نوێژی مانگگیران و ڕۆژگیران
نوێژی مانگ گیران و ڕۆژگیران، جۆرێکە لە جۆرەکانی نوێژی سوونەت، بەپێی کاتە و بە ھۆکاری مانگ گیران و ڕۆژگیران دەکرێ، وە پێی دەگووترێ (نوێژی مانگ گیران) یان (نوێژی رۆژ گیران)، وە ئەو نوێژە نوێژێکی خۆشەویست و بەردەوام بوە لە لای (پێغەمبەر) رەزای خوای لەسەر بێ، پێکدێ لە ٢ رکعات، لە ھەر رکعاتێلک پێکدێت لە (٢راوەستان و ٢ خوێندنی قورئان و ٢ رکوعو و ٢ سوجدە) وە دەتوانرێ بە کۆمەڵیش بکرێت بەڵام بەبێ بانگ دان و بەبێ ئیقامە، لەو کاستەش کە نوێژەکە بە کۆمەڵ لە مزگەوت کرا، پێشنوێژەکە وتاری گەرانەوە بۆ لای خوا و داوای تۆبە لە کۆمەڵی مووسلمانان دەکا، دوای نوێژەکانیش یاد کردنەوەی خوای تێدا ئەنجام دەدرێ و نزا و پارانە و داوای لێخۆشبوون لە خوا دەکرێ
ھەر وەک (پێغەمبەر) رەزای خوای لەسەر بێ دەفەرمووێت: ("عن أبی بکرة قال: کنا عند رسول اللە (صَلَّی اللَّەُ عَلَیْەِ وَسَلَّمَ)، فانکسفت الشمس، فقام النبی (صلی اللە علیە وسلم) یجر رداءە، حتی دخل المسجد، فدخلنا فصلی بنا رکعتین، حتی انجلت الشمس، فقال (صَلَّی اللَّەُ عَلَیْەِ وَسَلَّمَ) : "إن الشمس والقمر لا ینکسفان لموت أحد، فإذا رأیتموھما فصلوا وادعوا حتی یکشف ما بکم".
چۆنیەتی نوێژی گیران
دەستکاریسەرەتا رووت لە (قیبلە) دەکەی و دواتر (نیەت) دەھێنی و دواتر (تەکبیر)واتا (اللە اکبر) دەلێیت و دواتر دەست دەکەی بە خوێندنی سورەتی فاتیحە دواتر دەچیە (رکوع) و ھەندێک دەمێنیتەوە و دواتر ھەڵدەستیت ە دەست دەکەی بە خوێندنی سورەتێک لە قورئان کە دوای سوورەتی فاتیحە دەیخوێنی و دواتر دەچیتەوە (رکوع) بەڵام کەمتر دەمێنیتەوە لە یەکەم (رکوع)، دواتر دەچیتە (سوجدە) ٢ جار ھەر وەکوو نوێژێکی ئاسایی ٢ جار (سوجدە) دەبەیت بەڵام یەکەمیان لە ھی ٢م درژتربێ و زیاتر بمینێوە، دواتر ھەڵدەستیتەوە بۆ رکعەتی ٢م، ھەر ھەمووشتێکی وەکوو رکعەتی یەکەم و وەکوو رکعەتی یەکەم دەکەیت و دواتر کە لە سوجدەی دووەمی رکعەتی ٢م ھەستایەوە لەسەر قاچەکانت دادەنیشی ئەو کات (تەحیات) دەخوێنیت و سەلام دەدەیتەوە بە ھەردوولا رووت و نوێژەکە تەواو دەکەی، لەسەردەمی (پێغەمبەر) رەزای خوای لەسەر بێ، نوێژ دەکرا و خەڵک کۆ دەبوویەوە و وتار دەدرا و جەڵکیش دەای نوێژ دەستیان دەکرد بە نزا و پارانەوە و یادکردنەوەی خوا،
ھەر وەک کوری عومەر لە (پێغەمبەر) رەزای خوای لەسەر بێ دەگردرێتەوە و دەفەرمێ: ("إِن الشمس والقمر لا یخسفانِ لموت أَحد ولا لحیاتە ولکنھما آیتانِ من آیات اللّە فإِذا رأَیتموھا فصلوا") ڕۆژگیران و مانگ گیران ئاگادارکردنەوە ن لەلایەن خوا و دیاردەیەکی گەردوونین بەڵگەن لەسەر ھێز و دەسەڵاتی خوای گەورە و میھرەبان و پێویستە خوای گەورەی خۆمان لە خۆمان رازی بکەین
قال اللە تعالی: ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ اللَّيْلُ وَالنَّهَارُ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ لَا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلَا لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَهُنَّ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ ٣٧﴾ [فوسلەت:٣٧]
ناوەکانیان
دەستکاریناوەکانی ئەو نوێژانە کە پێیان دەگووترێ (نوێژی مانگ گیران و رۆژگیران، نوێژی گیران) ئەو ناوانە بە ھۆکاری کاتەکەن، چونکە ھەر کاتێک دیاردەی مانگ گیران و ڕۆژگیران روودەدا ئەو نوێژانە سوونەتن
چۆنیەتی
دەستکاریبەڵگەی چۆنیەتی نوێژی مانگ گیران و ڕۆژگیران لە ئاینی ئیسلام ھەروەک دایکی ئیمانداران (عائشة) رەزای خوای لەسەر بێ دەفەرموێ: ("عن عائشة زوج النبی (صَلَّی اللَّەُ عَلَیْەِ وَسَلَّمَ) قالت: خسفت الشمس فی حیاة رسول اللە (صَلَّی اللَّەُ عَلَیْەِ وَسَلَّمَ) فخرج رسول اللە (صَلَّی اللَّەُ عَلَیْەِ وَسَلَّمَ) إلی المسجد فقام وکبر وصف الناس وراءە فاقترأ رسول اللە (صَلَّی اللَّەُ عَلَیْەِ وَسَلَّمَ) قراءة طویلة ثم کبر فرکع رکوعا طویلا ثم رفع رأسە فقال سمع اللە لمن حمدە ربنا ولک الحمد ثم قام فاقترأ قراءة طویلة ھی أدنی من القراءة الأولی ثم کبر فرکع رکوعا طویلا ھو أدنی من الرکوع الأول ثم قال سمع اللە لمن حمدە ربنا ولک الحمد ثم سجد ثم فعل فی الرکعة الأخری مثل ذلک وانجلت الشمس قبل أن ینصرف ثم قام فخطب الناس فأثنی علی اللە بما ھو أھلە ثم قال إن الشمس والقمر آیتان من آیات اللە لا یخسفان لموت أحد ولا لحیاتە فإذا رأیتموھا فافزعوا للصلاة). رواە مسلم.
بە ئاشکرا یان نھێنی
دەستکاریمەبەست لەوە ئەوەیە کە خوێندنی سوورەتاکانی قورئان لە نێو نوێژی مانگ گیران و رۆژ گیران بە دەنگ دەخوێندرێ یان بێ دەنگ، زانایان دەفەرموون سوونەتە خوێندنی قورئان لە نوێژی مانگ گیران بە دەنگ بخوێندرێ ، بەڵام لە نوێژی ڕۆژگیران ئیمامی الشافعیة دەفەرموێ بە بێ دەنگئ بخوێندرێ نەک بە دەنگ بەڵآم ھەندێکیتر لە زانایان دفەرموون نا بە دەنگەوە بخوێندرێ بەڵگەشیان لە ئاینی ئیسلام بە ١ فەرموودەیە ئەوایش:
"عَنْ عَائِشَةَ رَضِیَ اللَّەُ عَنْەَا قالت: "جَەَرَ النَّبیُّ صَلَّی اللَّەُ عَلَیْەِ وَسَلَّمَ فِی صَلَاةِ الْخُسُوفِ بِقِرَاءَتِەِ".واستدل القائلون بأنھا تکون بصفة الإسرار بحدیث: "عن سمرة رضی اللە عنە قال: "صلی بنا النبی (صَلَّی اللَّەُ عَلَیْەِ وَسَلَّمَ) فی کسوف لا نسمع لە صوتا"
رکعەتی یەکەم درێژترە لە رکعەتی دووەم
دەستکاریبەڵگە لەسەر ئەوەی ئاوایە و باشترە ئاوا بێ :
عَنْ عَائِشَةَ رَضِیَ اللَّەُ عَنْەَا قالت: کَسَفَتْ الشَّمْسُ فَرَجَعَ ضُحًی فَمَرَّ رَسُولُ اللَّەِ صَلَّی اللَّەُ عَلَیْەِ وَسَلَّمَ بَیْنَ ظَەْرَانَیْ الْحُجَرِ ثُمَّ قَامَ فَصَلَّی وَقَامَ النَّاس وَرَاءَەُ فَقَامَ قِیَامًا طَوِیلًا ثُمَّ رَکَعَ رُکُوعًا طَوِیلًا ثُمَّ رَفَعَ فَقَامَ قِیَامًا طَوِیلًا وَەُوَ دُونَ الْقِیَامِ الْأَوَّلِ ثُمَّ رَکَعَ رُکُوعًا طَوِیلًا وَەُوَ دُونَ الرُّکُوعِ الْأَوَّلِ ثُمَّ رَفَعَ فَسَجَدَ سُجُودًا طَوِیلًا ثُمَّ قَامَ فَقَامَ قِیَامًا طَوِیلًا وَەُوَ دُونَ الْقِیَامِ الْأَوَّلِ ثُمَّ رَکَعَ رُکُوعًا طَوِیلًا وَەُوَ دُونَ الرُّکُوعِ الْأَوَّلِ ثُمَّ قَامَ قِیَامًا طَوِیلًا وَەُوَ دُونَ الْقِیَامِ الْأَوَّلِ ثُمَّ رَکَعَ رُکُوعًا طَوِیلًا وَەُوَ دُونَ الرُّکُوعِ الْأَوَّلِ ثُمَّ سَجَدَ وَەُوَ دُونَ السُّجُودِ الْأَوَّلِ ثُمَّ انْصَرَفَ". متفق علیە – وقد سبق قریباً -.
بانگ دان
دەستکاریلە نوێژی مانگ گیران و ڕۆژگیران نە بانگ دان ھەیە و نە ئیقامەش دەکرێ (ئیقامە:بانگ دانێکە کە پێش ھەر نوێژێکی بە کۆمەڵ دەکرێ لە مزگەوت یان ھەر شوێنێک بۆ ئاگادار بوون کە نوێژی بە کۆمەڵ خەریکە دەست پێدەکا) بەڵگە : "عن عبد اللە بن عمرو، قال: لما کسفت الشمس علی عھد رسول اللە صَلَّی اللَّەُ عَلَیْەِ وَسَلَّمَ نودی بالصلاة جامعة". متفق علیە.
نوێژی گیران لە مزگەوت
دەستکاریسەلمێندراوە کە سوونەتە نوێژی مانگ گیران و ڕۆژگیران بە کۆمەڵ و لە ناو مزگەوت بکرێ، بەڵام رێگریش نەکراوە ئەگەر بێت و نوێژەکە بە تەنھا بکرێ، بەڵام سەرەتا باشترە لە مزگەوت و بە کۆمەڵ بکرێ بەڵگە: (وعَنْ عَائِشَةَ زَوْجِ النَّبِیِّ صَلَّی اللَّەُ عَلَیْەِ وَسَلَّمَ قَالَتْ خَسَفَتْ الشَّمْسُ فِی حَیَاةِ النَّبِیِّ صَلَّی اللَّەُ عَلَیْەِ وَسَلَّمَ فَخَرَجَ إِلَی الْمَسْجِدِ فَصَفَّ النَّاسُ وَرَاءَەُ فَکَبَّرَ فَاقْتَرَأَ رَسُولُ اللَّەِ صَلَّی اللَّەُ عَلَیْەِ وَسَلَّمَ قِرَاءَةً طَوِیلَةً).
سەرچاوە
دەستکاری- فتح الباری شرح صحیح البخاری کتاب ٥ی ئازاری ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- صحیح البخاری ٢٣ی تەممووزی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- سورەتی فوسیلەت
