لە سنوورەوە ھەتا سنوور

کتێبی "لە سنوورەوە هەتا سنوور" لەلایەن کامیل ئەحمەدی، توێژەر، مرۆڤناس و لێکۆڵەری کورد و لیژنەی هاوکاری بە ئامانجی تاوتوێکردنی گشتگیری بابەتی شوناس و ئەتنیسیتە لە ئێران چاپ کراوە و ساڵی 2022 وەشانخانەی مێهری لە لەندەن چاپی کردووە. ئەم کتێبە لە ڕاستیدا ئەنجامەکانی توێژینەوەیەکە هەر لەژێر ئەم ناوە کە کامیل ئەحمەدی و هاوکارانی بە مەبەستی تاوتوێکردن و کۆڵینەوەی پرس و دەرفەتەکانی شوناسە ئەتنیکی و ناوچەییەکانی ئێران و جۆری هەڵسوکەوت و ڕووبەڕووبوونەوەی دەسەڵاتی سیاسی لەگەڵ ئەتنیکە جۆراوجۆرەکان و شوناسە ناوچەییەکان لە مەودای ساڵەکانی 2019 بۆ 2021 لە 13 پارێزگای ئێران گەیاندوویانەتە ئەنجام.

شێوازی لێکۆڵینەوە و ئامانجەکانی ئەم توێژینەوە

ئەم توێژینەوەیە لەسەر شوناس و ئەتنیسیتە لەسەر تەوەری ئاشتی ئەنجام دراوە و 13 پارێزگای ئێران بە تێڕوانینێکی مرۆڤناسانە تاوتوێ کراون و هەوڵ دراوە تا سەرەڕای کۆڵینەوەی بابەتی شوناسخوازی لە نێوان پێنج ئەتنیکی فارس، تورک، کورد، بەلووچ و عەرەب؛ خواست و داواکارییەکانی گرووپە جۆراوجۆرە ئەتنیکییەکان بخرێتە بەر باس و لێکۆڵینەوە.

توێژەر و هاوکارانی لەم بەرهەمەدا هەوڵیان داوە وەڵامی کۆمەڵێک پرسیار بدنەوە، پرسیاری وەک: تێگەیشتنی ئەتنیکەکان لە خۆیان و لە ئەتنیکەکانی دیکە، شێوازەکانی جوداکردنەوە و سنووردانان، جێگەوپێگەی ئەتنیکەکان لە پێکهاتە سیاسی و ئابوورییەکاندا، ڕوانگەی ئەتنیکەکان بەرامبەر بە یەکگرتوویی و لێک نزیکبوونەوە، بەشداریی سیاسی، زمانی زگماکی، و ناوەند-پەراوێز و ئەوەیکە ئایا ئاقاری ئۆبژەکتیڤ و سۆبژەکتیڤی گونجاو بۆ بەدەستهێنانی سەربەخۆیی زیاتر لە نێو ئەتنیکەکاندا بوونی هەیە یان نا؟ بۆ گەیشتن بە وەڵامی پرسیارەکان توێژەر شێوازە زانستییەکانی لەسەر تەوەری زانیاری و داتای دەکار هێناوە و وتووێژی جۆراوجۆری لەگەڵ تاقمی هەڵبژاردە (ئێلیت) و خەڵکی ئاسایی کردووە.

ئەنجامەکانی توێژینەوە

توێژەر و هاوکارانی لە بەشەکانی کۆتایی کتێبدا و بەپێی زانیارییە کۆکراوەکان و شیکردنەوەی زانیارییەکان، دوو ئەنجام و سیناریۆی سەقامگیریی کۆمەڵایەتی، و داڕووخانی سەرمایەی کۆمەڵایەتییان بۆ ئێران دەستنیشان کردووە. لەم بەشەدا لیژنەی لێکۆڵەر دەڵێت کە ئەگەر بارودۆخی سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی و کەلتووریی ئێران لەسەر هەمان ئاراستەی سیاسەتە گشتییەکانی دەسەڵاتە سیاسییەکانی سەد ساڵی ڕابردوو بێت لە کۆتاییدا ئەنجام دەبێتە داڕووخان و داڕمانی کۆمەڵایەتی، ئابووری، سیاسی، کەلتووری و ئایینی. نووسەری کتێب لەسەر ئەو باوەڕەیە کە لە سەد ساڵی ڕابردوودا ئاراستەی سیاسەتەکان داڕووخان و لاوازبوونی سەرمایەی کۆمەڵایەتییان لێکەوتۆتەوە لە ڕەهەند و لایەنی جۆراوجۆری خۆیدا. بەڵام ئەنجام و سیناریۆی دووهەم باس لەوە دەکات کە ئەگەری جێگیربوونی سەقامگیریی کۆمەڵایەتیش لە ئارادایە و ئەم ئەنجامە دەکرێ وەک ئەنجام و سیناریۆی گونجاو دەستنیشان بکرێت. بە بڕوای نووسەر و هاوکارانی، ئەگەری بەدیهاتنی سیناریۆی دووهەم زۆر دوورە.

سیناریۆی دووهەم دەگەڕێتەوە سەر ڕیفۆڕمی سیاسی (ڕیفۆڕمی بنچینەیی لە ژێرخانەکان و سەرخانەکانی کۆمەڵگا و یان ڕیفۆڕمی بنچینەیی لە بوارە ئابووری، کۆمەڵایەتی، کەلتووری، فێرکاری و تەندروستییەکان) و بڕیاردانی گونجاو لە لایەن بنکە و دەزگا حکومەتییەکان و ئەتنیکە جۆراوجۆرەکانی نێو ئێران. ئەگەر ئەم سیناریۆ بەدی بێت، "ئێران دەبێتە وڵاتێک کە ئەتنیک و ئایینی جۆراوجۆری تێدایە و ئەم جۆراوجۆربوونەش دەبێتە هەوێنی یەکگرتن و یەکڕیزیی نەتەوەیی. بڕیارە سیاسی و کەلتوورییەکان ئاراستەی پەرەپێدانی پێوەندییە نێوئەتنیکییەکان دەگرنە پێشێ و ئاشتی نێوان دەوڵەت و نەتەوە دەبێتە تەوەر و سیستەمی سیاسی پاش دانپێدانانی هاوسەنگیی شوناسی ئەتنیکی لەگەڵ شوناسی نەتەوەیی، پۆلێنبەندی و چینایەتی نێوان شارومەندان پووچەڵ دەکاتەوە و خواستی نەتەوەیی پێویست بۆ لەناوبردنی کەلێن و هەڵاواردنی ئەتنیکی دێتە ئاراوە.