کوردەیل (هۆز)
پێویستە ئەم وتارە نوێبکرێتەوە. |
ھۆزی کوردەیل (کوردەلی یان کوردعەلى[ژێدەر پێویستە]) یەکێکە لەو هۆزە کوردانەی کە لە پارێزگای ئیلامدا دەژین . ئەم هۆزە تیرەى جیاوازی هەیە کە لە شارەکانی ئاودانان و دێلوڕاندا دەژین . [١] بەشێوزارى کوردیی کوردەیلى بەشێکە لە شێوەزارى کوردیی باشوور [٢] . بە مەزهەب شیعەن. [١]
| ناوچەکان بە ژمارەی دانیشتووانی بەرچاو | |
|---|---|
| دێلوڕان، سەراوباغ، ئاودانان، میمه، پەهله، علی‌الغربی، شیخ السعد . هەروەها لە باژێڕى ئیلام و ئەندیمشک و کرماشان و لە ئەهواز و تاران و یەزد و لە دیوى عیڕاقیش لە عەماره و بەغدا و لە گەڕەکى کوردەیلی خانەقین. | |
| زمانەکان | |
| شێوەزارى کوردی فەیلى، شێوەزارى کوردى لوڕى و جلفەى عەرەبی عیڕاقی | |
| ئایین | |
| شیعە | |
| گرووپە ڕەگەزییە پێوەندیدارەکان | |
| کوردى فیلی |
زێدى کوردەیل
دەستکاریتا ساڵی ١٩٣٠ ئەم هۆزە لە شاری دێلوڕان ناوچەى ( سەراو و میمە و زەریناوا و ناوەندى قەزا ) و لە باکووری شاری ئاوداناندا دەژیان. بەڵام لە دواى ئەم ساڵە (١٩٣٠) تۆشمالان و گەورەى کوردەیل بەشێکى زۆرى هۆزەکەیان بنەجێ کرد لە بەشەکانی باشووری شاری ئاودانان . دەگوترێ کە کوردەیل بە هەمان ناو لە کوردستانی سوریا و کوردستانی تورکیاش دەژین, دەشێ بەشێکیان بۆ دیوى ئیلام کۆچابن. [١] هەروەها لە دیوى عیڕاق بەشێکیان لە باشوورى کوردستان لە خانەقین (گەڕەکى کوردەیل) و لە دیوى عیڕاقیش لە شارۆچکەى وەک عەلی غەربی و شێخ سەعدى سەر بە پارێزگای واست و لە عەمارەو بەغدا دەژین. [٣]
لە کتێبی شەرەفنامەى بدلیسیدا (١٥٩٦) ، لە باسکردنی هۆزەکانی حەسنکیفى باکوورى جزیرا بۆتان ، ناوى "کوردەلی گەورە" و "کوردەلی بچووک" هاتووە.
ریشەى ناوەکە
دەستکاریکوردەیل واتە کوردگەل ، پاشگرى ەیل لە شێوەزارى باشووردا بۆ جەمعە (گەل) (وەک: کورگەل : کورەیل) کەواتە کوردەیل واتە کوردان. کەچى هەندێکى تر پێیان وایە کوردەلی بە واتای (کوردیلە) واتە کوردی بچوک دێت و هەندێکیش پێیان وایە ئەم ناوە کورتکراوەى (کوردفەیلی)یە. هەندێکیش دەڵێن کە لە بەر پەیڕەوکارى هۆزەکە بە مەزهەبی شیعەوە ناوەکە لە کوردعەلی داتاشراوە.
بەڵام لەو بەڵگەنامانەی کە کونسوڵی مەندەلی بەجێی هێشتوون، دەگوترێ کە ئەم هۆزە بە ناوى کورد عەلیخانی ناسراو بووە . عەلی خان، کوڕە گەورەی حەسەن خان بوو کە والی بوو و دوای مردنی باوکی عەلیخان لەگەڵ براکانی پێکەوە حوکمڕانی دەڤەرى پشتیکۆ (ئێستا پارێزگای ئیلام )یان کردووە و لە بەر ئەوەى عەلی خان فەرمانڕەوایی ئەم هۆزەی کردووە، هۆزەکە بە کوردعەلیخان ناسراوە و بە تێپەڕبوونی کات گۆڕاوە بۆ کوردەلى.
دابەشبوون
دەستکاریهۆزى کوردەیل بەشێکن لە کوردانى فەیلی لە پشتیکۆ . کوردى فەیلى دەبن بە دوو بەش : مەهکی و کوردەیل. [٤] بە گوێرەى سەرچاوەى نوێ کوردەیل چوار بەرەى مەزنن: جایروەند، مەمیەوەند و مەمۆسی وبەشێکی تر کە لە تیرەی سەربەخۆو غەوارەکان پێکهاتووە.
پەراوێز
دەستکاری- ^ ئ ا ب ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری:0نەدراوە - ^ «انتشار کتاب «دستور زبان کُردی پهله‌ای - پهلوی» در انستیتو زانست ایلام». kurdpress.com.
{{cite web}}: C1 control character لە|ناونیشان=لە 60 (یارمەتی) - ^ Fattah، Ismaïl Kamandâr (2000). Les dialectes kurdes méridionaux. Acta Iranica 37. p. 32.
- ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری:2نەدراوە