جۆرج داروین
سێر جۆرج هاوارد داروین (٩ی تەمموزی ١٨٤٥ – ٧ی کانوونی دووەمی ١٩١٢) پارێزەر و فەلەکناسی ئینگلیزی بووە، کوڕی دووەم و منداڵی پێنجەمی چارڵز داروین و ئیما داروین بووە.
| جۆرج داروین | |
|---|---|
 | |
| لەدایکبوون | ٩ی تەمموزی ١٨٤٥ داون هاوس، داون، کێنت، ئینگلتەرا |
| مردن | ٧ی کانوونی دووەمی ١٩١٢ (تەمەن ٦٧ ساڵ) کامبریج، ئینگلتەرا |
| نەتەوە | بەریتانیا |
| خەڵاتەکانی |
|
ژیاننامە دەستکاری
جۆرج ئێچ داروین لە داون هاوس لە ویلایەتی کێنت لەدایک بووە، پێنجەم منداڵی زانای بایۆلۆجی چارڵز داروین و ئیما داروین بووە.
لە تەمەنی ١١ ساڵییەوە لە ژێر دەستی چارڵز پریتچارد لە قوتابخانەی گرامەری کلافام خوێندوویەتی، و لە ساڵی ١٨٦٣ چووە کۆلێژی سانت جۆن لە کامبریج، هەرچەندە زۆری نەخایاند ڕووی لە کۆلێژی ترینیتی کردووە، کە مامۆستاکەی ئێدوارد جۆن ڕۆت بوو. لە ساڵی ١٨٦٨دا وەک دووەم جەنگاوەر دەرچووە، ئەو کاتەش پلەی دووەمی بەدەستهێنا بۆ خەڵاتی سمیس و بۆ زەمالەی کۆلێژ دەستنیشانکرا. بڕوانامەی M.A. لە ساڵی ١٨٧١. لە ساڵی ١٨٧٢ لە بواری پارێزەرایەتی وەرگیرا، بەڵام گەڕایەوە بۆ زانست. جۆرج داروین توێژینەوەی لەسەر بڵاوبوونەوە و دەرئەنجامە تەندروستییەکانی هاوسەرگیری هاوچەرخی ئامۆزای یەکەم (وەک دایک و باوکی) لە بەریتانیا ئەنجامدا. چارڵزی باوکی دوای مردنی سێ منداڵەکەی، لەنێویاندا کچە دڵخوازەکەی، ئانی، بەهۆی نەخۆشی دەردەباریکە لە ساڵی ١٨٥١، نیگەران بووبوو لەوەی کە ڕەنگە یەکگرتنی ئەو و ئیما لە ڕوانگەی بایۆلۆژییەوە هەڵەیەک بووبێت. بە ئەنجامەکانی جۆرج دڵنیا بووەوە.
میکانیکی داروینی دەستکاری
هەرچەندە جۆرج داروین کوڕی زانای بایۆلۆجی بەناوبانگ بوو، چارڵز داروین، نەک وەک باوکی بە زۆری بچێتە بواری بایۆلۆجی، بەڵام جۆرج لەبری ئەوە سەرنجی خۆی لەسەر جیۆلۆجی هێشتەوە. دواتر هەوڵەکانی لەناو جیۆلۆجیدا بووە هۆی ئەوەی کە تووشی چەندین بیرۆکەی بەڕواڵەت ڕادیکاڵ بێت، کە هەندێکیان پەیوەندییان بەو تێڕوانینە هەبوو کە لەناو پێکهاتەی فیزیکی هەسارەکەدا پارێزراو وزەی میکانیکی (یان جووڵەی ئینسێریای بەکۆمەڵ)، کە ڕەنگە ڕێگەی بە زەوی کۆن کە بە خێرایی دەخولێتەوە بۆ ئەوەی بە جۆرێک پارچەیەک لە بارستەی خۆی دەربکات، و هەر ئەم بارستە دەرکراوە بوو کە دواتر چەقاوە و ئەو مانگە دەستکردە سروشتییە دروست دەکات کە ئێستا لە خولگەدا بوو بە دەوری زەویدا. کەواتە، پێش ئەرکی ئەپۆلۆ و بەرزبوونەوەی ئەو بیرۆکە ڕێژەییە بۆ ناوبانگ کە سەرچاوەی مانگ بەشێکی دەگەڕێتەوە بۆ پێکدادانەکان لەناو دیسکێکی پرۆتۆهەسارەیی زۆر چالاکدا، وێناکردنێکی جیاوازی ڕیشەیی لە پەرەسەندنی مانگ و هەسارەکان هەبوو، کە لەلایەن... جۆرج داروین، لە ساڵی ١٨٧٩ ناوی تیۆری دابەشبوونە.
لە ساڵی ١٨٧٩ وەک هاوڕێی کۆمەڵەی شاهانە هەڵبژێردرا و لە ساڵی ١٨٨٤ مەدالیای شاهانەی ئەوان و لە ساڵی ١٩١١ مەدالیای کۆپلییان بەدەستهێنا، لە ساڵی ١٨٩١ وتارەکەی نانەوایان لەسەر بابەتی "پێشبینیکردنی مەل و با" پێشکەش کرد.
لە ساڵی ١٨٨٣ داروین بوو بە پرۆفیسۆری پلومیان لە بواری فەلەکناسی و فەلسەفەی ئەزموونی لە زانکۆی کامبریج. ئەو لێکۆڵینەوەی لە هێزە مەل و باییەکانی کردووە کە خۆر و مانگ و زەوی دەگرێتەوە و تیۆری دابەشبوونی دروستبوونی مانگی داڕشتووە.
داروین هاوڕێی کۆمەڵەی فەلەکناسی شاهانە (RAS) بووە و لە ساڵی ١٨٩٢ مەدالیای زێڕی RAS ی بەدەستهێناوە. لە ساڵانی ١٨٩٩-١٩٠١ وەک سەرۆکی RAS کاری کردووە. ڕێکخراوی RAS لە ساڵی ١٩٨٤دا وانەوتنەوەیەکی خەڵاتی دامەزراند و ناوی لێنا مامۆستای جۆرج داروین بۆ ڕێزلێنان لە داروین.
وتاردەرێکی بانگهێشتکراو بووە لە کۆنگرەی نێودەوڵەتی بیرکاران لە ساڵی ١٩٠٨، ڕۆما لەسەر بابەتی "میکانیک، بیرکاری فیزیایی، فەلەکناسی". هەروەها وەک سەرۆکی کۆمەڵەی فەلسەفی کامبریج، لە ساڵی ١٩١٢دا وتاری ناساندنی بۆ کۆنگرێس سەبارەت بە سیمای بیرکاری پاک و کارپێکراو پێشکەش کرد.
بڕوانامەی دکتۆرای بیرکاری (honoris causa)ی لە زانکۆی ڕۆیاڵ فرێدریک لە ٦ی ئەیلوولی ١٩٠٢ وەرگرتووە، کاتێک یادی سەدەمین ساڵیادی لەدایکبوونی بیرکار نیڵز هێنریک ئابێلیان گێڕا. کانیاوی داروین لەسەر مەریخ بە ناوی ئەوەوە ناونراوە.
خێزان دەستکاری
داروین لە ساڵی ١٨٨٤ لەگەڵ مارتا (مۆد) دو پوی کچی چارڵز دو پوی لە فیلادلفیا هاوسەرگیری کرد؛ هاوسەرەکەی ئەندامی کۆمەڵەی نانخواردنی خانمان بووە لە کامبریج، لەگەڵ ١١ ئەندامی دیکە.
لە ٦ی شوباتی ١٩٤٧ کۆچی دوایی کردووە، سێ کوڕ و دوو کچیان بووە:
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە جۆرج داروین تێدایە. |