ئارام شا
ئارام شا' (بە فارسی: آرام شاه) (لە مانگی حوزەیرانی ١٢١١ کۆچی دوایی کردووە، r. ١٢١٠–١٢١١) دووەم سوڵتان بوو لە سوڵتانی دەھلی. بۆ ماوەیەکی کورت لە لاھور دوای مردنی چاوەڕواننەکراوی قوتبەدین عائیبەک تەختی پاشایەتی وەرگرت پێش ئەوەی لەلایەن ئیلتوتمیشەوە کە لە دەلھییەوە دەستی بە حوکمڕانی کرد شکستی پێبھێنرێت و لە تەختی پاشایەتی لاببرێت.
| ئارام شا | |
|---|---|
| دووەم سوڵتانی دەھلی. | |
| فەرمانڕەوایی | کانوونی دووەمی ١٢١٠ – حوزەیرانی ١٢١١ |
| پێشوو | قوتبەدین عائیبەک. |
| جێگر | ئیلتوتمیش |
| خێزان | ماملوک. |
| لەدایکبوون | نەزانراو |
| مردن | حوزەیرانی ١٢١١ |
| ئایین | ئیسلام |
حوکمڕانی
دەستکاریلە ساڵی ١٢١٠ قوتبەدین عائیبەک لە لاھور لە کاتی یارییەکی وەرزشیدا بە شێوەیەکی چاوەڕواننەکراو کۆچی دوایی کرد، بەبێ ئەوەی ناوی جێنشینی خۆی ھێنابێت. بۆ ڕێگریکردن لە ناسەقامگیری لە شانشینییەکەدا، ئاغاکانی تورک ئاغاکان (مالیک و ئەمیرەکان) لە لاھور ئارام شایان وەک جێنشینی خۆی لە لاھور.[١][٢] بەڵام ئاغاکانی تورک لە ناوچە جیاوازەکانی سوڵتانییەت دژی بەرزبوونەوەی ئەو بوون و ھەندێکیان - وەک ئاغاکانی خاڵجیی بەنگال - لە دژی یاخی بوون. بە گوتەی مێژوونووسی سەدەی ١٦ فیریشتە، شانشینییەکە تووشی داگیرکاریی حاکمی دراوسێی ناسر الدین قەباچەی مولتانیش بووە.[٣]
کۆمەڵێک ئاغا، بە سەرۆکایەتی دادوەری سەربازی (ئەمیر-ی داد) عەلی یی ئیسماعیل، بانگھێشتی ئیلتوتمیشیان کرد بۆ داگیرکردنی تەخت.[٤] ئیلتوتمیش، کۆیلەی پێشووی ئایباک و والی بەدەون، پێشینەیەکی بەرچاوی خزمەتکردنی ھەبوو و لەلایەن ئایباکەوە بە کوڕ ناوی دەبرد، بەھۆیەوە ئاغاکان بە کاندیدێکی باشیان بۆ تەختی پاشایەتی دەزانی.[٥] ئیلتوتمیش بە ڕێپێوان بەرەو دەلھی ڕۆیشت، لەوێ دەستی بەسەر دەسەڵاتدا گرت و دواتر ھێزەکانی ئارام شای لە باغی جود تێکشکاند. بەپێی تەبەقەتی نەسیری، ئارام شا «شەھید» بووە: ڕوون نییە کە ئایا لە بەرەکانی شەڕدا کوژراوە، یان وەک دیلێکی جەنگ کوژراوە.[٦] دوو لە ئەفسەرە گرنگەکەی - ئەقسەنقار و فەروخ شا - لە بەرەکانی شەڕدا کوژران. دواتر ئیلتوتمیش دەسەڵاتی خۆی چەسپاند و لە دەلھییەوە دەستی بە حوکمڕانی کرد.[٧]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ ساتیش چاندرە 2004, p. 39.
- ^ K. ئا. نزامی 1992, p. ٢٠٦.
- ^ K. ئا. نزامی 1992, p. ٢٠٧.
- ^ پیتەر جاکسۆن 2003, p. ٢٩.
- ^ ک.ئا. نزامی 1992, pp. ٢٠٧–٢٠٨.
- ^ Peter Jackson 2003, p. ٢٩.
- ^ K. ئا. نزامی 1992, p. ٢٠٨.
