encyclopedia Britannica.
- ^ Böwering, Gerhard; Crone, Patricia; Mirza, Mahan (January 1, 2012). The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought. Princeton University Press. pp. 410–411.
- ^ تاریخ ایران و جھان (۱)، ص ۲۷۵
- ^ «Battle of Dandānqān | Iranian history» (بە ئینگلیزی). Encyclopedia Britannica.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە شانشینی غەزنەوی تێدایە. |