وێب٣ (بە ئینگلیزی: Web3) ھەروەھا ناسراوە بە وێب٣.٠[١][٢][٣]یرۆکەیەک بۆ نوێکردنەوەی تۆڕی فراوانی جیھانی کە لامەرکەزییەتی تێکەڵ دەکات لەسەر بنەمای بلۆکچاینەکان.[٤] زۆر جار لەگەڵ وێب ٢٫٠ پێچەوانە کراوەتەوە، لەو شوێنەی کە داتا و ناوەڕۆکەکە ناوەندکراوە لە گرووپێکی بچووکی کۆمپانیاکان کە ھەندێک جار بە «بیگ تیچ» ناودەبرێن.[٥] ئەم چەمکە لە ساڵی ٢٠١٤ لەلایەن ئەثیرۆمی دامەزرێنەری گاڤین ود دروست کرا و بیرۆکەکە لە ساڵی ٢٠٢١ لەلایەن پەرۆشانی کریپتۆکێرنس و کۆمپانیا گەورەکانی تەکنەلۆجیا و کۆمپانیا سەرکێشییەکانی سەرمایەوە سوودی بەدەستھێنا.[٥][٦]

پاشبەند

دەستکاری

وێبی ١٫٠ و وێبی ٢٫٠ ئاماژە بە سەردەمەکان دەکات لە مێژووی تۆڕی جیھانی وەک ئەوەی لە ڕێگەی تەکنەلۆجیا و فۆرماتی جۆراوجۆرەوە پەرەی سەندووە. وێب ١٫٠ بە نزیکەیی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ماوەیەی لە ساڵی ١٩٩١ بۆ ٢٠٠٤، کە زۆربەی وێب سایتەکان لاپەڕەی وێبی ستاتیک بوون، زۆربەی بەکارھێنەرەکان بەکارھێنەر بوون، نەک بەرھەمھێنەر، لە ناوەڕۆک.[٧][٨]وێب ٢٫٠ لە دەوری بیرۆکەی «وێب وەک پلاتفۆڕم»،[٩] دامەزراوە و ناوەندەکان لەسەر ناوەڕۆکی دروستکراوی بەکارھێنەر بارکراوە بۆ خزمەتگوزاری تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، بلۆگەکان، و ویکییەکان، لەناو خزمەتگوزارییەکانی تر.[١٠] وێب ٢٫٠ بە گشتی وا دادەنرێت کە لە دەوروبەری ساڵی ٢٠٠٤ دەستی پێکردووە، و تا ئەمڕۆ بەردەوامە.[٩][١١][٥]

بژارکردنی زاراوەکان

دەستکاری

دەستەواژەی وێبی ٣، بە تایبەتی "وێب ٣٫٠"، لە ساڵی ٢٠١٤ لەلایەن کۆمپانیای ئەثیرۆمی دامەزرێنەری گاڤین ودەوە دراوە.[١] لە ساڵی ٢٠٢١دا، بیرۆکەی وێب٣ ناوبانگی پەیدا کرد.[١٢]بەرژەوەندی تایبەت بەرەو کۆتایی ساڵی ٢٠٢١ بەرزبووەوە، بە زۆری بەھۆی بایەخدان بە پەرۆشانی کریپتۆکێرنس و وەبەرھێنان لە تەکنەلۆجیای پرۆفایل و کۆمپانیاکان.[٦][٥] جێبەجێکارەکان لە کۆمپانیای سەرمایەی سەرەڕۆیی ئاندرێسن ھۆرۆویتز گەشتیان کرد بۆ واشنتۆن دی.C لە تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ بۆ لۆبی بۆ بیرۆکەکە وەک چارەسەرێکی شاراوە بۆ پرسیارەکان سەبارەت بە ڕێکخستنی وێب کە سیاسەتی دروستکەرەکان لەگەڵ کامە[١٣]

وێب٣ جیایە لە چەمکی تیم بێرنەرس-لی ساڵی ١٩٩٩ بۆ وێبێکی مانایی، کە ھەروەھا پێی دەوترێت "وێب 3.0"[١٤] ھەندێک لە نووسەران کە ئاماژە بە چەمکی لامەرکەزی دەکەن کە بە "وێبی ٣" ناسراوە زاراوەکانی "وێبی ٣٫٠" یان بەکارھێناوە، ئەمەش دەبێتە ھۆی ھەندێک سەرلێشێوان لەنێوان دوو چەمکەکەدا.[٣][٢]لەگەڵ ئەوەشدا، ھەندێک لە بینینەکانی وێب٣ ھەروەھا بیرۆکەکانی پەیوەست بە تۆڕی ھەمایی تێکەڵ دەکەن.[١٥][١٦]

بینینە تایبەتەکانی بۆ وێب٣ جیاوازن، و زاراوەکە لەلایەن بلومبێرگەوە بە «ھەزەلی» وەسف کراوە، بەڵام ئەوان بە دەوری بیرۆکەی لامەرکەزییەتی دەجوڵێنەوە، و زۆرجار تەکنەلۆجیای بلۆکچاین تێکەڵ دەکەن، وەک ھێما جۆراوجۆرەکانی کریپتۆکورین و نیشانە نا خۆشەکان (NFTs).[٥]بلومبێرگ وێبی٣ی بە بیرۆکەیەک وەسف کرد کە «سەرمایەی دارایی دروست دەکات، لە شێوەی نیشانە، بۆ ناو ئیشە ناوەکییەکان کە بە نزیکەیی ھەر شتێک کە لە سەرھێڵ ئەنجامی دەدەیت».[١٧]ھەندێک لە بینینەکان لە دەوری چەمکەکانی ڕێکخراوە سەربەخۆیە لامەرکەزەکان (DAOs) دادەمەزرێنن.[١٨] دارایی لامەرکەزی (DeFi)یەکێکی ترە لە چەمکە سەرەکییەکان؛ تێیدا، بەکارھێنەران بە بێ بەشداری بانک و حکوومەت دراو دەگۆڕن[٥] ناسنامەی خۆبەڕێوەبەری ڕێگە بە بەکارھێنەران دەدات کە خۆیان بناسێنن بەبێ پشتبەستن بە سیستەمێکی ڕەسەنایەتی وەک OAuth، کە دەبێت لایەنێکی باوەڕپێکراوی پێ بگات بۆ ئەوەی ناسنامە ھەڵبسەنگێنێت.[١٩]

پێشوازی

دەستکاری

تەکنەلۆجیاکان و ڕۆژنامەوانان وێب٣یان بە چارەسەرێکی گونجاو وەسفکرد بۆ نیگەرانییەکان دەربارەی زیاتر لە مەرکەزییەتی وێب لە چەند کۆمپانیایەکی «بیگ تیچ» دا.[٥][١٣] ھەندێک ئەو بیرۆکەیەیان دەربڕیوە کە وێب٣ دەتوانێت ئاسایشی داتا، پێوانەیی، و تایبەتمەندی زیاتر لەو شتەی کە ئێستا دەکرێت لەگەڵ پلاتفۆرمەکانی وێب ٢٫٠ باشتر بکات.[١٦]بلومبێرگ دەڵێت کە گومان کەرەکان دەڵێن بیرۆکەکە «ڕێگایەکی دوورودرێژە لە سەلماندنی بەکارھێنانی لە دوای داواکارییەکانی نیچە، کە زۆربەیان ئامرازن کە ئامانجی بازرگانانی کریپتۆیە». نیویۆرک تایمز بڵاوی کردەوە کە چەند وەبەرھێنەرێک گرەوی ٢٧ ملیار دۆلار دەکەن کە وێبی٣ «داھاتووی ئینتەرنێتە».[٢٠][٢١]

ھەندێک لە کۆمپانیاکان، لەوانە ڕێدیت و دیسکۆرد، گەڕانیان کردووە لە تێکەڵکردنی تەکنەلۆجیای وێب٣ بۆ ناو پلاتفۆرمەکانیان لە کۆتایی 2021[٥][٢٢] دوای ئەوەی بەکارھێنەرە قورسەکان پاشەکەوتیان کرد، دواتر دیسکۆرد ڕای گەیاند کە ھیچ پلانێکیان نییە بۆ تێکەڵکردنی ئەم جۆرە تەکنەلۆجیایە. جەیسن سیترۆن، بەڕێوەبەری کۆمپانیایەکە، گرتەیەکی شاشەی تویت کرد و پێشنیاری کرد کە لەوانەیە گەڕان بێت بۆ یەکخستنی وێب٣ بۆ ناو پلاتفۆڕمەکەیان. ئەمە وای لە ھەندێک کرد کە بەشدارییە پارەدراوەکانیان ھەڵبوەشێننەوە لەسەر پاشگەزبوونەوەیان بۆ ئێن ئێف تی ئێس، ھەندێکی تر نیگەرانی خۆیان دەربڕیوە کە لەوانەیە گۆڕانێک بڕی فێڵ و سپام زیاد بکات کە پێشتر لەسەر سێرڤەرەکانی دیسکۆردی پەیوەندیدار بە کریپتۆ ئەزموونیان کردبوو.[٢٢] دوو ڕۆژ دواتر، سیترۆن تویتەرەکەی بڵاو کردەوە کە کۆمپانیاکە ھیچ پلانێکی نییە بۆ تێکەڵکردنی تەکنەلۆجیای وێب٣ لەناو پلاتفۆڕمەکەیان، و گوتی کە ئەوە چەمکێکی تەنیا ناوەکییە کە لە ھاکتۆنێکی فراوانی کۆمپانیادا پەرەی سەندووە.[٢٣]

ھەندێک لە زانایانی یاسایی بە وتەی گفتوگۆ نیگەرانی خۆیان دەربڕیوە سەبارەت بە سەختی ڕێکخستنی تۆڕێکی لامەرکەزی، کە ڕاپۆرتیان داوە لەوانەیە قورستر بێت بۆ ڕێگەگرتن لە تاوانی سایبەر، بێزارکردنی سەرھێڵ، قسەی ڕق و قین، و بڵاوکردنەوەی وێنەی دەستدرێژی[١٥] بەڵام ماڵپەری ھەواڵ ئەوەش ھاتووە، «[وێبی لامەرکەز] نوێنەرایەتی تێڕوانین و ھیوای ئازادی سایبەر دەکات لە ڕابردوو کە ئینتەرنێت دەتوانێت بە شکاندنی پێکھاتە دەسەڵاتەکانی ئێستا، خەڵکی ئاسایی بەھێز بکات» ھەندێکی تر لە ڕەخنەگرانی وێب٣ ئەم چەمکە وەک بەشێک لە بڵقێکی نھێنی، یان وەک درێژکراوەی ئەو ڕەوتانەی کە لەسەر بنەمای بلۆکچاین دەیبینن، بە شێوەیەکی زۆر کەم یان زیانبەخش دەبینن، بە تایبەتی ئێن ئێف تی ئێس.[٢٢] ھەندێک لە ڕەخنەگران نیگەرانیان سەبارەت بە کاریگەری ژینگەیی کریپ ھەندێکی تر باوەڕیان دەربڕیوە کە وێب٣ و تەکنەلۆجیای پەیوەندیدار پلانێکی ھەڕەمین.[٦]

کێڤن وێرباچ، نووسەری بلاکچاین و تەلارسازی نوێی ترەست[٢٤] وتی کە "زۆر بە پێی "وێبی ٣" چارەسەرەکان وەک خۆیان لامەرکەز نین، لە کاتێکدا ئەوانی تر ھێشتا دەریدەخەن کە ئەوان بە ئەندازەیەک پێوانەیی، پارێزراو و بەردەستن بۆ بازاڕی گشتی" و ئەوەشی وت کە ئەمە[٢٥]

لیام سەلمێندرا، کە بۆ تۆمارەکە دەنووسێت، ئەوە دەر دەکەوێت کە وێبی ٣ ئەفسانەیە، چیرۆکێکی پەری. ئەوە ئەو شتەیە کە دایک و باوکان شەوانە بە منداڵەکانیان دەڵێن ئەگەر بیانەوێت گەورە بن بۆ ئەوەی ببنە ئابووریناس.[٢٦]

جاک دۆرسی، یەکێک لە دامەزرێنەرانی و بەڕێوەبەری پێشووی تویتەر، وێبی ٣ی وەک یارییەکی سەرەڕۆیی کاپیتالیستەکان دوورخستەوە. دۆرسی پێی وایە وێبی ٣ ئینتەرنێت بەدیموکراتی ناکات، بەڵام ھێز دەگۆڕێت لە یاریزانانی وەک فەیسبووکەوە بۆ سەرەڕۆیی سەرمایەی وەک ئاندرێسن ھۆرۆویتز[٢٧]

لە چاوپێکەوتنێکی ساڵی ٢٠٢١دا، سپێس ئێکس و ئێلۆن ماسکی بەڕێوەبەری تێسلا گومانیان دەربڕی کە وتیان وێبی ٣ «وزەی بازاڕکردن لە راستی ئێستا زیاتر دیارە».[٢٨]

سەرچاوەکان

دەستکاری
  1. ^ ئ ا Edelman، Gilad. «What Is Web3, Anyway?». Wired (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ISSN 1059-1028. لە December 3, 2021 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  2. ^ ئ ا Alford، Harry (١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢١). «Crypto's networked collaboration will drive Web 3.0». TechCrunch (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  3. ^ ئ ا Khoshafian، Setrag (١٢ی ئازاری ٢٠٢١). «Can the Real Web 3.0 Please Stand Up?». RTInsights (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
  4. ^ Vlad Savov (٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١). «Jack Dorsey Stirs Uproar by Dismissing Web3 as a Venture Capitalists' Plaything». Bloomberg. لە ٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  5. ^ ئ ا ب پ ت ج چ ح Mak، Aaron (٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١). «What Is Web3 and Why Are All the Crypto People Suddenly Talking About It?». Slate (بە ئینگلیزی). لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
  6. ^ ئ ا ب Read، Max (٢٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١). «Why Your Group Chat Could Be Worth Millions». Intelligencer (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
  7. ^ Cormode، Graham (June 2, 2008). «Key differences between Web 1.0 and Web 2.0». First Monday. 13 (6). لە October 25, 2012 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە November 9, 2021 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)
  8. ^ Carter، Jamie (١٨ی نیسانی ٢٠١٥). «Back to basics: is Web 1.0 making a comeback?». TechRadar (بە ئینگلیزی). لە ١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
  9. ^ ئ ا Hosch، William L. (September 7, 2017). «Web 2.0». Encyclopedia Britannica. لە November 9, 2021 ھێنراوە. {{cite encyclopedia}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  10. ^ Hosch، William L. (٧ی ئەیلوولی ٢٠١٧). «Web 2.0». Encyclopedia Britannica (بە ئینگلیزی). لە ١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
  11. ^ O'Reilly، Tim (٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٥). «What Is Web 2.0». O'Reilly. لە ٢٤ی نیسانی ٢٠١٣ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  12. ^ Nield، David (١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١). «What Is Web3 and Why Should You Care?». Gizmodo (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
  13. ^ ئ ا Feiner، Lauren (١٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١). «Prominent Silicon Valley VC firm Andreessen Horowitz embarks on major crypto policy push in Washington». CNBC (بە ئینگلیزی). لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
  14. ^ Shannon، Victoria (May 23, 2006). «A 'more revolutionary' Web». International Herald Tribune. لە November 9, 2021 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  15. ^ ئ ا Harbinja، Edina (١١ی ئازاری ٢٠١٩). «Web 3.0: the decentralised web promises to make the internet free again». The Conversation (بە ئینگلیزی). لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
  16. ^ ئ ا Zarrin، Javad (May 15, 2021). «Blockchain for decentralization of internet: prospects, trends, and challenges». Cluster Computing (بە ئینگلیزی). 24 (4): 2841–2866. doi:10.1007/s10586-021-03301-8. ISSN 1573-7543. PMC 8122205. PMID 34025209. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  17. ^ Kharif، Olga (١٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١). «What You Need to Know About Web3, Crypto's Attempt to Reinvent the Internet». Bloomberg. لە ١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  18. ^ Roose، Kevin (November 5, 2021). «Crypto Is Cool. Now Get on the Yacht». The New York Times (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ISSN 0362-4331. لە ڕەسەنەکە لە 2021-11-05 ئەرشیڤ کراوە. لە November 9, 2021 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  19. ^ Meunier، Thibault (١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١). «Web3 — A vision for a decentralized web». The Cloudflare Blog (بە ئینگلیزی). Cloudflare. لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
  20. ^ «Welcome to 'Web3.' What's That?». The New York Times. ٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١. لە ڕەسەنەکە لە ٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  21. ^ Goodkind، Nicole (٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١). «What is Web3?». Fortune. لە ١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  22. ^ ئ ا ب Hatmaker، Taylor (٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١). «NFTs and crypto wallets could be in Discord's future». TechCrunch (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  23. ^ Hatmaker، Taylor (١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١). «Discord pushes pause on exploring crypto and NFTs amidst user backlash». TechCrunch (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ١١ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  24. ^ Werbach، Kevin (2018). The blockchain and the new architecture of trust. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press. ISBN 978-0-262-03893-5. OCLC 1029064460.
  25. ^ Miller، Ron (١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١). «The irrational exuberance of web3 – TechCrunch». TechCrunch. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  26. ^ Proven، Liam (١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١). «Web3: The next generation of the web is here… apparently». The Register. لە ١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  27. ^ Kastrenakes، Jacob (٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١). «Jack Dorsey says VCs really own Web3 (and Web3 boosters are pretty mad about it)». The Verge.
  28. ^ Locke، Taylor (٢٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١). «To Elon Musk, Web3 seems more like a 'marketing buzzword' than a reality». CNBC (بە ئینگلیزی). لە ٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.