خوێندەواری

خوێندەواری بە مانا فراوانەکەی بریتییە لە توانای خوێندنەوە و نووسین.^[١] لای ڕێکخراوی یونسکۆ پێناسەکە فراوانترە: «کۆمەڵێک توانایە لە خوێندنەوە، نوسین و توانای ژماردن» یان «ڕێگای ناسینەوە، تێگەشتن، وەرگێڕان، دروستکردن و گەیاندن لە بواری بەردەوام دیجیتاڵ بوونی جیھانێکی پڕ لە زانیاریی بە دەق بڵاوکراوە.»^[٢]

خوێندەواری بناغەی خوێندن و پەروەردەیە و بەگشتی بریتییە لە فێرکردنی خوێندن و نوسین لە ساڵانی سەرەتای خوێندندا. لەناوبردنی نەخوێندەواریش ھەڵمەتێکی جیھانییە. لە ھەرێمی کوردستاندا وشە لەناوبردنی خوێندەواری بە عەرەبی (محو_الأمية)^[٣] کورتکرابوەوە بۆ «مەحەلومی» و دەوڵەت و کەسایەتییە جیاوازەکانی عێراق بەرنامەی نەھێشتنی نەخوێندەواریی جیاوازیان ھەبووە بۆ پێگەشتوان. هەندێک لە توێژەران پێشنیاری ئەوە دەکەن کە بتوانرێت مێژووی بایەخدان بە چەمکی "خوێندەواری" بەسەر دوو ماوەدا دابەش بکرێت. سەرەتا ماوەی پێش ساڵی ١٩٥٠ کە خوێندەواری تەنیا وەک خوێندەواری ئەلفوبێی (ناسینەوەی وشە و پیت) تێدەگەیشت. دووەمیان ئەو ماوەیەیە کە لە دوای ساڵی ١٩٥٠ کە بە هێواشی خوێندەواری دەستی پێکرد بە چەمک و پڕۆسەیەکی فراوانتر، کە بریتییە لە خوێندەواریی کرداری. ئەم فراوانکردنەی چەمکی نەریتی خوێندەواری لە کاتێکدا ڕوویدا کە کۆدەنگی لە نێوان توێژەران لە لێکۆڵینەوەکانیان پێکهاتن و توێژینەوەی پەروەردە و زمانناسیی هاتە ئاراوە، کە کەم هەست دەکات لە دەرەوەی هەندێک چوارچێوەی دیاریکراو قسە لە خوێندنەوە یان نووسین بکات بۆ نموونە تەنانەت قۆناغی زۆر زووی بەدەستهێنانی زاڵبوون بەسەر هێما - شێوەکان لە چوارچێوەی کۆمەڵایەتی تایبەتدا ڕوو دەدات (تەنانەت ئەگەر ئەو چوارچێوەیە بە سادەیی "قوتابخانە") بێت، و دوای دەستکەوتی چاپکردنیش هەر نموونەیەک لە خوێندنەوە و نووسین خوێندنەوە و نووسین، بۆیە، هەرگیز لە توخمە کۆمەڵایەتی و کولتوورییەکان هەڵناگیرێن^[٤].

سەرچاوەکان

^ http://www.oed.com/viewdictionaryentry/Entry/109054^{[بەستەری مردوو]}
^ https://plus.google.com/+UNESCO (٢٥ی نیسانی ٢٠١٣). «Literacy». UNESCO (بە ئینگلیزی). لە ١٢ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite web}}: |دوایین= has generic name (یارمەتی); بەستەری دەرەکی لە |دوایین= (یارمەتی)
^ «محو الأمية»، ويكيبيديا (بە عەرەبی)، 2020-09-03، لە 2021-02-12 ھێنراوە
^ https://www.researchgate.net/publication/333470256_Understanding_functional_illiteracy_from_a_policy_adult_education_and_cognition_point_of_view_Towards_a_joint_referent_framework

ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت.

[1] ttp://www.oed.com/viewdictionaryentry/Entry/109054^{[بەستەری مردوو]}

[2] ttps://plus.google.com/+UNESCO (٢٥ی نیسانی ٢٠١٣). «Literacy». UNESCO (بە ئینگلیزی). لە ١٢ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite web}}: |دوایین= has generic name (یارمەتی); بەستەری دەرەکی لە |دوایین= (یارمەتی)

[3] «محو الأمية»، ويكيبيديا (بە عەرەبی)، 2020-09-03، لە 2021-02-12 ھێنراوە

[4] ttps://www.researchgate.net/publication/333470256_Understanding_functional_illiteracy_from_a_policy_adult_education_and_cognition_point_of_view_Towards_a_joint_referent_framework

[١]

[٢]

[٣]

[٤]