قەرەپاپاک
قەرەپاپاک یەکێکە لە ھۆزەکانی نەتەوەی ئازەربایجانی[١][٢] بورچەلی کە لە پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا و ھەندێک ناوچەی دراوسێی وڵاتانی دراوسێی وەک کۆماری ئازەربایجان و جۆرجیا و تورکیا دەژین.
ناو
دەستکاریناوی «قەراپاپاک» بە زمانی تورکی بە واتای «کڵاوی ڕەش» دێت. [٣] ئەم عەشیرەتە بە ناوی عەرەبی «تەرەکامە»یش ناسراوە (کە لە ڕوانگەی وشەیییەوە شێوەی فرەیی «تورکمان»ە).[٤]
مێژوو
دەستکاریلە ساڵی ١٢٤٠ی کۆچی. ھۆزی قەرەپاپاک لە قەوقازەوە ھاتنە دەشتی بەرفراوانی سۆڵدۆز و لەوێ نیشتەجێ بوون. دەگوترێ غەرادەپاخەکان سەرەتا لە سێ خێڵی سەرەکی بە ناوەکانی بێزچەلۆ و قۆزلۆ و گوچلۆ (گۆچلۆ) و بنەماڵە گەورەکانی تر دروستبوون، ھەریەک لەو خێڵانە بەشێکیان لە بەرپرسیارێتی بەڕێوەبردنی خێڵەکە وەرگرتووە. بۆ نموونە بنەماڵەی قوزڵو و بێزچەلۆ لە بەخێوکردنی ئاژەڵدا بنەماڵەی بەھێز بوون و قوچەلۆکان لە شەڕ و کشتوکاڵدا، نموونەیان حەسەن خان و ڕەزاخان قۆچەلۆ بوون. ھەروەھا دەگوترا گوچڵۆسەکان لە بنەڕەتدا لە نەوەی پیری بەی گوچڵوو و لە غەزەلباش بوون و دوای ڕووخانی حکوومەتی سەفەوی ڕوویان لە شاری ئەراک (قەرە پاپاخ) کردووە. بێگومان دەسەڵات و کاریگەری گوچڵۆسەکان و دەسەڵاتیان لە ئایلدا لە ساڵی ١٢٥٣ی کۆچی دا کۆتایی ھات، کە ھاوکات بوو لەگەڵ نیشتەجێبوونی ئایلەکان، جگە لە عەلی ئیلامی، کە یەکەم فەرماندەی فەیلەقی پاسەوانی نەقدە بوو لە خێڵی گوچەڵۆ. یەکێک لە خێڵە بەناوبانگەکانی ئەم بنەماڵە گەورەیە خێڵی حەسەن زادەیە کە میرزا حەسەن حەسەن زادە سەرۆکایەتی دەکات، کە سەرکردەی کاسبکارانی دیکەی بواری بازرگانی چا و میوەی وشک و ڕۆن بوون لەگەڵ حکوومەتی عوسمانی لەو کاتەدا و ئەورووپای ڕۆژھەڵات. میرزا حەسەن ٩ کوڕی ھەبوو، دوای ھێرشی ئەرمەنەکان بۆ سەر بەشێک لە ئێران و ئازەربایجانی عوسمانی لەو کاتەدا، ھەروەھا دوای ململانێی نێوان خێڵەکانی قەرەپاپاک و ئەرمەنەکان و مردنی زۆربەی ئەندامانی ئەم ھۆزە لە شەڕەکەدا، تاکە ڕزگاربوو لە بنەماڵەی میرزا حەسەن کوڕە بچووکەکەی میرزا عەباس بووە، دوای ھەڵاتن بۆ ناوچەکانی ناوەڕاستی ئازەربایجان لە ژیاندا ماوەتەوە.
خێڵەکان
دەستکاریخێڵی قەرەپاپاک خاوەنی چاخارلو، ئەمیر فەلاح، خوسرەوی، ئەژیمەری، خانتۆمان، حەسامی، جان ئەحمەدلو، گوچلۆ، جەمشیدی، داگستانی،... و ھەروەھا ئەو گرووپانەی تر کە خەڵکی قەرەپاپاک پێکدەھێنن بریتین لە ئیناللی، غوفرانی، ھێمتی سەلدۆزی، موغەدەم، عەباسی چیانە، حەیدەرلو، بەڵخانلی و ئینالوو. قەرەپاپاکەکان تورک زمان و شیعەن.
خێڵە ئەگەرییەکان
دەستکاریبەشێک لە شارەزایان و خەڵکی خۆجێیی ناوچەی ئاڤاجیک پێیان وایە خەڵکی ئەم ناوچەیە ھۆزێکی خەڵکی قەرەپاپاک بوون کە لە کاتی کۆچکردن بۆ نەغەدە لە ئاڤاجیک نیشتەجێ بوون.
تێبینی ژێرەوە
دەستکاری- ^ «Азербайджанцы». БСЭ. لە ڕەسەنەکە لە ۲۰ نوامبر ۲۰۱۲ ئەرشیڤ کراوە. لە ۱۳ ئەیلوول ۲۰۱۳ ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=و|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی) - ^ «Карапапахи». Российский Этнографический музей. لە ڕەسەنەکە لە 20 نوامبر 2012 ئەرشیڤ کراوە. لە ۲۴ ئەیلوول ۲۰۱۹ ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=و|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی)[بەستەری مردوو] - ^ Bournoutian 1992.
- ^ Andrews، Peter. Ethnic Groups in the Republic of Turkey. pp. 75–77. ISBN 978-3-89500-325-7.
سەرچاوەکان
دەستکاریسەرچاوە: فەرھەنگی تورکی-فارسی دەشکین
- سەرچاوە: فەرھەنگی جوگرافیای شارەکانی وڵات (شاری ئورومیھ)، ساڵی ١٣٧٩، ل٢٣٠.
- کتێبی مێژووی عەشیرەتی خدرەپارەپاق لە نووسینی مێھدی ڕەزەوی
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە قەرەپاپاک تێدایە. |