پۆل و کۆمەڵەی گەلەستێرەکان

کۆمەڵەی گەلەستێرەکان یاخوود پۆلی گەلەستێرەکان ئەوان کۆمەڵە گەلەئەستێرەکانن کە لە نزیکەی ٥٠ گەلەئەستێرە پێکهاتوون، لەوانە گەلەستێرەی (کۆمەڵەی ناوخۆیی) کە سەر بە گەلەئەستێرەکەمانە (ڕێگایی شیری) و کۆمەڵەی ناوخۆیی ئێمەش سەر بە پۆلی گەلەئەستێرەکانە.

کۆمەلەی گەلەستێرەکان

دەبێت جیاوازی بکرێت لە نێوان ھێشووی گەلەستێرەیی و کۆمەڵەی گەلەئەستێرەیی چونکە هێشویی گەلەئەستێرە وەسفێکە لە فەلەکناسیدا کە زۆر گەورەتر لە پۆلی گەلەئەستێرەکان، هەروەها نابێت لەگەڵ کۆمەڵە ئەستێرەکان تێکەڵ بکرێت کە لە هەندێک لە گەلەئەستێرەکاندا کۆکراونەتەوە، قەبارەی کۆی ئەستێرەکان نزیکەی هەزار ساڵی ڕووناکی دەبێت، گەلەستێرەی کۆمەلەی ناوخۆییمان تیرەکەی نزیکەی ٢٠ ملیۆن ساڵی ڕووناکییە، هەروەها کۆمەڵێک کۆمەڵەی گەلەئەستێرەی دیکە لە نزیک گروپە ناوخۆییەکەمان هەن و ئەمانە لەگەڵ گروپە ناوخۆییەکەمان پێکەوە ئەوەی پێی دەوترێت کۆمەڵە گەلەئەستێرەیەک پێکدەهێنن، بەڵام هێشتا کۆمەڵە گەلەئەستێرەیەکی ناوخۆییە، بەو پێیەی هەزاران کۆی گەلەئەستێرە لە گەردووندا هەن.

وێنەی تەنیشت یەک لە کۆمەڵە گەلەئەستێرەکان نیشان دەدات. نزیکترین پۆلی گەلەئەستێرەکان لە ئێمەوە پۆلی گەلەئەستێرەکانی کەژن و گروپی ناوخۆییمان لە لێواری خۆیدایە. ئەم پێکهاتە گەورەیە نزیکەی ٥٣ ملیۆن ساڵی ڕووناکی لە ئێمەوە دوورە.

هەروەها بینینی قووڵ یان دوور لە گەردوون دەریدەخات کە پۆلی گەلەئەستێرەکان کۆی گەورەتر پێکدەهێنن و زانایان ئەم کۆمەڵە گەورەیەی کۆمەڵە گەلەئەستێرەکانیان بە زاراوەی کۆمەڵەی سەرووی گەلەئەستێرە ناوزەد کردووە.

کۆمەڵەی گەلەستێرەکان

کۆمەڵەی ناوخۆیی تیرەکەی ٢٠ ملیۆن ساڵی ڕووناکی هەیە، لەکاتێکدا پۆلی کەژاڵ (گرووپی گەلەئەستێرەی کەژاڵ) و پۆلی گەلەئەستێرەی فۆڕناکس نزیکەی ٦٠ ملیۆن ساڵی ڕووناکی لە ئێمەوە دوورن. هەموو ئەم کۆبوونەوەیە یەکێک لە سوپەر پۆلەکانی گەلەئەستێرەکان پێکدەهێنێت.

کۆمەڵە بچووکەکانی گەلەئەستێرەکان کە کەمتر لە ٥٠ گەلەئەستێرە تێدایە پێیان دەوترێت کۆمەلەی گەلەئەستێرە یان پۆلی گەلەستێرە، ڕێژەی نیوەی بارستییە یەکگرتووەکەیان نزیکەی ١٠ ملیۆنساڵی ڕووناکی دەبێت، بارستەی ئەم گروپە نزیکەی ١٠١٣ جار ئەوەندەی بارستەی خۆرە و گەلەئەستێرەکان بە بەراورد بە یەکتر بە خێرایی دەگاتە ١٥٠ کیلۆمەتر لە چرکەیەکدا دەجوڵێن و هەندێکجاریش هیچ سنوورێکی ڕوون نییە کە گەلەئەستێرەکانی ئەو گروپە گەلەئەستێرە جیا بکاتەوە.

هەروەها گەلەئەستێرەکەمان سەر بە کۆمەڵێک گەلەئەستێرەی نزیکە کە پێی دەوترێت گەلەستێرەی کۆمەڵەی ناوخۆیی، کە سەر بە گەلەئەستێرەی گەورەی خولگەیی ئەندرۆمێدا (ئەندرۆمێدا) یان M 31، هەروەها مسییە ٣٣ و ژمارەیەک گەلەئەستێرەی بچووکی تری وەکو هەوری گەورەی ماگێلانی و هەوری بچووکی ماگلانیک کە تەنیشت گەلەئەستێرەکەمانن و نزیکەی ١٥٠ هەزار ساڵی رووناکیەوە لە گەلەئەستێرەکەمانەوە دوورن، گەلەستێرەەی ئەندرۆمیدا گەورەترە لە گەلەئەستێرەکەمان، بەو پێیەی نزیکەی ٢٥٠ ملیار ئەستێرەی تێدایە، هەروەها نزیکەی ٢.٥ ملیۆن ساڵی ڕووناکی لە ئێمەوە دوورە.

پۆلی گەلەستێرەکان

کۆمەڵە گەلەئەستێرەیەک وەک کۆمەڵەیەک لە سەدان تا هەزاران گەلەئەستێرە دەردەکەوێت. بەڵام هەرچەندە گەلەئەستێرەکان ئاسانترینن بۆ چاودێریکردن، بەڵام بە تێکڕا کەمتر لە ٥%ی کۆی بارستەی پۆلەکان لەخۆدەگرن. بەپێی ئەوەی لە ئێستادا فەلەکناسەکان خەیاڵی دەکەن، باقی بارستەی کۆمەڵە گەلەئەستێرەکان لە ماددە تاریکەکاندایە (نزیکەی ٢٥%) و ئەوەی پێی دەوترێت وزەی تاریک (نزیکەی ٧٠%). هێشتا مادەی تاریک نەدۆزراوەتەوە، هەرچەندە کاریگەرییەکەی لە ساڵانی حەفتاکانی سەدەی ڕابردووەوە لە سەدەی بیستەمدا دۆزراوەتەوە. هەروەها زانایان هێشتا هەوڵی ڕوونکردنەوە دەدەن بۆ ڕوونکردنەوەی وزەی تاریک. سەبارەت بە ماددە تاریکەکان، زانایان هیوادارن زانیاری لەسەر ئەو بابەتە بەدەست بهێنن لەڕێگەی ئەو تاقیکردنەوانەوە کە لەلایەن فیزیازانەکانی کۆلایدەری گەورەی هادرۆن ئەنجامدراون، کە لەژێر زەویدا لەسەر سنووری نێوان سویسرا و فەرەنسا دروستکراوە و نزیکەی ٤ هەزار زانای تایبەتمەند لە تەنۆلکە ژێر ئەتۆمییەکان دامەزراندووە.

لە نزیک گروپە خۆجێییەکەمان کۆمەڵێک کۆمەڵەی گەلەئەستێرەیی هەن کە گرنگترینیان بریتین لە کۆمەڵەی کەژاڵ و کۆمەڵەی فۆڕناکس، هەریەکێک لەو کۆمەڵە گەلەئەستێرانە نزیکەی ٦٠ ملیۆن ساڵی ڕووناکی لە گروپە ناوخۆییەکەمانەوە دوورن.