داڕێژە:وتاری ھەڵبژێردراوی ئەم ھەفتەیە/وتارە ھەڵبژێردراوەکان
ڕۆبێرت جەیمز فیشەر (بە ئینگلیزی: Robert James Fischer). لەدایکبووی ٩ی ئازاری ١٩٤٣–١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨) گەورەمامۆستای شەتڕەنجی ئەمریکی و یازدەھەمین پاڵەوانی جیھانی شەترەنج بوو. ئەو وەک مناڵێکی بلیمەت لە شەترەنجدا، لە تەمەنی ١٤ ساڵیدا یەکەمین لە کۆی ھەشت پاڵەوانێتی ئەمریکای بردەوە کە ڕیکۆردێکی نوێ بوو. لە ساڵی ١٩٦٤دا، بە ئەنجامی تەواوی ١١–٠ سەرکەوت، کە تاکە ئەنجامی تەواو بوو لە مێژووی ئەو پێشبڕکێیەدا. لە ساڵی ١٩٧٢دا، بۆ پاڵەوانێتی جیھان خۆی ئامادە کرد و بە ئەنجامی ٦–٠ بەسەر مارک تایمانۆڤ و بێنت لارسێندا زاڵ بوو. دوای بردنەوەی یارییەکی تری پاڵاوتن دژی تیگران پێترۆسیان، فیشەر لە یاری کۆتاییدا لە ڕێکیاڤیک، ئایسلەندا، بەسەر بۆریس سپاسکی سۆڤیەتیدا سەرکەوت. ئەم بەرەنگاربوونەوەیە وەک ڕووبەڕووبوونەوەیەکی شەڕی سارد لە نێوان ئەمریکا و یەکێتی سۆڤیەتدا باسکرا و سەرنجی جیھانی بۆ لای خۆی ڕاکێشا زیاتر لە ھەر پاڵەوانێتییەکی شەترەنجی پێش یان دوای خۆی.
لە ساڵی ١٩٧٥دا، فیشەر ڕەتی کردەوە نازناوەکەی بپارێزێت کاتێک نەتوانرا ڕێککەوتن لەگەڵ فیدە (فیدراسیۆنی نێودەوڵەتی شەترەنج) لەسەر مەرجەکانی یارییەکە بکرێت. لە ئەنجامدا، ڕکابەری سۆڤیەتی ئەناتۆلی کارپۆڤ بە شێوەیەکی خۆکار وەک پاڵەوانی جیھان ناونرا. دواتر فیشەر لە بەرچاوی گشتی ون بوو، ھەرچەندە ھەندێک ھەواڵی ڕەفتاری نائاسایی دەردەکەوتن. لە ساڵی ١٩٩٢دا، جارێکی تر دەرکەوتەوە بۆ بردنەوەی یارییەکی نافەرمی دژی سپاسکی. ئەم یارییە لە یوگۆسلاڤیا ئەنجام درا، کە لەو کاتەدا لەژێر گەمارۆی نەتەوە یەکگرتووەکاندا بوو. بەشداریکردنی بووە ھۆی ناکۆکی لەگەڵ حکوومەتی ئەمریکا، کە ھۆشداری پێدا کە بەشداریکردنی لەو یارییەدا پێشێلکردنی بڕیارێکی جێبەجێکردنە کە سزاکانی ئەمریکا بەسەر یوگۆسلاڤیادا دەسەپێنێت. حکوومەتی ئەمریکا لە کۆتاییدا فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ دەرکرد, دواتر، فیشەر وەک کۆچبەرێک ژیا. لە ساڵی ٢٠٠٤دا، لە ژاپۆن دەستگیر کرا و بۆ چەند مانگێک ڕاگیرا بەھۆی بەکارھێنانی پاسپۆرتێک کە حکوومەتی ئەمریکا ھەڵیوەشاندبووەوە. لە کۆتاییدا، بە یاسایەکی تایبەت لە پەرلەمانی ئایسلەندا، ھاووڵاتیبوونی ئایسلەندی پێ بەخشرا، کە ڕێگەی پێدا تا کاتی مردنی لە ساڵی ٢٠٠٨ لەوێ بژی.
فیشەر چەندین بەشداری درێژخایەنی بۆ یاری شەترەنج کرد. کتێبەکەی بە ناوی "٦٠ یارییە بیرەوەرییەکانم"، کە لە ساڵی ١٩٦٩دا بڵاو کرایەوە، وەک خوێندنەوەیەکی گرنگ لە ئەدەبیاتی شەترەنجدا دادەنرێت. لە نەوەدەکانی سەدەی بیستدا، سیستەمێکی کاتی گۆڕدراوی شەترەنجی تۆمار کرد کە زیادکردنی کاتی دوای ھەر جووڵەیەک دەگرتەوە، کە ئێستا کردارێکی ستانداردە لە پێشبڕکێ و یارییە گرنگەکاندا. ھەروەھا داھێنەری شەترەنجی ھەڕەمەکی فیشەر بوو، کە بە ناوی "شەتڕەنج ٩٦٠"یش ناسراوە، جۆرێکی شەترەنجە کە شوێنی سەرەتایی پارچەکان بە شێوەیەکی ھەڕەمەکی لە ٩٦٠ شوێنی جیاوازدا دادەنرێت.
خوێندنەوەی زیاتر...