ئەندازیاریی ئەلکترۆنیک

ئەندازیاریی ئەلکترۆنیک (بە ئینگڵیزی: Electronic engineering) ئەندازیاریی ئەلەکترۆنی یەکێکە لە لقەکانی ئەندازیاری کە مەعریفەی زانستی بەکاردێنێت لە ڕەفتار و کاریگەری ئەلکترۆنەکان و پەرە بە پێکھاتەکان و ئامێرەکان و سیستم و کەلوپەلەکان دەدات کە وزەی کارەبایی یەکێکە لە ھۆکارەکانیان، وەک چرای بۆشایی، ترانزیستۆر، مەدار ئەلکترۆنیکە یەکخراوەکان و سێرکێتی ئەلکترۆنی چاپکراو.

واژەکە ئاماژە بە لقێکی فراوانی ئەندازیاری دەدات کە چەندین بەشی لاوەکی دەگرێتەوە. ئەو دیسپلینانە دەگرێتەوە کە پەیوەندی بە ھێزەوە ھەیە، ئەندازیاری ئامێرەکان، پەیوەندییە دوورەکان، دیزاینی خولگەی نیمچە گەیەنەر، و زۆر شتی تر. ھەروەھا ئەم چەمکە بەشێکی زۆر لە خولەکانی ئەندازیاری کارەبایی دەگرێتەوە کە لە زۆربەی زانکۆکانی ئەورووپادا فێر کراون، ھەرچەندە لە ئەمریکا ئەندازیاریی کارەبا ھەموو لقەکانی دەگرێتەوە، بە ئەلەکترۆنیشەوە کۆمەڵەی ئەندازیارانی کارەبایی و ئەلکترۆنی ئەمریکی یەکێکە لە گرنگترین و کاریگەرترین ڕێکخراوە لەم بوارانەی ئەندازیاری.^[١]^[٢]

بواری ئەندازیاری ئەلکترۆنی

ئەندازیاریی کارەبا ھێشتا ئەندازیاری ئەلکترۆنی لە زانکۆکان داپۆشیووە و دەرچووەکانیش بە ئەندازیاری کارەبایی ناودەبرێن. ھەندێک باس لەوە دەکەن کە «ئەندازیاری کارەبایی» دەبێت بۆ ئەو کەسانەی کە پسپۆڕن لە ئەندازیاریی ھێز یان ئەندازیاریی فشار بەرز بەکار بھێنرێت. لەکاتێکدا گرووپێکی تر پێیان وایە ئەندازیاریی ھێز تەنیا یەکێکە لە لقەکانی ئەندازیاری کارەبا لەم ساڵانەی دواییدا دیسپلینی نوێ و جیامان بینیوە وەک ئەندازیاری زانیاری و ئەندازیاریی سیستەمی پەیوەندی کە لە گرووپە فێرکارییەکاندا بە ھەمان ناو دەخوێندرێت زۆربەی زانکۆکانی ئەورووپا ئەندازیاری کارەبایی بۆ ئەندازیارانی کارەبا بەکاردێنن و جیاوازی لەنێوان ئەندازیاریی کارەباو ئەلکترۆنیدا دەکەن^{[کێ وتی؟]} لە سەرەتای ساڵانی دەیەی ١٩٨٠، زاراوەی ئەندازیاری کۆمپیوتەر بە گشتی بۆ ئاماژەدان بە ئەندازیاریی ئەلکترۆنی و زانیاری بەکار دەھێنرا.^{[ژێدەر پێویستە]}

مێژووی ئەندازیاری ئەلکترۆنی

ئەندازیاری ئەلکترۆنی وەک پیشەیەک لە پێشکەوتنی تەکنیکی لە پیشەسازی تەلەگراف لە سەدەی نۆزدەیەم و پیشەسازی پەخش لە سەدەی بیستەمدا ھاتووە خەڵک حەزیان لە ڕادیۆ بوو بۆ سەرنجڕاکێشانی تەکنیکی، سەرەتا بۆ وەرگرتن و پاشان گواستنەوەی زانیاری. زۆرێک لەو کەسانەی کە لە ساڵانی ١٩٢٠دا چوون بۆ پەخشکردن، تاکە کەسی تازەپێکەر بوون لە ماوەی پێش جەنگی جیھانی یەکەمدا. لقی نوێی ئەندازیاری ئەلکترۆنی تا ڕادەیەکی زۆر لە پێشکەوتنی ئامێرەکانی تەلەفۆن و ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆن و گەشەسەندنێکی زۆری سیستمی ئەلکترۆنی لە ماوەی جەنگی جیھانی دووەمدا بە ڕادار و سۆنار و سیستمی پەیوەندی و سیستمی چەک و تەقەمەنی پێشکەوتوو لەم ساڵانەدا ئەم بابەتانە بە ئەندازیاری ڕادیۆ ناسراون و تەنیا لە کۆتایییەکانی دەیەی ١٩٥٠دا دەستیان بە بەکارھێنانی زاراوەی ئەندازیاری ئەلکترۆنی کردووە.^[٣] لە ئینگلتەرا بابەتی ئەندازیاری ئەلکترۆنی بەجیا لە ئەندازیاریی کارەبایی وەک بڕوانامەی زانکۆ لە دەوروبەری ساڵی ١٩٦٠ زیاد کرا پێشتر خوێندکارانی ئەندازیاری و بابەتە پەیوەندیدارەکانی وەک ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆن ناچاربوون لەڕێکخراوەکانی خوێندنی کارەبایی کە وانەی ئەلکترۆنییان نەبوو تۆمار بکەن ئەندازیاریی کارەبایی نزیکترین کێشە بوو کە دەکرێت لەگەڵ ئەندازیاری ئەلکترۆنی ڕێکبخەیت. ھەرچۆنێک بێت، گونجانی ئەو بابەتانەی داپۆشراون (جگە لە بیرکاری و ئەلکترۆمەگناتیسی) تەنیا لە ساڵی یەکەمی ماوەی خوێندنی سێ ساڵیدا دەخایەنێت.^[٤]

ئەلکترۆنی نوێ

نیکۆلا تێسلا لە ساڵی ١٨٩٨ یەکەم پەیوەندی ڕادیۆیی بە گشتی کرد. وردەکاریی بنەماکانی پەیوەندی ڕادیۆشی باسکرد لە ساڵی ١٩٠٤، جۆن ئەمیرۆز فلێمینگ، یەکەم پرۆفیسۆری ئەندازیاری کارەبا لە کۆلێژی زانکۆی لەندەن، یەکەم چرای بۆشایی دیۆدی داھێنا. ساڵێک دواتر لە ساڵی ١٩٠٦، ڕۆبێرت ڤۆن لیبن و لی دوو فۆرێست بە شێوەیەکی سەربەخۆ چرای بەھێزکەریان بنیادنا کە ناوی چرای تریپلە. سەرەتای ئەلەکترۆنیکەکان زۆربەی کات بە داھێنانی چرایەکی بۆشایی لەلایەن لی دی فۆرێست لە ساڵی ١٩٠٧ ڕەچاو دەکرێت. بۆ ماوەی ١٠ ساڵ، ئامێرەکەی لە ڕادیۆ گوێزەرەکان و وەرگرەکان بەکار دەھێنرا، وەک سیستمەکان بۆ پەیوەندی تەلەفۆنی دوور. ئێدوین لە ساڵی ١٩١٢دا ئێدوین ھۆوارد ئارمسترۆنگ- ی پاشگر و ھەڵبەستەری داھێنا. ھەروەھا سوپەرھیترۆدین وەرگری ڕادیۆشی داھێنا کە دەکرێت بە باوکی ڕادیۆی پێشکەوتووی سەردەمی ناوببرێت چرای بۆشایی بۆ ماوەی ٤٠ ساڵ وەک ئەمپلیفییەر دادەنرێت. ھەتا ئەو توێژەرانەی کە کار دەکەن بۆ ویلیام شاکلی لە بیل لابس لە ساڵی ١٩٤٧دا ترانزەستۆری داھێنا لەماوەی ئەم ساڵانەدا ڕادیۆکانی ترانزیستۆر و ھەروەھا دروستکردنی کۆمپیوتەری گەورە و بەھێز مومکین بوون ترانزەستۆرەکان بچووکتر بوون و کەمتر پێویستیان بە ڤۆڵت بوو بۆ کارکردن. پێش داھێنانی بەستەرە یەکخراوەکان لە ساڵی ١٩٥٩، خولگەی ئەلکترۆنی لە بەشە جیاکان دروست کرابوون کە دەتوانرا بە دەست دەستکاری بکرێن. خولگە نا یەکخراوەکان پێویستیان بە بۆشایی زیاتر و بەکارھێنانی ھێزی زیاتر، ھەڵەی زیاتر و خێرایی کەمتر ھەیە، ھەرچەندە ھێشتا لە بەکارھێنانی سادەدا بەکاردێن. لە بەرامبەر چەرخە یەکخراوەکاندا، ژمارەیەکی زۆر، ھەندێک جار ملیۆنان، پارچەی کارەبایی بچووک، و بە شێوەیەکی سەرەکی ترانزیستۆرەکان، کۆ دەکەنەوە بۆ ناو چیپسێکی بچووک دەربارەی قەبارەی سکەکە.^{[ژێدەر پێویستە]}

تەلەڤیزیۆن

لە ساڵی ١٩٢٧ فیلۆ فرانسفۆرد یەکەم بەرنامەی تەلەڤیزیۆنی بە گشتی ساز کرد. لە ماوەی دەیەی ١٩٣٠دا چەندین وڵات دەستیان بە پەخش کرد و ژمارەی تەلەڤیزیۆنەکان لە دوای جەنگی جیھانی دووەمەوە بۆ ملیۆنەھا وەرگر فراوان بوون و لە کۆتاییدا جیھانی بوون. لەو کاتەوە، ئەلکترۆنییەکان بە تەواوی لەسەر ئامێرەکانی تەلەڤیزیۆن ئامادە بوون. تەلەڤیزیۆن و پیشاندانی ڤیدیۆیی نوێ لە تەکنەلۆجیای چرای بۆشایی گەورەوە پەرەیان پێدرا و لە ئامێرە کۆمپڕاتەکانی زیاتر بەکار دەھێنران، وەک پلازما و ئێڵ سی دی و مەیلی بۆ ئامێرە کەمتر بەکارھاتووەکان. پیشاندەرەکانی وەک (organic light emitting diode) تیشکی ئەندامی کە دیۆدی کە بە ئەگەری زۆر جێگرەوەی ئێڵ سی دی و تەکنەلۆجیای پلازما دەگرێتەوە.^{[ژێدەر پێویستە]}

ڕادار و شوێنی ڕادیۆ

لە ماوەی جەنگی جیھانی دووەمدا چەندین ھەوڵی ئەلکترۆنی درا بۆ شوێنکردنی ئامانج و فڕۆکەی دوژمن ھەروەھا ڕەسمی ئەلکترۆنی بۆمب ھاوێژەکان و دژەکاردی ئەلکترۆنی و سیستەمی ڕاداری سەرەتایی و ھتد دەگرێتەوە ئەوانن.

ئەلکترۆنیک

وتاری سەرەکی: ئەلەکترۆنیک

لە بواری ئەندازیاریی ئەلکترۆنیدا ئەندازیارەکان خولەکانی دیزاین دەکەن کە تایبەتمەندی کارەبایی پێکھاتە کارەبایییەکان بەکاردێنن وەک بەرگری، خازەنەکان، گەیەنەرەکان، دیۆدەکان و ترانزیستۆرەکان بۆ گەیشتن بە کاری دیاریکراو. وەرگری ڕادیۆ، کە ڕێگە دەدات ھەموو نیشانەکان فلتەر بکات جگە لە نیشانەکانی وێستگەیەک، تەنیا یەک نموونەی ئەم خولانەوەیە. لە دیزاینی بەستەرە یەکخراوەکاندا، ئەندازیارانی ئەلەکترۆنی یەکەم نەخشە دروست دەکەن کە پێکھێنەری کارەبایی دیاری دەکەن و پەیوەندییەکانی نێوانیان باس دەکەن، کە پێی دەوترێت ھێڵکاری خول. ئەندازیارانی VLSI پاشان نەخشەکان دەگۆڕن بۆ دیزاینەکان کە چینە جیاوازەکانی نیمچە گەیەنەر دەکێشن کە پێویستە بۆ دروستکردنی خولەکە. گۆڕینی نەخشەکان بۆ کۆمپیوتەر دەکرێت لەلایەن بەرنامە جۆراوجۆرەکانەوە ئەنجام بدرێت کە گرنگترینیان ئالتیۆم دیزاینەرە. بەڵام زۆربەی کات بۆ ڕێکبەندەکانی مرۆڤ دابەزیوە بۆ کەمکردنەوەی بۆشایی و کەمکردنەوەی دەنگەدەنگی و کاریگەرییەکانی ئەلکترۆمەگناتیسی. پی سی بی دەتوانێت تاکە چین بێت و تەنانەت چەند چینێک دوای ئامادەکردنی کۆمپیوتەرەکە دەتوانرێت بنێردرێت بۆ یەکێک لە پیشەسازەکانی کۆمپیوتەر بۆ دروستکردن.^{[ژێدەر پێویستە]}

مایکرۆ کۆنترۆلکەر

مایکرۆ کۆنترۆلکەر یەکێکە لە خولەکانی ئەم بوارە کە لەم خولەشدا زۆر پراکتیکییە و بە پشتبەستن بە خوێندنی زانکۆ یەکێک لە مایکرۆ کۆنترۆلکەرەکانی AVR و ARM.

مایکرۆئیلکترۆنیک

پیشەسازی مایکرۆ ئەلکترۆنیک یەکێکە لە پیشەسازییە ئەلکترۆنییە جیھانییە بە قازانجەکان. لە ساڵی ٢٠٠٨دا، پیشەسازییەکە و خزمەتەکانی ١٠٫٧٪ ی جیھانی لە جی ئێل ئەی دەژمێردرێت.^{[کێ وتی؟]} ئەو وڵاتانەی وەک ئەمریکا تەکنەلۆجیای ئەلکترۆنی ئاستی نزمی خۆیان گواستووەتەوە بۆ وڵاتانی تر بۆ پاراستنی تەوژمی پێشکەوتنەکانیان لەم ناوچەیەدا بواری تەکنەلۆژیای زانیاری و پەیوەندی، ئەندازیاریی دەنگ یەکێکە لە لقەکانی ئەلکترۆنی.^{[ژێدەر پێویستە]}

سەرچاوەکان

^ Principles of Electrical Engineering. Wiley. 1922. لە 2012-10-29 ھێنراوە – via Internet Archive. electrical vs electronic engineering.
^ Anthony J. Pansini Electrical Distribution Engineering, p. xiv, The Fairmont Press Inc. , 2006 ISBN 978-0-88173-546-8
^ Erik Barnouw A Tower in Babel, p. 28, Oxford University Press US, 1966 ISBN 978-0-19-500474-8
^ Radio Engineering Principles. McGraw-Hill Book Company. 1919. لە 2012-10-29 ھێنراوە – via Internet Archive.

[1] Principles of Electrical Engineering. Wiley. 1922. لە 2012-10-29 ھێنراوە – via Internet Archive. electrical vs electronic engineering.

[2] Anthony J. Pansini Electrical Distribution Engineering, p. xiv, The Fairmont Press Inc. , 2006 ISBN 978-0-88173-546-8

[3] Erik Barnouw A Tower in Babel, p. 28, Oxford University Press US, 1966 ISBN 978-0-19-500474-8

[4] Radio Engineering Principles. McGraw-Hill Book Company. 1919. لە 2012-10-29 ھێنراوە – via Internet Archive.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]