چرای بۆشایی

چرای بۆشایی یان بۆری بۆشایی یان بۆری ئەلکترۆنی^[١]^[٢]^[٣] و ڤالڤ (Valve) لای (بەکارھێنانی بەریتانی)یان بۆری (ئەمریکای باکوور)، (بە ئینگلیزی: Vacuum tube)ئامێرێکی ئەلکترۆنییە کە کاتێک لەسەر ئەلکترۆدەکانی لە وۆلتاژێکدا جێبەجێ دەکرێت، دەتوانێت کۆنترۆڵی جووڵەی ئەلکترۆنەکان بکات لە ژینگەیەکی نزیک لە بۆشایی (لەناو ژووری شووشەییدا).

چرای بۆشایی ئامێرێکە کە دەتوانێت بارە کارەبایییەکە زیاتر بکات، بپچڕێنێت، یان ڕاستبکاتەوە. کەم و کوڕی چرای بۆشایی، قەبارەی گەورە، نادڵنیایی و گەرمی زۆر، و لەدەستدانی وزە کە فیلامێنتی گەرمکردنەوە دروستی دەکات بە بەراورد لەگەڵ ئامرازەکانی نیمچە گەیەنەر وەک ترانزیستۆری ناوەوە. لە ڕووی پێکھاتەوە، دەتوانرێت بوترێت کە چرای بۆشایی ئامێرێکە لەگەڵ چەند ئەلێکترۆدێک، دیارترینیان کاتۆد و ئەنۆدە، کە لە ژوورێکی شووشەی بێ ھەوادا دانراوە. ئەرکی چرای بۆشایی بریتییە لە کۆنترۆڵکردنی لێشاوی نێوان ئاندی و کەتەد بە یارمەتی ئەلێکترۆدەکانی تر.

کرداری چرای بۆشایی لەسەر بنەمای دەرچوونی ئەلکترۆنە لە کەتەدی چراکە، کە بە ئۆکسیدی کانزای زەویی ئەلکەلینی وەک باریۆم و سترنیۆم بەستراوە، بۆ ئەوەی کاتێک پلەی گەرمی کاتد دەگاتە و بە فیلامێنتی فیلامێنت گەرم دەکرێت، کاتد دەست دەکات بە دەرچوونی ئەلکترۆن لە ڕووی خۆیەوە ئەم دیاردەیە پێی دەوترێت بلاوکردنەوەی گەرمی، بەنموونە، دەرچوونی ئەلکترۆنەکان لەمادەیەک بەزیادکردنی پلەی گەرمی. ئەمە بە تایبەتی لە کانزاکان ڕاستە و لەو کاتەوەی کە ئەلکترۆنی بێزەیی ناوەکیان ھەیە، گەرما وزەی کینتیکی ئەلکترۆنەکان زیاد دەکات و لە کۆتاییدا، ئەم وزەیە دەتوانێت ئەلکترۆنەکان لە کانزاکە فڕێبدات. کەمترین بڕی وزەی پێویست بۆ ئەم پرۆسەیە لە کانزا جیاوازەکاندا جیاوازە و بە کرداری کار پێناسە دەکرێت و یەکەی بە شێوەیەکی ئاسایی لە ڕووی ڤۆڵتی ئەلکترۆنەوە دەریدەبرێت.^[٤]

نزمترین کرداری کارکردن لە نێوان گرووپی توخمە کانزایییەکان پەیوەندی بە کانزاکانی زەوی ئەلکەلییەوە ھەیە، بە تایبەتی باریۆم و سترانیۆم. کاریگەری دەرچوونی گەرمی ئایۆن بۆ یەکەم جار لەلایەن فیزیکزانێکی فەڕەنسی ئێدمۆند بێکەرل لە ساڵی ١٨٥٣ و لە ساڵی ١٨٧٣ لەلایەن فیزیکزانێکی بەریتانی فریدریک گوثری بڵاو کرایەوە. جێی تێبینییە کە بوونی بۆشایی لێرەدا بۆ ئەوەیە کە ھیچ بەربەستێک لە دژی ئەلکترۆنە ھەڵاتراوەکان نییە. چونکە ئەلکترۆنەکان لە ڕووی کاتۆدەوە دێنە دەرەوە وزەی خۆیان لە مامەڵەکردن لەگەڵ گەردیلە ھەواکان لە دەست دەدەن و دەوەستن چرای بۆشایی ڕۆڵێکی گرنگی بینی لە دەرکەوتنی تەکنەلۆجیای ئەلکترۆنیدا کە بووە ھۆی سەرھەڵدانی ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆن و ڕادار و ئامێری فراوانکردنی دەنگ و تۆڕە تەلەفۆنە گەورەکان و جۆرەکانی نوێی کۆمپیوتەری ژمارەیی و سازکەری پیشەسازی لەم ڕۆژانەدا، لە زۆربەی کاربەرنامەکاندا، توخمەکانی دۆخی ڕەق، وەک ترانزیستۆرەکان و سووڕەکانی تری نیمچە گەیەنەر، چرای بۆشاییان گۆڕیوە.^[٥]

جۆری چرای بۆشایی لەڕوانگەی ژمارەی ئەلکترۆدەکانەوە

چرای بۆشایی لە مۆدی جۆراوجۆر دروست دەکرێت وەک:

دیۆد یان چرای دوو جەمسەری دیۆد
چرای تریۆد یان تریپۆلار
تێترۆد یان چرای چوارگۆشە
پانتۆد یان چرای پێنتۆب
ھێکسۆد یان ھێکسۆد یان چرای شەش جەمسەری
چرای ھێپتۆد یان ھەفت گۆتۆد
تێکەڵەیەک لەم چرایانە

دیۆد: ئەلکترۆنەکان لە کاتۆدی گەرمەوە دەڕژێن بەرەو ئاندی ئەرێنی، بەڵام بە پێچەوانەوە نا

تریۆد: وۆلتاژ جێبەجێکرا بۆ پەڕەی کۆنترۆڵەکانی تۆڕ (ئانۆد).

لە توانای بەرز و فرێکانسی ڕادیۆدا، چرای بۆشایی ھێشتا بەکاردێن. ھێشتا ھەوادارانی ئامێرە دەنگییەکان کە بە چرای بۆشایی کار دەکەن لە جیھاندا کەم نین و ھەر بۆیەش کارگەکان لە چین سەرقاڵی دروستکردنی چرای بۆشایی و ئەمپێرەکانن کە لەگەڵیدا کار دەکەن.

سەرچاوەکان

^ Reich، Herbert J. (13 April 2013). Principles of Electron Tubes (PDF). Literary Licensing, LLC. ISBN 978-1-258-66406-0. لە 2 April 2017 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)
^ Fundamental Amplifier Techniques with Electron Tubes: Theory and Practice with Design Methods for Self Construction. Elektor Electronics. 1 January 2011. ISBN 978-0-905705-93-4. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ «RCA Electron Tube 6BN6/6KS6». Amazon. لە ١٣ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
^ Hoddeson L. , Riordan M. (1997). Crystal Fire. New York: W. W. Norton & Co. Inc. p. 58. Retrieved Oct 2021
^ «Electronics». The Penguin Encyclopedia of Modern Warfare: 1850 to the present day. Viking. 1991. p. 110. ISBN 978-0-670-82698-8. The electronics age may be said to have been ushered in with the invention of the vacuum diode valve in 1902 by the Briton John Fleming (himself coining the word 'electronics'), the immediate application being in the field of radio.

[1] Reich، Herbert J. (13 April 2013). Principles of Electron Tubes (PDF). Literary Licensing, LLC. ISBN 978-1-258-66406-0. لە 2 April 2017 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archive-date= (یارمەتی)

[2] Fundamental Amplifier Techniques with Electron Tubes: Theory and Practice with Design Methods for Self Construction. Elektor Electronics. 1 January 2011. ISBN 978-0-905705-93-4. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[3] «RCA Electron Tube 6BN6/6KS6». Amazon. لە ١٣ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە.

[4] Hoddeson L. , Riordan M. (1997). Crystal Fire. New York: W. W. Norton & Co. Inc. p. 58. Retrieved Oct 2021

[5] «Electronics». The Penguin Encyclopedia of Modern Warfare: 1850 to the present day. Viking. 1991. p. 110. ISBN 978-0-670-82698-8. The electronics age may be said to have been ushered in with the invention of the vacuum diode valve in 1902 by the Briton John Fleming (himself coining the word 'electronics'), the immediate application being in the field of radio.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]