بەھلول لۆدی
.بەھلولخان لۆدی (١٢ی تەممووزی ١٤٨٩) سەرۆکی ھۆزی پشتون لۆدی بووە.[١]دامەزرێنەری شانشینی لۆدی لە سوڵتانییەتی دەھلییەوە[٢] لەسەر دەستبەرداربوونی دوا داواکار لە حوکمی پێشووی سەید.[٣] بەھلول لە ١٩ی نیسانی ١٤٥١ بوو بە سوڵتانی خانەدانەکە[٤] (٨٥٥ ە ق).
| بەھلولخان لۆدی | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| سوڵتان | |||||
 بیلۆن تانکا لە ٨٠ ڕاتی بەھلول لۆدی | |||||
| ٢٩ سوڵتانی دەھلی. | |||||
| فەرمانڕەوایی | ١٩ی نیسانی ١٤٥١ – ١٢ی تەممووزی ١٤٨٩ | ||||
| تاج لەسەر نان | ١٩ی نیسانی ١٤٥١ | ||||
| پێشوو | ئالام شا (شانشینی سید) | ||||
| جێگر | سیکەندەر خان لۆدی | ||||
| ھاوسەر | شەمس خاتوون بیبی ئەمبا | ||||
| منداڵ(ەکان) | سیکەندەرخان لۆدی بەربەک شا تاج موراسا ئالام خان | ||||
| |||||
| خێزان | شانشینی لۆدی | ||||
| مردن | ١٢ی تەممووزی ١٤٨٩ (تەمەن ٦٨ ساڵ) | ||||
| ناشتن | دەلھی | ||||
| ئایین | ئیسلامی سوننە | ||||
سەرەتای ژیان
دەستکاریباپیرەی بەھلول، مەلیک بەھرام خان لۆدی، سەرۆک ھۆزی پاشتون لە خێڵی لۆدی. دواتر لەژێر دەستی پارێزگاری موڵتان، مەلیک مەردان دەولەت خزمەت دەکات. بەھرام بە گشتی نزیکەی پێنج کوڕی ھەبوو. کوڕە گەورەکەی، مەلیک سوڵتان شا لۆدی، دواتر لەژێر دەسەڵاتی خانەدانی سەید فەرمانڕەوا خزرخان خزمەت دەکات و خۆی جیاکردەوە بە کوشتنی لە شەڕەکەدا خراپترین دوژمنی دواتر مەلو ئیقبال خان. بە نازناوی ئیسلام خان پاداشت کرا و لە ساڵی ١٤١٩ دا بە والی سیرھیند دانا. بەھلول کوڕی مەلیک کاڵاخان لۆدی برا بچووکەکەی مەلیک سوڵتان ھاوسەرگیری لەگەڵ کچەکەی مەلیک سوڵتان کردووە.[٥][٦]
بەھلول لە تەمەنی گەنجیدا خەریکی بازرگانی ئەسپ بووە و جارێکیان ئەسپە وردە بەخێوکراوەکانی بە شانشینی سەید سوڵتان محەممەد شا فرۆشتووە. وەک پارەیەک پارگانای پێدرا و بەرزکرایەوە بۆ پلەی ئەمیر. دوای کۆچی دوایی مەلیک سوڵتان بووە بە والی سیرحیند. ڕێگەی پێدرا لاھور بۆ تۆمەتەکەی زیاد بکات. جارێکیان سوڵتان محمد شا داوای ھاوکاری لێکرد کاتێک سوڵتانی مەلوە مەحموود شای یەکەم ھێرشی کردە سەر خاکەکەی. بەھلول بە ٢٠ ھەزار سەربازی سوارەوە پەیوەندی بە سوپای ئیمپراتۆرییەوە کرد. بە زیرەکییەکەی توانی خۆی وەک سەرکەوتووێک بەسەر سوپای سوڵتانی مەلوادا پرۆژە بکات و سوڵتان محەممەد شا نازناوی خانی خانانی پێبەخشی. ھەروەھا داگیرکردنی بەھلولی بەسەر بەشێکی زۆری پەنجابدا قبوڵ کرد.[٥][٦]
لە ساڵی ١٤٤٣ بەھلول ھێرشی کردە سەر دەھلی بەڵام سەرکەوتوو نەبوو. لە سەردەمی دوایین فەرمانڕەوای سەید سوڵتان عەلام شا، بەھلول دیسانەوە ھەوڵێکی سەرکەوتووی دا بۆ گرتنی دەھلی لە ساڵی ١٤٤٧. لە ساڵی ١٤٤٨ کاتێک عەلام شا خانەنشین بوو بۆ بەدەون، وەزیرێکی عەلام شا، حەمید خان بانگھێشتی کرد بۆ داگیرکردنی… تەختی تەختی دەھلی. دوای دەستلەکارکێشانەوەی خۆبەخشانە لە تەختی پاشایەتی لەلایەن عەلام شا، بەھلوولشا لە ١٩ی نیسانی ١٤٥١دا سەرکەوتە سەر تەختی دەھلی و نازناوی بەھلولشا غازیی وەرگرت. عەلام شا تا کۆچی دوایی لە مانگی تەممووزی ساڵی ١٤٧٨ لە بەدەون بەردەوام بوو.[٥][٦]
حوکمڕانی
دەستکاریبەھلول دوای سەرکەوتن بۆ سەر تەخت بڕیاریدا حەمید خان فڕێ بدات. ئامۆزا و برازاکەی مەلیک مەحموود خان ناسراو بە قوتبەدین خان (حاکمی سامانە) حەمید خانی زیندانی کرد.[٦] لە ساڵی ١٤٧٩دا، سوڵتان بەھلول لۆدی شانشینی شەرقیی کە بنکەکەی لە جۆنپور بردەوە و لکێندرا. شاری جاونپوری قەڵا کرد و کردی بە کەسبە کە چەندین مزگەوت و قوتابخانەی تێدابوو. بەھلول زۆری کرد بۆ وەستاندنی یاخیبوون و ڕاپەڕینەکان لە خاکەکانیدا، و دەستەڵاتی خۆی بەسەر گوالیۆر، جۆنپور و سەرەوە ئوتار پرادێش درێژکردەوە. ھەروەک سوڵتانەکانی دەلھیی پێشوو، دەلھیی پایتەختی شانشینی خۆی ھێشتەوە. لە ساڵی ١٤٨٦ کوڕەکەی، بابراک شای وەک جێگری پاشای جۆنپور دەستنیشان کرد. لە ماوەی کاتێکدا ئەمە کێشەدار بوو، چونکە کوڕی دووەمی، نیزام خان (سیکاندەر لۆدی) وەک جێنشین دەستنیشانکرا و ململانێی دەسەڵات بەدوای خۆیدا ھێنا[ژێدەر پێویستە] لەگەڵ مردنی لە تەممووزی ١٤٨٩.[٧] شوێنی گۆڕەکەی بریتییە لە پەیمانگای زانستە مرۆییەکانی پاکارد، ماڵپەڕی ئەدەبیاتی فارسی لە وەرگێڕان ناکۆکی لەسەرە. ڕووپێوی شوێنەوارناسیی ھیندستان لە مێژە بینایەکی نزیک لە مەزارگەی پیرۆزی ناسراو سۆفی ناسرودین چیراگ-دەلھی لە ناوچەیەکدا کە بە ناوی ئەوەوە دەڕوات، چیراگ دەھلی دیاری کردووە. وەک گۆڕی بەھلول لۆدی.[٨][٩]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Bosworth، Clifford Edmund (1996). The New Islamic Dynasties. Columbia University Press. p. 304. ISBN 978-0-231-10714-3.
- ^ India Before Europe. Cambridge University Press. 2006. p. 116. ISBN 978-0-521-00539-5.
- ^ Sengupta، Sudeshna (2008). History & Civics 9. Ratna Sagar (P) Limited. p. 126. ISBN 9788183323642.
- ^ Sen، Sailendra (2013). A Textbook of Medieval Indian History. Primus Books. pp. 122–125. ISBN 978-9-38060-734-4.
- ^ ئ ا ب Majumdar, R.C. (ed.) (2006). The Delhi Sultanate, Mumbai: Bharatiya Vidya Bhavan, pp.134–36, 139–142
- ^ ئ ا ب پ Mahajan, V.D. (1991, reprint 2007). History of Medieval India, New Delhi: S. Chand, ISBN 81-219-0364-5, pp.245–51
- ^ {{cite book |title=The Muntakhabu-'rūkh |url=https://persian.packhum.org/pf?file=03601020&ct=0 |chapter= SULṬĀN BUHLŪL [IBN I KĀLĀ]* LODĪ |chapter-url=https://persian.packhum.org/pf?file=03601021&ct=92 |author=Al-Badāoni |author-link=Al-Badauni |translator1-first=George S. A. |translator1-last=Ranking |translator2-first=Wolseley |translator2-last=Haig |translator3-first=W. H. |translator3-last=Lowe |via=
- ^ Delhi's Valley of Kings The Tribune, 1 March 2004مێژوونووسانی دیکە دەڵێن کە شیش گومباد لە باخەکانی لۆدی لە ڕاستیدا دەبێ لەگەڵ گۆڕەکەیدا بناسرێتەوە.
- ^ Simon Digby, The Tomb of Buhlul Lodi, The Bulletin of SOAS, Vol. 38, No. 3, 1975, pp. 550–61.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە بەھلول لۆدی تێدایە. |