چێکا
کۆمیسیۆنی نائاسایی سەرتاسەری ڕووسی (بە ڕووسی: Всероссийская чрезвычайная комиссия و بە شێوەیەکی باو بە چێکا ناسراوە بە ڕووسی: Чека)یەکەم ڕێکخراو بوو لە یەک لە دوای یەک ڕێکخراوەکانی پۆلیسی نھێنی سۆڤیەت. لە ٥ی کانوونی یەکەم (ساڵنامەی جوولیانی)ی ١٩١٧ لەلایەن سۆڤنارکۆمەوە دامەزراوە[١] لەژێر سەرکردایەتی فێلیکس دزەرژینسکی ئەرستۆکراتێکی پۆڵەندی بوو کە بوو بە بۆلشێڤیک.[٢][٣] تا کۆتایی ساڵی ١٩١٨، سەدان کۆمیتەی چێکا لە کۆماری سۆسیالیستی فیدراڵی سۆڤیەتی ڕووسیا لە ئاستی ئۆبلاست، گوبەرنیا، ڕایۆن، ئویەزد و ڤۆلۆستدا سەریان ھەڵدابوو. بەڕواڵەت بۆ پاراستنی شۆڕش لە ھێزە کۆنەپەرستەکان، واتە «دوژمنە چینایەتییەکان» وەک بۆرژوازی و ئەندامانی ڕۆحانییەکان دامەزرابوو، ھەر زوو بوو بە ئامرازی سەرکوتکردن لە دژی ھەموو نەیارانی سیاسی ڕژێمی کۆمۆنیستی. چێکاکان بە ئاڕاستەی لینین دەستبەسەرکردنی بەکۆمەڵ و زیندانیکردن و ئەشکەنجەدان و لەسێدارەدانیان بەبێ دادگاییکردن ئەنجامدا.
| چێکا | |
|---|---|
| دامەزران | ٢٠ی کانوونی یەکەمی ١٩١٧ |
| ناو بە زمانی فەرمی | Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем при Совете народных комиссаров РСФСР |
| کورتەناو | ВЧК при СНК РСФСР |
| ڕێبەر | فێلیکس دزەرژینسکی، Yakov Peters |
| وڵات | کۆماری سۆڤیەت فیدراڵی سۆسیالیستی ڕووسیا |
| دەسەڵاتی دادوەری دەگرێتەوە | Council of people's commissars of the RSFSR |
| بەشێکە لە کۆمپانیای | ئەنجومەنی وەزیرانی یەکێتی سۆڤیەت |
| شوێنی بارەگاکان | سەنت پیتەرزبورگ |
| لە پێش | کۆمیتەی شۆڕشگێڕی سەربازی |
| لە دوای | بەڕێوەبەرایەتی سیاسی دەوڵەت |
| گۆڕدراوە لەلایەن | بەڕێوەبەرایەتی سیاسی هاوبەشی دەوڵەت |
| جێگەی دەگرێتەوە | ئۆخرانا |
| کۆتاییھاتن | ٦ی شوباتی ١٩٢٢ |
لە ساڵی ١٩٢١ ژمارەی سەربازەکانی بەرگری ناوخۆیی کۆمار (لقێکی چەکا) لانیکەم ٢٠٠ ھەزار کەس بوون. پۆلیسی ئۆردوگاکانی کاریان دەکرد، سیستەمی گوڵگیان بەڕێوە دەبرد، داوای خۆراکیان دەکرد، یاخیبوون و ئاژاوەی کرێکاران و کۆڵبەرانیان دانا و یاخیبوون لە سوپای سووردا.
ڕێکخراوەکە لە ساڵی ١٩٢٢ ھەڵوەشایەوە و بەڕێوەبەرایەتی سیاسی دەوڵەت یان GPU شوێنی گرتەوە.
میراتی ڕێکخراوەکە
دەستکاریکۆنستانتین پرێۆبراژێنسکی ڕەخنەی لە بەردەوامی ئاھەنگگێڕانی جەژنی پیشەیی خزمەتگوزارییە ئەمنییەکانی ڕووسیای کۆن و مۆدێرن گرت لە ساڵیادی دروستکردنی چێکا، بە ڕەزامەندی سەرۆکەکانی ڕووسیا. (ڤلادیمیر پوتین، ئەفسەری پێشووی کەی جی بی، وادەی نەگۆڕی بۆ ڕۆژێکی دیکە ھەڵبژارد): "ھێشتا جێنشینەکانی کەی جی بی دەستبەرداری ھیچ شتێک نەبوون؛ تەنانەت ھەمان ڕۆژ، وەک لە کاتی سەرکوتکردندا، لە ٢٠ی کانوونی یەکەم ئاھەنگی جەژنی پیشەیی خۆیان دەگێڕن." وەک ئەوە وایە دەزگای ھەواڵگری و دژە سیخوڕی ئێستای ئەڵمانیا یادی ڕۆژی گێستاپۆ بکەنەوە. دەتوانم بیھێنمە پێش چاوم کە ڕۆژنامەکانمان چەندە تووڕە دەبن!"!"[٤][٥][٦]
ئەمانەش ببینە
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Steinberg، Mark D. (2001). Voices of Revolution, 1917. London and New Haven: Yale University Press. pp. 265–266. ISBN 978-0-300-09016-1.
- ^ The Impact of Stalin's Leadership in the USSR, 1924–1941. Nelson Thornes. 2008. p. 3. ISBN 978-0-7487-8267-3.
- ^ Moorehead، Alan (1958). The Russian Revolution. New York: Harper & Brothers. pp. 260. ISBN 978-0-88184-331-6.
- ^ Article of Konstantin Preobrazhenskiy: "People's Commissariat of Internal Affairs and Gestapo: cooperation of friends"
- ^ History of creation of the FSB on the official website of FSB (English translation).
- ^ Russian holidays and celebrations info: "December 20 – The day of national security service workers (professional holiday)".
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە چێکا تێدایە. |