پەرستاری

پەرستاری پەرستاری پیشەیەکە لەناو کەرتی چاودێریی ته‌ندروستی کە سەرنجی لەسەر چاودێریکردنی تاکەکان و خێزانەکان و کۆمەڵگاکانە بۆ ئەوەی بتوانن تەندروستی و کوالیتی ژیانی گونجاو بەدەستبهێنن یاخوود بیانپارێزن یان چاکببنەوە ، لەوانەیە پەرستاران لە دابینکەرانی چاودێری تەندروستی دیکە جیا بکرێنەوە بەهۆی شێوازی چاودێریکردنی نەخۆش، ڕاهێنان و مەودای کارکردن، پەرستاران لە زۆرێک لە پسپۆڕییەکاندا کاردەکەن کە ئاستی جیاوازی دەسەڵاتی ڕەچەتەیان هەیە، پەرستاران گەورەترین پێکهاتەی زۆربەی ژینگەکانی چاودێری تەندروستی پێکدەهێنن، بەڵام بەڵگە هەیە لەسەر کەمیی نێودەوڵەتیی پەرستاری شارەزا، پەرستاران هاوکاری لەگەڵ دابینکەرانی چاوەدێری تەندروستی دیکە دەکەن وەک پزیشکان، پەرستارانی پزیشکی، چارەسەرکەرانی فیزیایی و دەروونناسان. بە پێچەوانەی پەرستارانی پزیشکی، پەرستاران بە شێوەیەکی گشتی ناتوانن دەرمان لە ئەمریکا بنووسن، پەرستارانی پراکتیکی ئەو پەرستارانەن کە بڕوانامەی دەرچوونیان لە پەرستاری پراکتیکی پێشکەوتوودا هەیە. ئەوان بە شێوەیەکی سەربەخۆ لە چەندین شوێنی جیاوازدا لە زیاتر لە نیوەی ئەمریکادا پراکتیزە دەکەن. لە قۆناغی دوای جەنگەوە، پەروەردەی پەرستار پرۆسەیەکی هەمەچەشنکردنی بەڕێکەوتووە بەرەو بڕوانامەی پێشکەوتوو و تایبەتمەند و زۆرێک لە ڕێسا تەقلیدییەکان و ڕۆڵی دابینکەر لە گۆڕاندان.

پەرستارێکی تایبەت بە منداڵ بوون لە نەخۆشخانەیەکی شاری پۆرتلاند لە ویلایەتی مین لە وڵاتی بەڕیتانیا.

پەرستاران پلانێکی چاودێری دادەڕێژن، بە هاوکاری لەگەڵ پزیشکان، چارەسەرکەران، نەخۆش، خێزانی نەخۆشەکە و ئەندامانی تری تیمەکە کاردەکەن کە گرنگی بە چارەسەرکردنی نەخۆشی دەدات بۆ باشترکردنی کوالێتی ژیان. لە بەریتانیا و ئەمریکا، پسپۆڕانی پەرستاری کلینیکی و پەرستارانی پزیشکی، کێشە تەندروستییەکان دەستنیشان دەکەن و دەرمانی دروست و چارەسەرەکانی تر دەنووسن، ئەمەش بەپێی ڕێسا تایبەتەکانی ویلایەتەکە، پەرستاران لەوانەیە یارمەتیدەر بن لە هەماهەنگیکردنی چاودێری نەخۆش کە لەلایەن ئەندامانی دیکەی تیمێکی چاوەدێری تەندروستی فرە پسپۆڕییەوە ئەنجام دەدرێت وەک چارەسەرکەران، پزیشکانی پزیشکی و پسپۆڕانی خۆراک. پەرستاران هەم بە شێوەیەکی وابەستە بە یەکتر، بۆ نموونە لەگەڵ پزیشکان و هەم بە شێوەیەکی سەربەخۆ وەک پیشەیی پەرستاری چاودێری پێشکەش دەکەن. جگە لە پێشکەشکردنی چاودێری و پشتیوانی، پەرستاران پەروەردەی گشتی دەکەن و تەندروستی و تەندروستی بەرەوپێش دەبەن.

مێژوو

پەرستارێک چارەسەری نەخۆشێکی سووتاوی دەکات، نەخۆشخانەی زیگوینکۆر ١٩٧٣

پێش مۆدێرن

مێژوونووسانی پەرستاری ڕووبەڕووی ئاستەنگەکان دەبنەوە بۆ دیاریکردنی ئەوەی کە ئایا ئەو چاودێریەی کە پێشکەش بە نەخۆشەکان یان بریندارەکان دەکرێت لە سەردەمی کۆندا پێی دەوترێت چاودێری پەرستاری، بۆ نموونە لە سەدەی پێنجەمی پێش زاییندا، کۆمەڵەی هیپۆکراتی لە شوێنەکاندا باس لە چاودێری و چاودێریکردنی لێهاتووانەی نەخۆشەکان دەکات لەلایەن "چارەسەرە" نێرەکانەوە، کە ڕەنگە پەرستاری سەرەتایی بووبن، لە دەوروبەری ساڵی ٦٠٠ پێش زایین لە هیندستان، لە سوشروتا سامهیتا، کتێبی ٣، بەشی پێنجەمدا سەبارەت بە ڕۆڵی پەرستار تۆمار کراوە کە "ئەو بەشە جیاوازانەی جەستە یان ئەندامانی جەستە وەک پێشتر باسمان کرد بە پێستەوە، ناتوانرێت بە دروستی وەسف بکرێت لەلایەن کەسێکەوە کە نییە." لێرەوە هەر کەسێک ئارەزووی بەدەستهێنانی زانیارییەکی وردی ئەناتۆمی دەکات، پێویستە جەستەیەکی مردوو ئامادە بکات و بە وردی، چاودێری بکات، بە پارچەکردنی و پشکنینی بەشە جیاوازەکانی." هەروەها پێش دامەزراندنی پەرستاری مۆدێرن، ئەندامانی ڕێبازە ئاینییەکانی وەک ڕاهیب و ئیمام زۆرجار چاودێری هاوشێوەی پەرستارییان پێشکەش دەکرد، نموونە لە نەریتە مەسیحییەکان و ئیسلامییەکان و بوداییەکان، فۆبی کە لە ڕۆمیان ١٦ باسی کراوە لە زۆر سەرچاوەدا وەک "یەکەم پەرستاری سەردانکەر" وەسف کراوە. ئەم نەریتانە کاریگەرییان هەبووە لە پەرەپێدانی ئیتۆسی پەرستاری مۆدێرن. ڕەگ و ڕیشەی ئایینی پەرستاری مۆدێرن تا ئەمڕۆش لە زۆرێک لە وڵاتان بە بەڵگەوە ماوەتەوە. نموونەیەک لە بەریتانیا بەکارهێنانی نازناوی مێژوویی "خوشک"ە بۆ ئاماژەکردن بە پەرستارێکی باڵا لە ڕابردوودا نمونەیەکە لۆ هەبوونی پەرستاری ئایینی مەسیحی لە کۆندا.

مێژووی پەرستاری لە سەردەمی ئیسلامدا

ڕوفەیدە بنت کەعب ئەسلەمیە بە یەکەم پەرستار دادەنرێت لە سەردەمی ئیسلامدا، پێشتر لە شەڕەکاندا کە موسڵمانان تێیدا بەشدار دەبوون، بە پەڕۆ بریندار و بریندارەکانی دەبەستەوە. ڕوفایدە چادرێکی هەبوو بۆ چارەسەرکردنی بریندارەکان، کاتێک سەعد بن موعد لە غەزای خەندەق بە تیرێک بریندار بوو، ”پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم فەرمووی: بیخە ناو خێمەی ڕوفایدە کە لە مزگەوتدایە تا دەیگەڕێنمەوە”. هەروەها ناوی الربیع بنت موعەد کە خۆبەخشانە ئاودانی سوپا و بریندارەکانی چاکدەکردەوە و کوژراوەکانی دەگەڕاندەوە لۆ مەدینە، هەروەها حەمنە بنت جەحش کە خۆبەخشانە لە شەڕی ئوحوددا بەشداری کرد لە پێدانی ئاو بە تینووەکان و چارەسەرکردنی بریندارەکان. وە هەروەها ئوم سینان الاسلامیە کە خۆبەخشانە لە شەڕی خەیبەر چارەسەری جەنگاوەرەکان کرد. پێغەمبەر محمد صلى الله عليه وسلم ڕووبەڕووی ئەم کارە خۆبەخشانە بووەوە کە ئافرەتەکان پێی هەڵدەستان بە سوپاسگوزاری و ستایشەوە.

مێژووی پەرستاری لە وڵاتانی ڕۆژئاوا

لە ماوەی سەدەی حەڤدەهەمدا پەرستاری لە ئەوروپا لەلایەن هەردوو رەگەزی نێر و مێیەوە ئەنجام دەدرا. پەرستاران ناوبانگێکی خراپیان هەبوو وەک سەرخۆش، زۆری نەخایاند هەندێک لە پزیشکەکان ئەم تێڕوانینە دونیایەیان بۆ پەرستاران بەهێزتر کرد بۆ ئەوەی باڵادەستی و گرنگی خۆیان لە بواری تەندروستیدا بسەلمێنن.

ڤیدیۆیەک کە باس لە مەترسییە پیشەییەکان دەکات کە لە نێو پەرستارەکاندا هەن.

پسپۆرییەکانی پەرستاری

بەشی پەرستاری لە تەندروستیدا چەندین لێهاتووی کاری تێدا هەیە:

• پەرستاری تەندروستی دەروونی: بریتییە لە دابینکردنی چاودێری تەندروستی دەروونی لۆ تاک و گروپەکان، هەڵسەنگاندنی باری دەروونی ئەو نەخۆشانەی کە بەدەست نەخۆشییە دەروونی یان دەروونییەکانەوە دەناڵێنن، پەرەپێدانی پلانی چارەسەرکردن کە بریتین لە ڕاوێژکاری دەروونی، پەروەردەی تەندروستی، و دەستکاریکردنی بیرکردنەوە و ڕەفتار، جگە لە هەڵسەنگاندنی نیشانەکان و نووسینی دەرمانەکان.
• پەرستاری ئافرەتان: زانستێکە کە تایبەتە بە کارکردن لەگەڵ ئەو ئافرەتە نەخۆشانەی کە ڕەنگە دووگیان بن یان پێشتر دووگیان بووبن، وە کاردەکەن بۆ یارمەتیدانی خانمان لە ڕێگەی بەرزکردنەوەی تەندروستی و پشکنینەکانیان، پەروەردەکردنی خانمان لە ئاڵۆزییەکانی دووگیانییان، دابینکردنی چاودێری بۆیان لە کاتی منداڵبووندا و کارکردن لۆ پاراستنیان لە نەخۆشییەکانی ئافرەتان و دوای دووگیانی.
• پەرستاری منداڵان: چاودێری پزیشکییە بۆ منداڵی تازە لەدایکبوو و منداڵ تا تەمەنی هەرزەکاری، پەیوەندی بە بەدواداچوونی گەشە و گەشەی سروشتی منداڵەوە هەیە، بەدواداچوون بۆ کوتانەکان کە کاردەکەن بۆ بەهێزکردنی بەرگری منداڵ لە دژی نەخۆشییەکان و پێشکەشکردنی ئامۆژگاری و ئەزموونی گونجاو بۆ ئەو دایک و باوکانەی کە بەزۆری لە نەخۆشخانەکان و کلینیکەکانی چاودێری ڕۆژانە و ناوەندە تەندروستییەکان ئامادەن.
• پەرستاری تەندروستی کۆمەڵایەتی
• پەرستاری شێرپەنجە
• پەرستاری چاودێری پاڵاتیڤ (چاودێری پاڵاتیڤ یەکێکە لە بوارەکانی چاودێری پزیشکی بە ئامانجی پاراستنی نەخۆش لە ئازاری زۆر و کەمکردنەوەی مردن لە نێو کۆمەڵگا)
• پەرستاری ناوخۆیی و نەشتەرگەری
• پەرستاری فریاگوزاری: پسپۆڕییەکی زانستی پەرستارییە کە گرنگی بە چاودێری نەخۆش دەدات لە حاڵەتە پزیشکییە فریاگوزاریەکان کە پێویستی بە چاودێری پزیشکی بەپەلە هەیە بۆ ئەوەی دوور بکەویتەوە لە کەمئەندامی درێژخایەن یان مردن.

• پەرستاری پزیشکی دادوەری: بریتییە لە بەکارهێنانی زانستەکانی پەرستاری بۆ ڕووداوە گشتی یان یاساییەکان بە بەستنەوەی سیستەمی چاودێری تەندروستی و یاسا بە پشتبەستن بە زانستە ژیانی و دەروونی و کۆمەڵایەتییەکانی پەرستاری کە تۆمارکراون بۆ کارکردن لە شوێنی تاوانەکان، لێکۆڵینەوەکان، چارەسەرکردنی قوربانییەکان، چاودێریکردن لە مردووەکان، یان ئەنجامدەرانی تاوانی سووکایەتیکردن، توندوتیژی و چالاکییە تاوانکارییەکان، ئەو ۆەرستارانە لە کۆمپانیاکانی یاسا و کۆمپانیاکانی بیمەدا دەبینرێن.
• پەرستاری شۆردنی کلیە
• پەرستاری بە قەستەرەی دڵ و خوێنبەرەکان
• پەرستاری چاودێری چڕ
• پەروەردەی پەرستاری لە پەیمانگاکانی پەرستاری
• پەرستاری بێهۆشکردن
• جگە لە پسپۆڕییە وردەکانی وەک پەرستاری برین، و ئەوانی تر.

پەرستاری نەرشتەرگەری

زانستێکی هەبووە و جیاوازە لە بەشەکانی تری پسپۆڕییەکانی پەرستاری چونکە ڕۆڵی زیاتری پەیوەندی بە نەشتەرگەرییەوە هەیە نەک چاودێری نەخۆش، هەروەها ڕۆڵی پەرستارێکی پاککەرەوە(تەعقیمکراو) و پەرستارێکی سووڕاوە و پەرستارێکی بێهۆشکەر دەبێت. پەرستاری نەشتەرگەری کە هەندێک جار پێی دەوترێت یاریدەدەری نەشتەرگەری، بەو پێیەی ڕۆڵێکی گرنگ و جەوهەری دەگێڕێت کە ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە پزیشکی نەشتەرگەرییەوە هەیە، لە کاتی نەشتەرگەریدا لە تیمی نەشتەرگەریدا پێویستیەکی حەتمییە، هەنگاو بە هەنگاو لەگەڵ پزیشکی نەشتەرگەریدایە، کە زانیاری و لێهاتوویی و وردبینی و ئەزموونی پەرستاری نەشتەرگەری ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕن لە ئاسانکاری نەشتەرگەری و بەرهەمهێنانی باشترین ئەنجام، هەنگاوەکانی نەشتەرگەری و ئەو هەنگاوانە دەزانێت کە پزیشکی نەشتەرگەری بۆ نەخۆشەکە ئەنجامی دەدات، بەم پێیە هاوکاری پزیشکی نەشتەرگەری دەکات و ئەو کەسەیە کە ژووری نەشتەرگەری ڕێکدەخات بە پاراستنی تەعقیمکردنی ژینگەی نەشتەرگەری، بەردەستبوونی ئامێر و کەرەستەی گونجاو بۆ نەشتەرگەرییەکە، وە ئامادەکاری بۆ نەشتەرگەرییەکە لە سەرەتاوە تا کۆتایی، پێش ئەوەی نەخۆشەکە بچێتە ژووری نەشتەرگەری و بۆچوونی گونجاو بدات، وە داوای کەرەستەی پێویست بکا لە کاتی خۆیدا لۆ دڵنیابوون لە تەواوبوونی سەرکەوتووانەی پرۆسەکە، پەرستاری سووڕاوە، کە ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە پزیشکی نەشتەرگەرییەوە نییە، چاودێری نەخۆشەکە دەکات و پارێزگاری لێدەکات، هەروەها لە کاتی داوای پەرستاری پاککەرەوە(تەعقیمکراو)، ماددە تەعقیمکراوەکان بە شێوەیەکی دروست دەدات بە پزیشک، هەروەها پارێزگاری لە تەعقیمکردنی ژینگەی نەشتەرگەری و پارێزگاری لە ڕێکوپێکی ژینگەیی ناو ژووری نەشتەرگەری دەکات، پەرستاری بێهۆشکردن (تەکنیکی بێهۆشکردن) یارمەتی پزیشکی بێهۆشکەر دەدات لە نەشتەرگەرییەکان لە کاتی بێهۆشکردندا و چاودێری نیشانە گرنگەکان دەکات لە کاتی نەشتەرگەریدا.

پلاتفۆرمی کارمەندانی چاودێری تەندروستی ئۆنلاین

لە سەرەتای ساڵانی ٢٠١٠ سەرهەڵدانی پلاتفۆرمی تەندروستی دیجیتاڵی بەخۆیەوە بینی کە پەرستاران و یاریدەدەرانی پەرستاران بە کردنەوەی هەلی کارە بەتاڵەکانەوە لە دامەزراوەکانی چاودێری تەندروستی وەک خانەی بەساڵاچووانی لێهاتوو، دەزگاکانی تەندروستی ماڵەوە و نەخۆشخانەکان بەیەکەوە دەبەستنەوە، بە شێوەیەکی باو ئەپێک بەکاردەهێنن بۆ ئاسانکاری پەیوەندیکردن و ڕێگە بە پەرستاران دەدەن دەرفەتی کارکردنی گوونجاو بدۆزنەوە بە پشتبەستن بە ئارەزووەکانیان. هاوبەشەکانی چاودێری تەندروستی و دامەزراوەکان سوودمەند دەبن لە دەستڕاگەیشتن بە پۆلێکی شارەزا لە پەرستاران بۆ پڕکردنەوەی کەمیی کارمەندان بە خێرایی و کارا لە وڵاتدا. ئێستا ئەوان کێبڕکێ لەگەڵ دەزگا گەورە و تەقلیدییەکانی کارمەندکردن دەکەن. لە ساڵی ٢٠١٧دا، خزمەتگوزاری تەندروستی نیشتمانی لە بەریتانیا دەستیکردبوو بە تاقیکردنەوەی ئەپێک بۆ پەرستاران، بۆ جێگیرکردنی کورتخایەن.

هەندێک لە پلاتفۆرمەکانی کارمەندانی چاودێری تەندروستی ئۆنلاین، وەکو پلاتفۆرمی( ConnectRN) کە بنکەکەی لە ئەمریکایە، هەروەها (Nomad Health، Gale Healthcare solutions) یان (Lantum) لەو ئەپانەن پەیوەستکردنی پەرستاران بە کارەوە ئەنجامدەدەن، ئامانجیان ئەوەیە کە داواکارییەکانی کارمەند لەگەڵ پەروەردەکردنی کۆمەڵگەیەک بۆ پەرستاران، پێشکەشکردنی سەرچاوە و ئامرازەکانی پەرەپێدانی پیشە و دەرفەتی تۆڕکردن یەکبخەن.

بەستەری دەرەکیی

کتێبخانەی UNCG Betty H. Carter ژنانی پێشمەرگە دێرینەکان پڕۆژەی مێژوویی: پەرستار