ئەجامی نەخچیڤانی
ئەجامی کوڕی ئەبوبەکر نەخچیڤانی (بە ئازەربایجانی: Əcəmi ibn Əbubəkr Naxçıvani) تەلارسازێکی موسڵمانی سەدەی ١٢ و ١٣ بوو کە بەشدارییەکی زۆری لە تەلارسازی نەخچیڤاندا کرد. دامەزرێنەری قوتابخانەی تەلارسازی نەخچییڤان بووە و تەلارسازی بیناکانی وەک گۆڕستانی یوسفی کوڕی کوسێیر و گۆڕستانی مۆمین خاتوون و مزگەوتی جومعەیە.[١]
ئەجامی کوڕی ئەبوبەکر نەخچیوانی | |
|---|---|
 مۆرێکی ئازەربایجانی تایبەت بە ئەجامی | |
| لەدایکبوون | سەدەی ١٢ |
| مردن | سەدەی ١٣ |
| پیشە | تەلارساز |
تەلارسازی دەستکاری
گۆڕستانی یوسفی کوڕی کوسێیر دەستکاری
یەکێک لەو شوێنەوارە دێرینانەی کە عەجامی دروستی کردووە گۆڕستانی یوسفی کوڕی کوسێیرە کە بە «عەتابابا» ناسراوە. ئایەتەکان (ئایەتەکان) لە قورئانەوە لەسەر دیوارەکانی شوێنەوارەکە نووسراون. ڕێکەوتی دروستکردنی ئەم گۆڕستانە (١١٦١–١١٦٢ی زایینی) لە پلێتی ناوەوەی نەریتی یان کاتبا پێناسە کراوە. ئەم گۆڕستانە ھەشت لایەنەیە لە شوێنی ناشتنی ژێرزەمینی پلینتی (سەردابا، بە فارسی: سردابە یان ژێرزەمین) و سەرەوەی لەسەر زەوی پێکھاتووە. ھەر لایەکی ئەم بیناسازییە بە ڕازاندنەوەی جۆراوجۆر ڕازاوەتەوە.[٢]
گۆڕستانی مۆمین خاتوون دەستکاری
شاکاری ئەجامی گۆڕستانی مۆمینا-خاتوونە کە بە کوپۆلی ئەتابەی - ئەتابەی گومبازی ناسراوە. گۆڕستانەکە بۆ ڕێزلێنان لە مومین خاتوون دروست کراوە کە ھاوسەری یان خودی ئەتاباگ شەمسەدین ئەلدەگیز بووە، یان ھاوسەری کوڕەکەی جەھان پەھلەوان بووە. ئەو ڕێکەوتە کە لەسەر دیوارەکان ئاماژەی پێکراوە، پێمان دەڵێت کە ئەم شوێنەوارە دە لایەنە لە ساڵی ١١٨٦–١١٨٧ی زایینی دروست کراوە. ڕووی ھەر لایەک بە تەواوی بە ڕازاندنەوەکان داپۆشراوە. سەرەڕای ئەوەی کە بەشەکانی سەرەوەی ئەم پێکھاتەیە ھەندێک وێرانکارییان ھەیە، بەڵام ئەمڕۆ بەرزییەکەی زیاتر لە ٢٥ مەترە. ھەروەھا لێرەدا کۆگایەکی ژێر زەوی و شوێنی ناشتن یان سەردەبا ھەیە.[٣]
یەکێک لەو دروستکراوەکانی عەجامی کە تا ئێستا بەشێکی ماوەتەوە، کۆمەڵەیەکی تەلارسازییە لە نزیک گۆڕستانی مۆمینە خاتوون. بینای سەرەکی ماوەیەک لەمەوبەر خاپوور کرابوو، تەنیا دوو منارە و دەروازەیەکی بەیەکەوە بەستنەوەیان ماوەتەوە. ئەم دەروازەیە لە ساڵی ١١٨٧ی زایینی دروست کراوە. بە بۆچوونی توێژەران ئەم پێکھاتەیە لە دوو منارە و پۆرتاڵێک لە سەرەتادا لەلایەن عەجامییەوە پلان و دیزاینی بۆ دانراوە.
گۆڕستانی خانەقا لە نەخچیوان جیاوازییەکی توندی ھەیە لەگەڵ ئەوەی پێشتر باسمان کرد. لەکاتێکدا گۆڕستانی مۆمینە خاتوون و شوێنەوارە ھاوشێوەکانی دیکە پێکھاتەیەکی جۆری تاوەرن، گۆڕستانی خانەغە پێکھاتەیەکی جۆری تێکەڵە: بەشی خوارەوەی فۆڕمی سێگۆشەیی ھەیە و بەشی سەرەوەی ھەشت لایەنە. ڕازاندنەوەکان دەری دەخەن کە گۆڕستانەکە لە سەدەی ١٢–١٣ دروست کراوە.
مزگەوتی جومعە دەستکاری
مزگەوتی جوما یەکێکە لە بیناسازییە مۆنۆمێنتالەکانی کۆمەڵگەی تەلارسازی ئەتابەگەکان لە نەخچیڤان. ئەو شوێنەوارە تەلارسازییەی لە سەدەی بیستەمدا ڕووخێنراوە لە وێنە و وێنەی سەدەی نۆزدەھەمدا بەڵگەدار کراوە.[٤]
میراتەکە دەستکاری
وێستگەی «مێمار ئەجامی» لە شاری باکوو وەک ڕێزلێنانێک ناوی لێنرا.
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ "Ajami Nakhchivani (20-ies of XII century - the end of XII century)". azerbaijans.com.
- ^ "The mausoleum of Nakhichevan". whc.unesco.org.
- ^ "Momine Khatun Mausoleum". unesco.preslib.az.
- ^ "Naxçıvan Cümə Məscidi". Archived from the original on 2013-01-20. ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ لە Archive.is، ئەرشیڤ کراوە
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ئەجامی نەخچیڤانی تێدایە. |