فەلسەفەی ژیریی دەستکرد

فەلسەفەی ژیریی دەستکرد (بە ئینگلیزی: Philosophy of artificial intelligence) لقێکە لە فەلسەفەی تەکنۆلۆژیا کەدەگەڕێتەوە بۆ ژیریی دەستکرد و دەرھاویشتەکانی بۆ زانین و تێگەیشتنی زیرەکی و ئەخلاق و ئاگایی و مەعریفەناسی و ئیرادەی ئازاد.^[١]

سەرەڕای ئەوەش، تەکنەلۆژیا پەیوەندی بە دروستکردنی ئاژەڵی دەستکرد یان کەسانی دەستکردەوە ھەیە (یان بەلایەنی کەمەوە بوونەوەرە دەستکردەکان، ژیانی دەستکرد ببینن) بۆیە دیسپلینەکە بایەخێکی بەرچاوی بۆ فەیلەسوفان ھەیە. ئەم فاکتەرانە بەشداریان لە دەرکەوتنی فەلسەفەی زیرەکی دەستکرددا کردووە. ھەندێک لە توێژەران باس لەوە دەکەن کە لادانی کۆمەڵگای ژیریی دەستکرد بۆ فەلسەفە زیانبەخشە.^[٢]^[٣]

فەلسەفەی ژیریی دەستکرد ھەوڵ دەدات بەم شێوەیە وەڵامی ئەو پرسیارانە بداتەوە:^[٤]

ئایا ئامێرێک دەتوانێت ژیرانە ھەڵسوکەوت بکات؟ ئایا دەتوانێت ھەر کێشەیەک چارەسەر بکات کە مرۆڤ بە بیرکردنەوە چارەسەری بکات؟
ئایا زیرەکی مرۆڤ و زیرەکیی ئامێرەکان وەک یەکن؟ ئایا مێشکی مرۆڤ لە بنچینەدا کۆمپیوتەرە؟
ئایا ئامێرێک دەتوانێت بە ھەمان مانا مێشک و دۆخی دەروونی و ھۆشیاری ھەبێت کە مرۆڤ دەتوانێت؟ ئایا ئەوە ھەست دەکات کە شتەکان چۆنن؟

پرسیارەکانی وەک ئەمانە بە شێوەیەکی ڕێک و پێک گوزارشت لە بەرژەوەندییە جیاکانی توێژەرانی زیرەکی دەستکرد، زانایانی مەعریفی و فەیلەسووفەکان دەکەن. وەڵامە زانستییەکانی ئەم پرسیارانە پشت دەبەستێت بە پێناسەی «زیرەکی» و «وشیاری» و ڕێک ئەوەی کە «ئامێرەکان» لەژێر گفتوگۆدان. لۆژیکە گرنگەکان لە فەلسەفەی AI ھەندێک لەمانەی خوارەوەی تێدایە:

تاقیکردنەوەی تورینگ: «ئەگەر ئامێرێک وەک مرۆڤێک بە زیرەکی ھەڵسوکەوت بکات، ئەوا وەک مرۆڤێک زیرەکە»^[٥]
پێشنیاری دارتمۆث: «ھەر لایەنێکی فێربوون یان ھەر تایبەتمەندییەکی تری زیرەکی دەتوانرێت زۆر بە وردی باس بکرێت کە ئامێرێک بۆ لێکدانەوەی دروست بکرێت.»^[٦]
گریمانەی سیستەمی ھێمای جەستەیی ئالێن نیوێڵ و ھێربێرت ئەی سیمۆن: "سیستەمێکی سیمبۆلی فیزیکی ئامرازی پێویست بۆ کرداری زیرەکی گشتی ھەیە^[٧]
گریمانەی زیرەکی دەستکردە بەھێزەکەی جۆن سیرل: "کۆمپیوتەری بەرنامەڕێژکراوی گونجاو لەگەڵ تێکردن و دەرھاویشتە ڕاستەکان، لەوانەیە مێشکی ھەبێت لە ھەمان ھەستدا مرۆڤ ھەیەتی"
میکانیزمی ھۆبز: "عەقڵ" ھیچ نییە جگە لە "ژمێرکاری"، بە واتای کۆکردنەوە و دابەشکردن، لە دەرئەنجامەکانی ناوە گشتییەکان کە لە نێوان "نیشانە" و "نیشانە" ی بیرکردنەوەکانماندا کۆک بوون.

ئامێرێک دەتوانێت زیرەکی گشتی پیشان بدات؟

ئایا دەکرێت ئامێرێک دروست بکرێت کە بتوانێت ھەموو ئەو کێشانە چارەسەر بکات کە مرۆڤ بە بەکارھێنانی زیرەکی خۆی چارەسەری بکات؟ ئەم پرسیارە مەودای ئەوەی کە ئامێرەکان دەتوانن لە داھاتوودا ئەنجامی بدەن پێناسە دەکات و توێژینەوەی ئای ئەی ئاراستە دەکات. تەنیا پەیوەندی بە ھەڵسوکەوتی ئامێرەکانەوە ھەیە و کێشەکانی بایەخدان بە دەروونناسان و زانایانی مەعریفی و فەیلەسووفان پشتگوێ دەخات، بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە، گرنگ نییە کە ئایا ئامێرێک بەڕاستی بیر دەکاتەوە (وەک مرۆڤ چۆن بیر دەکاتەوە)یان ھەر وەک ئەوە ھەڵسوکەوت دەکات کە بیری لێ دەکاتەوە.^[٩]

سەرچاوەکان

^ McCarthy، John. «The Philosophy of AI and the AI of Philosophy». jmc.stanford.edu. لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ھێنراوە.
^ Zalta، Edward N.، ed. (2018)، «Artificial Intelligence»، The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2018 ed.)، Metaphysics Research Lab, Stanford University، لە ڕەسەنەکە لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە، لە 2018-09-18 ھێنراوە {{citation}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)
^ Deutsch، David (2012-10-03). «Philosophy will be the key that unlocks artificial intelligence | David Deutsch». The Guardian (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). ISSN 0261-3077. لە 2020-04-29 ھێنراوە.
^ Deutsch، David (2012-10-03). «Philosophy will be the key that unlocks artificial intelligence | David Deutsch». The Guardian (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). ISSN 0261-3077. لە 2020-04-29 ھێنراوە.
^ This is a paraphrase of the essential point of the Turing test. Turing 1950, Haugeland 1985, pp. 6–9, Crevier 1993, p. 24, Russell & Norvig 2003, pp. 2–3 and 948
^ McCarthy et al. 1955. This assertion was printed in the program for the Dartmouth Conference of 1956, widely considered the "birth of AI."also Crevier 1993, p. 28
^ Newell & Simon 1976 and Russell & Norvig 2003, p. 18
^ Saygin 2000.
^ See Russell & Norvig 2003, p. 3, where they make the distinction between acting rationally and being rational, and define AI as the study of the former.

[1] McCarthy، John. «The Philosophy of AI and the AI of Philosophy». jmc.stanford.edu. لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ھێنراوە.

[sep-2] Zalta، Edward N.، ed. (2018)، «Artificial Intelligence»، The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2018 ed.)، Metaphysics Research Lab, Stanford University، لە ڕەسەنەکە لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە، لە 2018-09-18 ھێنراوە {{citation}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)

[3] Deutsch، David (2012-10-03). «Philosophy will be the key that unlocks artificial intelligence | David Deutsch». The Guardian (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). ISSN 0261-3077. لە 2020-04-29 ھێنراوە.

[4] Deutsch، David (2012-10-03). «Philosophy will be the key that unlocks artificial intelligence | David Deutsch». The Guardian (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). ISSN 0261-3077. لە 2020-04-29 ھێنراوە.

[T-5] This is a paraphrase of the essential point of the Turing test. Turing 1950, Haugeland 1985, pp. 6–9, Crevier 1993, p. 24, Russell & Norvig 2003, pp. 2–3 and 948

[MMRS-6] McCarthy et al. 1955. This assertion was printed in the program for the Dartmouth Conference of 1956, widely considered the "birth of AI."also Crevier 1993, p. 28

[NS-7] Newell & Simon 1976 and Russell & Norvig 2003, p. 18

[FOOTNOTESaygin2000-8] Saygin 2000.

[9] See Russell & Norvig 2003, p. 3, where they make the distinction between acting rationally and being rational, and define AI as the study of the former.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]