ژەنەڕاڵ شێرمان (دار)

ژەنەڕاڵ شێرمان
ژەنەڕاڵ شێرمان
Individual of taxon	Sequoiadendron giganteum
ناو بە زمانی فەرمی	General Sherman
ناونراوە لەدوای	William Tecumseh Sherman
وڵات	ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
دابەشکاریی کارگێڕی	Tulare County
کەوتووەتە ناوچەی پارێزراوی	Sequoia National Park
ناوچەی جوگرافی	Giant Forest
پۆتانی شوێن	٣٦°٣٤′٥٤″N ١١٨°٤٥′٥″W
وێبگە	https://www.nps.gov/seki/learn/nature/sherman.htm
	لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

ژەنەراڵ شێرمان (ئینگلیزی:) دارێکی زەبەلاحی (Sequoiadendron giganteum)ە کە دەکەوێتە دارستانی مەزنی پارکی نەتەوەیی سێکویا لە ناوچەی تولار، لە ویلایەتی کالیفۆرنیای ئەمریکا. بە گوێرەی قەبارەکەی ئەوە گەورەترین درەختی زیندووی تاک بنەرەتییە لەسەر زەوی. تەمەنی بە نزیکەیی ٢٣٠٠ تا ٢٧٠٠ ساڵ دەخەمڵێنرێت.^[١]

لەکاتێکدا ژەنەراڵ شێرمان گەورەترین داری زیندووە، ئەوە گەورەترین داری تۆمارکراوی مێژوویی نییە داری لیندسی کریک، کە زیاتر لە ٩٠٬٠٠٠ پێ سێجا (٢٬٥٠٠مەتر سێجا) نزیکەی دوو جار قەبارەی جەنەراڵ شێرمان، لە ساڵی ١٩٠٥ بە گەردەلوولێک کەوت. ڕیدوودی کەناری گەورەتری تر، کرینێڵ کریک جاینت، کەناری سووروود (Sequoia sempervirens) لە ناوەڕاستی ١٩٤٠کان لە نزیک ترینیداد، کالیفۆرنیا، مەزەندە دەکرێت کە ١٥–٢٥٪ گەورەتر بێت لە داری ژەنەراڵ شێرمان.^[٢]

مێژوو

ژەنەراڵ شێرمان بە ناوی ژەنەڕاڵی جەنگی ناوخۆی ئەمریکا ویلیام تێکومێ شێرمان ناونراوە. چیرۆکە فەرمییەکە، کە لەوانەیە ئەپۆکریفەل بێت، بانگەشەی ئەوە دەکات کە دارەکە لە ساڵی ١٨٧٩ لەلایەن سروشتناس جەیمس وۆلڤێرتۆنەوە ناونراوە، کە وەک ملازمێک لە ٩ ی ئیندیانا کاڤالری ژێر دەسەڵاتی ١٨٧٩ خزمەتی کردووە.^[٣]

حەوت ساڵ دواتر لە ساڵی ١٨٨٦دا خاکەکە ھاتە ژێر دەستی کۆلۆنی کاوەیا کە کۆمەڵگایەکی سۆسیالیستی یۆتۆپییە کە ئابوورییەکەی لەسەر بنەمای چوونەژوورەوە بووە تێبینی ئەو ڕۆڵە تەوەرەی کە شێرمان لە شەڕی ھیندی و ڕاگواستنی بەزۆری لە ھۆزە ڕەسەنەکانی ئەمریکادا گێڕایەوە، بە شانازیی کارل مارکسەوە ناوی دارەکەیان ھێنایەوە.^[٤] ھەرچۆنێک بێت کۆمەڵگەکە لە ساڵی ١٨٩٢ دا ھەڵوەشایەوە، بە پلەی سەرەکی لە ئەنجامی دامەزراندنی پارکی نەتەوەیی سێکویا و دارەکە گەڕایەوە ناوەکەی پێشووی.

لە ساڵی ١٩٣١، دوای بەراوردکردن لەگەڵ دار ژەنەراڵ گرەنتی نزیک، جەنەراڵ شێرمان وەک گەورەترین دار لە جیھاندا دەستنیشان کرا یەکێک لە ئەنجامەکانی ئەم پرۆسەیە ئەوە بوو کە قەبارەی دار بە شێوەیەکی فراوان وەک ستانداردی دامەزراندن و بەراوردکردنی قەبارەی دارە جیاوازەکان پەسەند کرا.

لە کانوونی دووەمی ٢٠٠٦ گەورەترین لق لەسەر دارەکە (بە گشتی دەبینرێت، لە وێنە کۆنەکاندا، وەک "L" یان شێوەی گۆڵف، دەرھێنراوە لە نزیکەی چارەکێک لە ڕێگا بۆ خوارەوەی سندوقەکە) تێکشکا. ھیچ شایەتحاڵێک نەبوو بۆ ڕووداوەکە، لق و لقەکەش لە زۆربەی درەختەکان گەورەترە. ئەندازەی زیاتر لە ٢ م و درێژی زیاتر لە ٣٠ م – بەشێک لە پەرژینی دەوروبەری تێکشکا و شۆستەی ڕێڕەوی دەورووبەری تێکدا. وا بڕواناچێت کە تێکچوونەکە نیشاندەری ھیچ نائاسایییەک بێت لە تەندروستی درەختەکە، و تەنانەت لەوانەیە میکانیزمێکی بەرگری سروشتی بێت لە دژی دۆخی نالەباری کەشوھەوا.

لە مانگی ئەیلوولی ٢٠٢١، دارەکە لە فۆری ئەلۆمینیۆمدا پێچرابوو بۆ پاراستنی لە ئاگرە ئاڵۆزەکانی KNP.

ڕەھەندەکان

لەکاتێکدا بە گەورەترین دار ناسراوە، ژەنەراڵ شێرمان نە بەرزترین درەختی زیندووی ناسراوی سەر زەوییە (ئەو جیاکارییە ھی داری ھایپەریۆنە، ڕەدوودی کەناری)، و نە فراوانترینە (ھەردووک گەورەترین قوبر و گەورەترین باوباب قەراغێکی گەورەتریان ھەیە)، و نە کۆنترین دارە زیندووە ناسراوەکانی سەر زەوی (ئەو جیاکارییە سەر بە کەنجێکی گەورەی کەنار دەریایە). بە بەرزی ٨٣٫٨ مەتر،^[٥] بە ئەندازەی ٧٧ مەتر،^[٦] قەبارەی مەزەندەکراوی بۆڵی ٣م و تەمەنی خەمڵێنراوی ٢٬٣٠٠–٢٬٧٠٠ ساڵ، باھیچ درمیان بلندترین، درشت ترینن:

Height above base^[٧]	٢٧٤٫٩ پێ	٨٣٫٨ m
Circumference at ground^[٧]	١٠٢٫٦ پێ	٣١٫٣ m
Maximum diameter at base^[٧]	٣٦٫٥ پێ	١١٫١ m
Diameter ٤٫٥٠ پێ (١٫٣٧ m) above height point on ground^[٨]	٢٥٫١ پێ	٧٫٧ m
Girth Diameter ٦٠ پێ (١٨ m) above base^[٧]	١٧٫٥ پێ	٥٫٣ m
Diameter ١٨٠ پێ (٥٥ m) above base^[٧]	١٤٫٠ پێ	٤٫٣ m
Diameter of largest branch^[٧]	٦٫٨ پێ	٢٫١ m
Height of first large branch above the base^[٧]	١٣٠٫٠ پێ	٣٩٫٦ m
Average crown spread^[٧]	١٠٦٫٥ پێ	٣٢٫٥ m
Estimated bole volume^[٨]	٥٢٬٥٠٨ cu ft	١٬٤٨٧ m³
Estimated mass (wet) (1938)^[٩]	٢٬١٠٥ short ton	١٬٩١٠ t
Estimated bole mass (1938)^[٩]	٢٬٤٧٢٬٠٠٠ lb	١٬١٢١ t

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

^ https://home.nps.gov/seki/learn/nature/sherman.htm
^ «Largest Tree Ever Recorded». UBC Botanical Garden Forums (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ www.landmarktrees.net http://www.landmarktrees.net/elam.html. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)^{[بەستەری مردوو]}
^ Tweed، William. «A famous name and a mystery». VisaliaTimesDelta.com (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ Records، Guinness World (2007). Guinness World Records 2008 (بە ئینگلیزی). Guinness World Records. ISBN 978-1-904994-19-0.
^ «Sequoia sempervirens (coast redwood) description». www.conifers.org. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ ^ئ ^ا ^ب ^پ ^ت ^ج ^چ ^ح ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری nps نەدراوە
^ ^ئ ^ا Flint، Wendell D. (1987). To Find the Biggest Tree. Sequoia National History Association. p. 94.
^ ^ئ ^ا Big Trees. Palo Alto, California: Stanford University Press. 1942. ISBN 978-0-8047-1638-3.

[1] ttps://home.nps.gov/seki/learn/nature/sherman.htm

[2] «Largest Tree Ever Recorded». UBC Botanical Garden Forums (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.

[3] www.landmarktrees.net http://www.landmarktrees.net/elam.html. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)^{[بەستەری مردوو]}

[4] Tweed، William. «A famous name and a mystery». VisaliaTimesDelta.com (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.

[5] Records، Guinness World (2007). Guinness World Records 2008 (بە ئینگلیزی). Guinness World Records. ISBN 978-1-904994-19-0.

[6] «Sequoia sempervirens (coast redwood) description». www.conifers.org. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.

[nps-7] ئ ^ا ^ب ^پ ^ت ^ج ^چ ^ح ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری nps نەدراوە

[flint-8] ئ ^ا Flint، Wendell D. (1987). To Find the Biggest Tree. Sequoia National History Association. p. 94.

[Fry-9] ئ ^ا Big Trees. Palo Alto, California: Stanford University Press. 1942. ISBN 978-0-8047-1638-3.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]