دامەزراوەی توێژینەوەی ئەتۆمی بەغداد
دامەزراوەی توێژینەوەی ئەتۆمی بەغداد دامەزراوەیەکی ئەتۆمییە کە پاشماوەی ڕیاکتۆرە ئەتۆمییەکانی تێدایە کە لە ساڵی ١٩٨٠ لەلایەن ئێرانەوە، ئیسرائیل لە ساڵی ١٩٨١ و ئەمریکا لە ساڵی ١٩٩١ بۆردومانکراون سووتەمەنی ڕیاکتۆر و پاشماوەی پیشەسازی و پزیشکی. ئەو ماددە تیشکدەرە بۆ بۆمبی دابەشبوون بەسوود نابێت، بەڵام دەتوانرێت لە بۆمبێکی پیسدا بەکاربهێنرێت. دوابەدوای داگیرکردنی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣، دامەزراوەکە بە شێوەیەکی زۆر لەلایەن سەدان عێراقی تاڵان کرا، هەرچەندە ڕوون نییە چی بردراوە.[١]
مێژوو
دەستکاریناوەندی لێکۆڵینەوەی ئەتۆمی بەغداد، سایتی سەرەکی ئەتۆمی بوو لە عێراق کە پەیوەندی بە مامەڵەکردن لەگەڵ ماددە ئەتۆمییەکانەوە هەبوو. لە ساڵی ١٩٦٧ دەستی پێکرد کاتێک سێ دامەزراوەی سەرەکی ئەتۆمی و شوێنی پاشماوە خراونەتە کار. ئەمانە بریتی بوون لە ڕیاکتۆری توێژینەوە، بینای بەرهەمهێنانی ئایزۆتۆپی ڕادیۆیی و وێستگەی فڕێدان (کۆگای پاشماوە). دواتر زۆر دامەزراوەی ئەتۆمی دیکە لەم شوێنەدا دروستکران و هەروەها ڕیاکتۆرەکە لە پلەی ٢٠٠٠ بەرزکرایەوە بۆ ٥٠٠٠.[٢]
تا ساڵی ١٩٩١ ئەو دامەزراوەیە دامەزراوەیەکی لێکۆڵینەوەی ئەتۆمی بووە کە گوایە لەژێر ڕێبەرایەتی خدر حەمزەدا بووە. دامەزراوەکە بە بەرمێکی خۆڵ دەورە دراوە کە چوار میل (٦.٤ کیلۆمەتر) لە دەوروبەری و بەرزییەکەی ١٦٠ پێ (٥٠ م)، و ڕیاکتۆری توێژینەوەی ئۆسیراکی تێدایە کە لەلایەن ئیسرائیلەوە دروستکرابوو، لە ساڵی ١٩٨١ لەلایەن ئیسرائیلەوە لەناوبرا، ئیسرائیل ئیدعای کرد کە ژوورێکی ژێرزەمینیی نهێنی بۆ بەرهەمهێنانی پلۆتۆنیۆم. پلۆتۆنیۆم لە ڕیاکتۆرە بەخێوکەرەکاندا بەرهەم دەهێنرێت بە دەورەدانی سەرچاوەیەکی نیوتڕۆن، وەک ڕیاکتۆری ئەتۆمی، ئەو نیوتڕۆنانەی بەهۆی دابەشبوونی ناوکییەوە دەردەچن، بەخشراون، کە بەرهەم دەهێنێندرێت و هەرزانترین و ئاسانترین ڕێگایە بۆ بەدەستهێنانی بەرهەمهێنانی پلۆتۆنیۆم بە قەبارەیەکی گەورە. بەڕێوەبەری ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی کە پشکنینی بەردەوامی بۆ کۆمپلێکسەکە ئەنجامدا، ئاماژەی بەوەدا کە خەزنەیەکی نهێنی لە ٤٠ مەتر لە خوار ناوەکی ڕیاکتۆرەکەوە زۆر کاریگەر نابێت، کە ئیسرائیل وەڵامی دایەوە و بە ڕاستکردنەوەی لێدوانی سەرەتایی خۆیان بۆ ٤ مەتر. ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی ئاگاداری خەزنەیەکی لەو جۆرە بوو بەڵام زەوی ڕیاکتۆرەکە قەڵغان بوو و خەزنەکە میکانیزمەکانی بەرزکردنەوەی داری کۆنترۆڵەکانی تێدابوو کە پێویستی بە دەستگەیشتن هەیە بۆ چاککردنەوە. بە گوتەی بەڕێوەبەری ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی، قەڵغانەکە ڕێگری لە نیوترۆنەکانی پێویست دەکات بۆ گۆڕین و ڕیاکتۆرەکە ناتوانێت کار بکات ئەگەر خەزنەکە بەهۆی پڕکردنەوە لە یۆرانیۆمەوە ڕێگری لێبکرێت.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «UNITED NATIONS SECURITY COUNCIL OFFICIAL RECORDS THIRTY-SIXTH YEAR 2288th MEETING: 19 JUNE 1981» (PDF). p. 2. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
It has been stated by the Israelis that a laboratory located 40 meters below the reactor-the figure was later corrected to four meters which allegedly had not been discovered by IAEA inspectors had been destroyed. The existence of a vault under the reactor that has apparently been hit by the bombing is well known to the inspectors. That vault contains the control rod drives and has to be accessible to the staff for maintenance purposes. In order to protect the staff from radiation, the ceiling of the vault consists of a thick concrete slab which in turn is lined with a heavy steel plate and therefore, that space could not be used to produce plutonium.
- ^ «Implementation of the Safeguards Agreement between the Republic of Iraq and the International Atomic Energy Agency pursuant to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons. Report by the Director General» (PDF). International Atomic Energy Agency. ١٤ی تەممووزی ٢٠٠٣.
