حوسێن جاوید
حوسێن جاوید (بە ئازەربایجانی: Hüseyn Cavid)، لەدایکبووە حوسێن عەبدوڵا ئۆغلو ڕەسیزادە (٢٤ی تشرینی یەکەمی ١٨٨٢، نەخچیڤان – ٥ی کانوونی یەکەمی ١٩٤١، شێڤچێنکۆ، ناحیەی تەیشێتسکی)، شاعیر و شانۆنامەنووسێکی دیاری ئازەربایجانی سەرەتای سەدەی بیستەم بووە. یەکێک بووە لە دامەزرێنەرانی بزووتنەوەی ڕۆمانتیزمی پێشکەوتنخواز لە ئەدەبی ھاوچەرخی ئازەربایجانیدا. لە کاتی پاکتاوکردنی ستالین لە یەکێتی سۆڤیەت دوورخرایەوە.
| حوسێن جاوید | |
|---|---|
| بە ئازەربایجانی: Hüseyn Cavid | |
 | |
| لەدایکبوون | ٢٤ی تشرینی یەکەمی ١٨٨٢ نەخچیڤان، ئازەربایجان |
| مردن | ٥ی کانوونی یەکەمی ١٩٤١ (٥٩ ساڵ ژیاوە) Tayshetsky District، ڕووسیا |
| ناوی خوازراو | Джавид Эфэнди، Шекспир Востока |
| ھۆی مەرگ | sepsis |
| شوێنی ناشتن | نەخچیڤان |
| باوک | Q55202176 |
| منداڵ | Q12850278، Turan Javid |
| زمانی زگماکی | ئازەربایجانی |
| زمانەکانی ئاخاوتن | ئازەربایجانی |
| زمانی نووسین | ئازەربایجانی |
| پیشە | شاعیر، نووسەر، شانۆنامەنووس |
| بواری کار | Romantic literature |
| پەروەردە | زانکۆی ئەستەمبوڵ |
| دەستپێکی چالاکی | ١٩٠٦ |
| کۆتایی ساڵانی چالاکی | ١ی کانوونی دووەمی ١٩٣٨ |
| ئایین | ئایینی بەھایی |
| چەشن | دراما، ڕۆمانتیزم |
گرتن و دەربەدەری و مردن دەستکاری
حوسێن جاوید لە سەردەمی بەکۆمەڵکردن و پاکتاوکردنی ستالین لە ئازەربایجانی سۆڤیەتدا نووسیویەتی. لە خراپترین سەردەمی تۆتالیتاریزمدا، ڕەتیکردەوە وەک پڕوپاگەندەکاری «دەستکەوتە سۆسیالیستییە شۆڕشگێڕەکان» خزمەت بکات. جاوید لە ساڵی ١٩٣٧ بە تۆمەتی ساختە دەستگیرکرا کە «ئەندامی دامەزرێنەری گرووپێکی دژە شۆڕش بوو کە پیلانی ڕووخاندنی دەسەڵاتی سۆڤیەت داڕشتبوو».[١]
دەستگیرکردنی بەشێک بوو لە ھەڵمەتی پاکتاوکردنی سەرتاسەری دژی ڕۆشنبیران. حکوومەتی سۆڤیەت لە کۆتایییەکانی ١٩٣٠دا حوسێن جاویدی دوورخستەوە بۆ ڕۆژھەڵاتی دوور بۆ شاری مەغەدان لە سیبیریا.[٢] لە ٥ی کانوونی یەکەمی ١٩٤١ لە گوندی شێڤچێنکۆ (ناوچەی تایشێتسکی) کۆچی دوایی کردووە. حوسێن جاوید لە ساڵی ١٩٥٦ بە فەرمی بێتاوان دەرچوو، گەڕاندنەوەی تەنیا لە ١٠٠ ساڵەی لەدایکبوونی جاوید لە ساڵی ١٩٨٢ بوو، کاتێک پاشماوەکانی لە شێڤچەنکۆوە گواسترایەوە بۆ زێدی خۆی لە نەخچیڤان و لە گۆڕستانێکدا بە خاک سپێردرایەوە کە بۆ ڕێزلێنان لە جاوید دروست کرابوو.[٣] مۆنۆمێنتی جاڤید لە ساڵی ٢٠١٣ لە پارکەکەی شا لە شاری پۆدگۆریکا دروست کراوە.
ئەندامانی بنەماڵە دەستکاری
موشکوناز جاوید (ھاوسەر) ساڵی ١٩٠٢ لە نەخچیوان لەدایکبووە. لە ساڵی ١٩٧٦ کۆچی دوایی کردووە، کوڕەکەی ناوی ئارتۆگرول جاویدە (١٩١٩) لە شاری باکو لەدایکبووە. لە زانکۆی پێداگۆژی ئازەربایجان خوێندوویەتی (١٩٤٠). لە ساڵی ١٩٤١–١٩٤٢ لە کۆنسێرڤاتۆریۆمی ئازەربایجان خوێندوویەتی. عوزەیر حاجیبێیۆڤ مامۆستای ئەو بوو. ئارتۆگرول یەکەم بەرھەمی خۆی – «٩ لاریاسیا» بۆ مامۆستاکەی تەرخان کرد. لە ساڵی ١٩٤٣ کۆچی دوایی کردووە، گۆڕی ئارتۆگرۆل لە تەنیشت دایک و باوکی لە نەخچیڤان دایە[٤]
مۆزەخانەی یادەوەری حوسێن جاوید دەستکاری
حیزبی شیوعی ئازەربایجان لە ساڵی ١٩٨١ بڕیاریدا بە دامەزراندنی مۆزەخانەی یادگاری حوسێن جاوید لە باکوو و نەخچیڤان بۆ «ساڵیادی ١٠٠ ساڵەی حوسێن جاوید». ئەم دەستپێکردنە لە ساڵی ١٩٩٥ بە فەرمانی حەیدەر عەلیێڤ بەدیھات. ڕووبەری مۆزەخانەی ماڵەوە لە باکوو ٢٤٥ م٢ یە. لە پێشانگای مۆزەخانەی ماڵەوەی حوسێن جاوید، زیاتر لە ٦٠٠ پێشانگا ھەیە کە بریتین لە کەلوپەلی کەسی خۆی و خێزانەکەی، بڵاوکراوە و بەرھەمەکانی، وێنە و ھتد.[٤][٥][٦]
مۆزەخانەی ماڵەوەی حوسێن جاوید لە ساڵی ١٩٨٤ لە شەقامی ئەلیکسان کرایەوە کە جاوید لەوێ لەدایکبووە. نزیکەی ٦٠٠٠ پێشانگای تێدایە. مۆزەخانەکە جگە لە پاراستنی کەلوپەلی شەخسی و نووسراوەکانی حوسێن جاوید، لێکۆڵینەوە لە بەرھەمەکانی دەکات.[٦] گۆڕستانەکە لە ساڵی ١٩٩٦ دروست کراوە، بۆ یادی ١١٤ ساڵەی حوسێن جاوید. لەسەر گۆڕەکەی دروست کراوە. تەلارسازەکەی گۆڕستانەکە ڕێز لە تەلارساز ڕاسم عەلیێڤ دەگیرێت. حەیدەر عەلیێڤ بەشداری لە مەراسیمی کردنەوەی گۆڕستانەکەدا کرد.[٦]
گۆڕستانی حوسێن جاوید دەستکاری
گۆڕستانەکە لە ساڵی ١٩٩٦ دروست کراوە، بۆ یادی ١١٤ ساڵەی حوسێن جاوید. لەسەر گۆڕەکەی دروست کراوە. تەلارسازەکەی گۆڕستانەکە ڕێز لە تەلارساز ڕاسم عەلیێڤ دەگیرێت. حەیدەر عەلیێڤ بەشداری لە مەراسیمی کردنەوەی گۆڕستانەکەدا کرد.[٦]
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ "Oil Boom Period in Azerbaijan: Husein Javid," Azerbaijan International, Vol. 7:1 (Spring 1999), pp. 20-21.
- ^ Tyrrell, Maliheh S. (2000). Aesopian Literary Dimensions of Azerbaijani Literature of the Soviet Period, 1920-1990 (بە ئینگلیزی). Lexington Books. ISBN 978-0-7391-0169-8.
- ^ "Aliyev Memorializes a Literary Giant," Azerbaijan International, Vol. 4:4 (Winter 1996), p. 37.
- ^ ئ ا Həyat və yaradıcılığı (in Azerbaijani)
- ^ Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. "Hüseyn Cavidin Ev Muzeyi". www.huseyncavid.az. Retrieved 2018-09-29.
- ^ ئ ا ب پ Bunyadov, Teymur (2005). Naxçıvan ensiklopediyası: I cild (in Azerbaijani). Nakhchivan. ISBN 5-8066-1468-9.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە حوسێن جاوید تێدایە. |