خێرایی

خێرایی (بە ئینگلیزی: Speed) لە فیزیکدا بریتییە لە ڕادەی گۆڕانی شوێن لە کاتدا. واتە ئەوەی شتێک چەن یەکە شوێنەکەی دەگۆڕدرێ لە یەکەیەکی کاتدا. خێرایی چەندێتییەکی پێوانەییە و ئاڕاستەیەکی تایبەت پیشان نادات. یەکەی ئێس ئایی خێرایی مەتر لە چرکەدایە، کە دەردەخات شتێک چەند مەتر لە ھەر چرکەدا دەپێوێت. ھاوکێشەی پێناسەی خێرایی بریتییە لە:

$v={\frac {d}{t}},$

کە تێیدا $d$ دووری تێپەڕکراو و $t$ کاتە.

ناوەندە خێرایی

لە فیزیک و میکانیکدا، ناوەندە خێرایی (بە ئینگلیزی: Average velocity) بریتییە لە لادانی گشتی دابەشی کاتی خایەنراوە کە لادانەکە تێیدا بڕاوە بە زمانی بیرکاری بەم شێوە پێناسە دەکرێت:

$\Delta x={\boldsymbol {\bar {v}}}\Delta t\,.$

و خێرایی ساتی، بریتییە لە ڕادەی ناوەندە خێرایی کاتێک $t\to 0$ یان خێرایی تەنێک لە ساتێکی دیاریکراودا و دەتوانرێت لە ڕێگەی پێوانی لێژی لێکەوتی چەماوەکە لە خاڵێکی دیاریکراوی ڕێڕەوەکەیدا دیاری بکرێت واتە گرتەی دووری بەپێی کات:

$v=\left|\mathbf {v} \right|=\left|{\dot {\mathbf {r} }}\right|=\left|{\frac {d\mathbf {r} }{dt}}\right|$